خدای کشتار-– یاسمینا رضا

خانم و آقای ری به خانه‌ خانواده‌ی اوییه دعوت شده‌اند تا در مورد دعوای فرزندانشان با یکدیگر گفتگو کنند. پسرِ خانواده‌ی ری با چوب به صورت پسر خانوده‌ی اوییه زده که این ضربه موجب جراحاتی شده است. حال والدین این دو پسر تصمیم گرفته‌اند به عنوان والدینی مسئولیت‌پذیر با گفتگویی متمدنانه این مشکل را حل کنند و مانند اکثر پدر و مادرهایی که به‌خاطرِ بچه‌هایشان با یکدیگر دعواهای کودکانه می‌کنند عمل نکنند. نمایشنامه‌ی تک‌صحنه‌ایِ خدایِ کشتار حاصل چنین تصمیمی است.

«بیایید در مورد این مسئله با یکدیگر گفتگو کنیم»

گفتگو کردن یکی از مقدمات حل مسئله است چرا که موجب روشن شدن مسئله می‌گردد و پیدا کردن راه‌حل را امکان‌پذیر می‌کند. وقتی ما دیگری را به گفتگو دعوت می‌کنیم قاعدتاً دیگری را واجد بخشی از حقیقت یا راه‌حل می‌دانیم و اگر چنین اعتقادی نداشته باشیم باب گفتگو بسته خواهد شد و چیزی که شکل می‌گیرد حرف زدن و خواندن بیانیه خواهد بود و به حقیقت یا راه‌حل ختم نخواهد شد. از این زاویه، نمایشنامه شروع بسیار خوبی دارد:

ورونیک: اینم بیانیه‌ی ما... شما هم می‌تونین بیانیه‌ی خودتونو بعداً بخونین...

با چنین شروعی طبعاً انتظار نمی‌رود گفتگویی مناسب شکل بگیرد حتی اگر صبح زود رفته باشیم گل لاله برای روی میز گفتگو خریده باشیم و کیک پخته باشیم و رفتار مدنی از خود نشان بدهیم و ... این نشست هم در ابتدا طبق روال مدنی پیش می‌رود اما هرچه صحبت به درازا می‌کشد موقعیت‌هایی پدید می‌آید که هرکدام از این چهار شخصیت نشان بدهد چه چیزی در چنته دارد و پشت نقاب مدنیت چه چهره‌ای را پنهان کرده است.

 *****

مشخصات کتاب من: ترجمه ساناز فلاح‌فرد، انتشارات نیلا، چاپ یکم 1390، تیراژ 2200 نسخه، 87 صفحه (قطع جیبی)

پ ن 1: در مورد نویسنده و آثارش اینجا را بخوانید.  

پ ن 2: از این نمایشنامه سه ترجمه انجام شده است: مائده طهماسبی (نشر قطره)، ساناز فلاح‌فرد (نشر نیلا)، علیرضا کوشک‌جلالی (نشر افراز).

پ ن 3: رومن پولانسکی بر اساس این کتاب فیلم کشتار را در سال 2011 ساخت. فیلنامه‌ توسط یاسمینا رضا نوشته شد.

پ ن 4: نمره من به کتاب 4 از 5 است. (در سایت گودریدز 3.8 و در آمازون 4.1) گروه A

پرچم بالاست!

امان از این خشونتی که در فضای مجازیِ ما بیداد می‌کند... آیا وقت آن نرسیده است که از این نشانه‌ها بترسیم!؟ از فوتبال شروع کنیم؛ منظورم حوادث این روزهای استادیوم‌ها نیست، که آن هم البته بی‌ارتباط با موضوع نیست. دو سایت فوتبالی که من به آن سر می‌زنم varrzesh3 و 90tv است؛ در هر دوی این سایت‌ها امکان کامنت گذاشتن در زیر اخبار وجود دارد اما سایت اول چندان روی خوشی به کامنتها نشان نمی‌دهد و معمولاً زیر خبرها کامنتی نمی‌بینیم. اما در خبرهای سایت نود معمولاً بعد از چند ساعت تعداد قابل توجهی کامنت قابل مشاهده است. علیرغم اینکه سایت نود ادمینی دارد که دروازه‌بانیِ کامنت می‌کند کامنت‌های منتشر شده حاویِ مواردِ بسیاری از خشونت‌های کلامی است.

از مثال فوتبال که بگذریم در مسائل اجتماعی و سیاسی گویا عده‌‌ای نشسته‌اند و با نگاه به اخبار روز، قربانی خود را انتخاب کرده و قلم مجازی‌شان را در دواتِ مجازی فرو می‌کنند و از خجالت طرف درمی‌آیند! نمی‌دانم چه شده است که این روزها دوات‌ها جنسشان به ترکیبات لجن نزدیک شده است. اطمینان دارم که نزد این گروهِ دوم (برخلاف مثال اول) خشونت (چه کلامی چه غیرکلامی) امری مذموم است و اگر پای صحبت هر کدام بنشینیم مقادیر قابل توجهی از کلمات و اصطلاحات مدرن و متمدنانه در باب جامعه مدنی، توسعه و اخلاق و آزادی و مسئولیت و... خواهیم شنید اما در عمل کوچکترین رواداری حتی نسبت به دیگرانی که مختصر زاویه‌ای با آنها داشته باشند را نمی‌بینیم.

اگر در المپیک 2020 برای رشته پرتاب لجن مدال در نظر گرفته شود به نظرتان چندبار پرچم‌مان بالا می‌رود؟! زمانی فقط یک باشگاه (ببخشید روزنامه!) داشتیم که در این زمینه به پرورش استعدادها می‌پرداخت اما الان... واقعاً دست زیاد شده است!

..................................

پ ن 1: کتاب بعدی نمایشنامه خدای کشتار از یاسمینا رضا خواهد بود.

گیرنده شناخته نشد - کاترین کرسمن تیلور

دو دوست آلمانی به نامهای مارتین و ماکس در آمریکای ابتدای دهه‌ی 1930 کار و کاسبیِ قابل قبولی در زمینه‌ی نمایش و عرضه و فروش آثار نقاشی دارند. مارتین تصمیم می‌گیرد به همراه خانواده‌اش به وطن بازگردد. ارتباطِ صمیمیِ این دو دوست و شریک پس از جداییِ مکانی از طریق مکاتبه ادامه می‌یابد. کتابِ حاضر مجموعه مکاتبات این دو دوست می‌باشد که از نوامبر 1932 تا مارس 1934 برای یکدیگر نوشته‌اند. در این مدت یک‌سال و اندی اتفاقات تاثیرگذاری در آلمان رخ می‌دهد، اتفاقاتی که تاثیرات خود را پس از چند سال بر کل دنیا می‌گذارد. روی کار آمدنِ هیتلر و موجی که پیش از آن به راه افتاده بود طبیعتاً به این مکاتبات راه پیدا می‌کند و ما به عنوان خواننده می‌توانیم به رایگان! چنین فضایی را تجربه کنیم و از نتیجه آن آگاه می‌شویم... این کتابِ کم حجم، طرح جذاب و پایان‌بندی جالب و تأثیرگذاری دارد.

«تنها آدم‌های مهم دنیا همین آدم‌های اهل عمل هستند. و این جا در آلمان یکی از همین عمل‌گرایان ظهور کرده. مردی پرشور دارد همه‌چیز را تغییر می‌دهد. زندگی یک ملت به طرفة‌العینی زیر و رو می‌شود، چون مرد عمل آمده است و من هم به او می‌پیوندم. فکر نکن موج دارد من را می‌برد. زندگی بی‌مصرفی را که فقط حرف بود و هیچ دستاوردی نداشت، رها می‌کنم. به این جنبش عظیم نوین تکیه می‌کنم. عمل می‌کنم، پس هستم. در برابر عمل، حرفی برای گفتن ندارم. من درباره‌ی نتیجه‌ی اعمالمان سؤالی نمی‌کنم. لزومی ندارد. می‌دانم که این اعمال درست است، چون ضروری است، آدم‌هایی که این‌قدر شور و اشتیاق دارند ممکن نیست به راه‌های خطا کشیده شوند.»

*****

کاترین کرسمن تایلور (1903- 1996) استاد دانشگاه در رشته‌ی روزنامه‌نگاری و نویسندگی خلاق در پنسیلوانیای ایالات متحده بود و تنها سه اثر داستانی از خود به جا گذاشت که مشهورترین آنها همین کتاب است. «گیرنده شناخته نشد» در سال 1938 و پیش از آغاز جنگ جهانی دوم نوشته و منتشر شده است. استقبال از این داستان کوتاه در طول این سالها چشمگیر و به بیست زبان ترجمه شده است. در ایران نیز 5 بار ترجمه شده است:

ابراهیم یونسی 1340

حسن مرتضوی 1379

تینوش نظم‌جو 1382

شهلا حائری 1382

بهمن دارالشفایی 1393

مشخصات کتاب من: ترجمه بهمن دارالشفایی، نشر ماهی، چاپ اول 1393، تیراژ 2000 نسخه، 64 صفحه.

...............

پ ن 1: نمره من به کتاب 4 از 5 است. (در گودریدز 4.16 و در سایت آمازون 4.5) گروهA

پ ن 2: کتابهای بعدی به ترتیب خدای کشتار (یاسمینا رضا) و گوربه‌گور (فاکنر) خواهد بود.

پ ن 3: ادامه مطلب حاوی یک نامه و یک تلگراف است که همین امروز به دستم رسید!

بل‌آمی - گی دو موپاسان

«ژرژ دوروا» کارمند ساده‌ و جوانی است که چند ماه قبل از خدمت نظام در الجزایر به پاریس بازگشته است. دوست دارد غذای خوب و کافی بخورد و از تفریحات مورد علاقه‌اش بهره‌مند شود اما حقوق او کفاف نمی‌دهد:

«عطشی داغ، عطش مخصوص شب‌های تابستان امانش را بریده بود، به احساس دلپذیری فکر می‌کرد که بر اثر نوشیدن مایعی خنک در دهان و گلو ایجاد می‌شود. ولی اگر فقط دو لیوان آبجو می‌خورد، بایستی با شام فرداشب وداع می‌کرد، و او با ساعت‌های گرسنگی پایان ماه به خوبی آشنا بود.»

او شبی در چنین حال و احوالی مشغول قدم زدن در یکی از خیابانهای معروف پاریس است که با یکی از هم‌خدمتی‌های قدیمش به نام «چارلز فورستیه» برخورد می‌کند. فورستیه در یکی از روزنامه‌ها مسئولیت مهمی دارد و اوضاع مالیش حسابی روبراه است. فورستیه با دیدن فلاکت ژرژ به او پیشنهاد می‌کند فردا در مهمانی شام در خانه‌اش شرکت کند تا ضمن معرفی او به مالک روزنامه بتواند کاری برای او در روزنامه فراهم کند. او همچنین پولی به ژرژ می‌دهد تا لباس‌هایی درخور تهیه کند تا بتواند از این فرصت استفاده کند و خودی نشان بدهد. همه چیز مطابق برنامه پیش می‌رود و ژرژ به عنوان خبرجمع‌کن در روزنامه استخدام می‌شود.

حالا حقوق او این امکان را فراهم می‌کند تا بخش قابل توجهی از رویاهای سابقش را تحقق بخشد اما این طبیعت غالب افراد بشر است که رویاهایشان مدام به‌روز شود. او در مهمانی شام با خانم «کلوتیلد دو مارل» آشنا می‌شود و این آشنایی بخش دیگری از رویاهای او را محقق می‌کند. رفته رفته هزینه‌های او بالا و بالاتر می‌رود و لازم است درآمدش نیز بالا برود.

ژرژ در امور نویسندگی آدم بی‌مایه‌ایست اما فرد حقه‌باز و به قول خودمان زرنگی است که با فرصت‌طلبی می‌تواند گلیم خودش را از آب بیرون بکشد. او راه بالا رفتن از نردبام اجتماعی را با سوءاستفاده از اطرافیان می‌یابد و نشان می‌دهد که در این مقوله آدم پُرمایه‌ایست! البته دوروا توانایی و سرمایه مهم دیگری دارد؛ قیافه دلنشینی که می‌تواند نظر زنان را به سوی خود جلب کند. او از این سرمایه در راه مقاصد و رویاهایش نهایت استفاد را می‌برد.

«بل آمی» به معنای دوست قشنگ و دلپذیر، لقبی است که دخترِ نوجوانِ خانمِ دو مارل به او داده است و زنان زندگیش او را به این نام خطاب می‌کنند. داستان نثر ساده و روانی دارد و نیم‌نگاهی به جامعه فرانسه در اوایل دوران جمهوری سوم و نگاهی ویژه بر رویکرد برخی افراد که در راه رسیدن به هدفشان به هر وسیله‌ای چنگ می‌اندازند، دارد.

*****

موپاسان (1850-1893) فقط 43 سال در این دنیا زندگی کرد، اگر دوران کودکی و نوجوانی را از آن کم کنیم، اگر دوران انتهایی زندگی‌اش که به علت بیماری عملاً قادر به نوشتن نبود را از آن کم کنیم، اگر زمانی را که در تلاش معاش به شغل کارمندی مشغول بود را از آن کم کنیم، تقریباً یک دهه زمان باقی می‌ماند. این حساب و کتاب را از این جهت نوشتم تا وقتی می‌خوانیم که از ایشان شش رمان، هجده مجموعه داستان (بالغ بر سیصد داستان کوتاه)، سه سفرنامه و یک مجموعه شعر برجای مانده است حواسمان را جمع کنیم!

بل آمی دومین رمان نویسنده است که در سال 1885 منتشر شده است و 36 بار تجدید چاپ شدنش حال و احوال مالی نویسنده را کاملاً روبراه کرد. این داستان تاکنون 7 بار در سینما و تلویزیون به تصویر درآمده است. این رمان که در لیست 1001 کتابی که قبل از مرگ می‌بایست خواند حضور دارد تا کنون دو بار به فارسی ترجمه شده است: علی‌اصغر سروش (1347)، پرویز شهدی (1384).

...................

مشخصات کتاب من: ترجمه پرویز شهدی، انتشارات مجید، چاپ اول 1384، شمارگان 2000 نسخه، 440 صفحه.

پ ن 1: نمره من به کتاب 3.7 از 5 است. (نمره در گودریدز 3.82 و در آمازون 4.2) گروه A

پ ن 2: در ادامه مطلب نامه‌ای از ایشان که به تازگی به دستم رسیده است آورده‌ام!

لولیتا - ولادیمیر ناباکوف

همان‌گونه که در پُست قبلی (اینجا) ذکر شد، پیش‌درآمدِ رمان، متن کوتاهی است که فردی آکادمیک به نام جان ری جونیور  نوشته است و در آن عنوان می‌کند که متن پیشِ رویِ خواننده، اعترافات خودنوشتی است که شخصی به نام «هامبرت هامبرت» آن را در زندان نوشته است. هامبرت قبل از آغاز محاکمه به‌دلیل عارضه قلبی در زندان از دنیا رفته است و وکیلِ او این نوشته‌ها را مطابق وصیت‌نامه‌ی هامبرت به این پروفسور داده است تا بتوان با تغییراتی آن را به چاپ رساند. بنا به تصریح ایشان متن نیاز به اصلاحات و تغییرات چندانی نداشته است که نشان از تسلطِ هامبرت بر ادبیات انگلیسی دارد.

هامبرت در سال 1910 در پاریس به دنیا آمده است. در سه سالگی مادرش را در اثر برخورد صاعقه از دست می‌دهد. پدرش هتلدار است و کودکی‌اش در رفاه می‌گذرد و زنانی که دور و بر پدرش هستند قربان صدقه‌اش می‌روند و دست نوازش بر سرش می‌کشند. در تابستان سال 1923 با دختری همسن و سال خود به نام آنابل آشنا می‌شود و این آشنایی اوج می‌گیرد اما هربار که می‌خواهد به وصل بیانجامد اتفاقی کوچک آنها را ناکام می‌گذارد. خیلی زود آنابل در اثر ابتلا به بیماری از دنیا می‌رود اما هامبرت هیچگاه نمی‌تواند او را فراموش کند و آمیختگی روحی او با آنابل تا سالها ادامه دارد. این واقعه به‌زعم راوی و احتمالاً برخی روانکاوان موجب می‌شود گسلی در زندگی هامبرت پدید بیاید. بخشی از وجود او در این سوی گسل به حیات خود ادامه می‌دهد (مدرسه را به پایان می‌رساند و به دانشگاه می‌رود و...) اما بخشی دیگر از وجود او در آن سوی شکاف باقی می‌ماند به‌نحوی که هامبرت در ارتباطات بعدی خود با زنان پیوسته در جستجوی آنابل است و نهایتاً این‌چنین می‌شود که او نیاز جسمی و روحی خود را در دخترکان نوبالغی همچون آنابل جستجو می‌کند.

این جستجوها البته به واسطه محدودیت‌های اجتماعی و قانونی خطرناک است و چنانچه او دست از پا خطا کند مجازات‌های سنگینی در انتظارش خواهد بود. از این زاویه هامبرت خودش را فردی ترسو می‌داند اما یک‌بار که احساس شجاعت می‌کند در پی یک آگهی تبلیغاتی برای ارضای نیاز ویژه خود سر از بازار سیاه و غیررسمی درمی‌آورد و با گروهی زورگیر روبرو می‌شود و از به عینیت رساندن تصورات ذهنی‌اش پشیمان می‌شود. برای اینکه در اثر فشارهای اینچنینی دچار دردسر نشود به فکر ازدواج می‌افتد. زنی لهستانی‌تبار به نام والریا را با توجه به رفتارهای کودکانه‌ای که دارد انتخاب می‌کند. بعد از چهار سال زندگی مشترک، ارثیه‌ای از طرف عمویش به او می‌رسد به شرط اینکه بنا به وصیت متوفی به آمریکا برود. والریا از رفتن به آمریکا استنکاف می‌کند و هامبرت پس از طلاق به تنهایی به آمریکا می‌رود. به مشاغلی از جمله انجام کارهای پژوهشی در ادبیات فرانسه برای دانشجویان انگلیسی‌زبان مشغول می‌شود اما فشارهای روانی-جنسی موجب می‌شود چند نوبت در آسایشگاه بستری شود.

نهایتاً تصمیم می‌گیرد برای تکمیل کارهای پژوهشی‌اش به شهری دورافتاده برود و در خانه پسرعموی یکی از کارمندان سابق عمویش مستقر شود. یکی از آیتم‌هایی که او را به این سفر ترغیب می‌کند آن است که این پسرعمو دختری 12 ساله دارد. پیش از رسیدن او خانه‌ی پسرعمو در آتش می‌سوزد و میزبان از او می‌خواهد به خانه یکی از آشنایان به نام هیز برود. هامبرت که قصد بازگشت دارد در خانه‌ی خانم هیز با دخترک دوازده ساله‌ای روبرو می‌شود که به قول خودش انگار روح آنابل در او حلول یافته است. از بازگشت صرفنظر می کند و در آن خانه مستقر می‌شود و داستان او با این دخترک که لولیتا می‌نامدش آغاز می‌شود...

جرم هامبرت در اواخر این سرگذشت‌نامه برای ما مکشوف می‌شود و اگر این اعترافات نبود ریشه‌های ارتکاب این جرم بر همگان پوشیده می‌ماند؛ ریشه‌هایی که خود، جرمِ سنگینِ دیگری است و به همین دلیل هامبرت تأکید دارد که این نوشته‌ها بعد از مرگ خودش و ... به چاپ برسد. این سرگذشت‌نامه چنان چندوجهی و لایه‌لایه از کار درآمده است که بعید می‌دانم هیچ خواننده یا قاضی عادلی با یک بار خواندن آن بخواهد حکمش را صادر کند! راز جذابیت کتاب علیرغم موضوع دهشتناک آن در همین نظم و دقت و پیچیدگی سرگذشت‌نامه است.

در ادامه مطلب تلاش شده است با برخی وجوه داستان زورآزمایی شود.

*****

ترجمه‌ی خانم پدرام‌نیا تقریباً اولین و تنها ترجمه این کتاب است. خوشبختانه ترجمه مرحوم ذبیح‌الله منصوری را داشتم و... مقایسه که نه!... مقداری از آن را خواندم. می‌توان آن کتاب را برداشت‌های ایشان از رمان ناباکوف دانست. تاکنون دو نسخه‌ سینمایی بر اساس این رمان ساخته شده است: استنلی کوبریک (1962) و آدریان لین (1997) که طبیعتاً این دو نسخه هم برداشت‌هایی از کتاب هستند!

................

مشخصات کتاب من: ترجمه اکرم پدرام‌نیا، نشر زریاب (افغانستان)، تابستان1393

پ ن 1: نمره من به کتاب 5 از 5 است. گروه B (نمره در سایت گودریدز 3.9 در سایت آمازون 4.1 ).

پ ن 2: توصیه من این است که در خوانش اول به ارجاعات و پی‌نوشت‌هایی که مترجم محترم زحمت گردآوری آن را کشیده است مراجعه نکنید چون ممکن است در همان ابتدا برخی از جذابیت‌های داستان را از بین ببرد اما مراجعه به آنها در خوانش دوم لازم و واجب است. البته چندتا از آنها مثل ص123 و ص357 اشتباه است.

پ ن 3: بازخوردهای اولیه و برچسب‌هایی که به این داستان خورده است را همه شنیده‌ایم... یک نمونه‌ی ساده‌اش نظر سردبیر نشریه ساندی اکسپرس لندن است که آن را «پورنوگرافی محض» خواند. در نوشته‌های مختلف درخصوص تأثیرگذاری این داستان عنوان می‌شود که در حال حاضر به دختران نوبالغ افسونگرِ و چه و چه، لولیتا می‌گویند! که این فقره‌ی اخیر نشان می‌دهد چرا ناباکوف به دوباره‌خوانی و چندباره‌خوانی هر کتابی توصیه می‌کند و آه و افسوس می‌کشد!