وقت سکوت - لوئیس مارتین سانتوس

«پدرو» پزشکِ محقق جوانی است که در یک موسسه تحقیقاتی بر روی سرطان کار می‌کند. موضوع تحقیق او این است که سرطان عامل وراثتی دارد یا اینکه محیط نیز در این امر موثر است. در مسیر این تحقیقات نوع خاصی از موش‌های آزمایشگاهی مورد نیاز اوست که از آمریکا وارد می‌شود. دون‌پدرو رویایی در سر دارد و آن‌هم کسب جایزه نوبل است و داستان از زمانی آغاز می‌شود که موجودی موش‌های آزمایشگاهی رو به اتمام است و این موضوع دغدغه ذهنی محقق جوان است. یکی از کارمندان آزمایشگاه به نام «آمادور» به پدرو اطلاع می‌دهد که مدتی قبل یک جفت از این موش‌ها را به یکی از آشنایانش (موئه‌کاس) داده است و برخلاف نرخ بالای مرگ‌ومیر نسبت به نرخ زاد و ولد این موش‌ها در آزمایشگاه که منجر به کاهش تعداد آنها شده است، موش‌های موئه‌کاس رو به فزونی هستند. پدرو برای ادامه تحقیقاتش به همراه آمادور به خانه موئه‌کاس می‌رود تا این موش‌ها را ارزیابی کند. خانه‌ی موئه‌کاس در حلبی‌آبادی در حومه مادرید است. با رفتن پدرو به این مکان سلسله اتفاقاتی رخ می‌دهد که سرنوشت او و اطرافیانش را شدیداً تحت تأثیر قرار می‌دهد...

تم اصلی داستان بزعم من می‌تواند این باشد که چگونه اسپانیایی که نویسنده توصیف می‌کند مردمانش را در میان‌مایگی نگاه می‌دارد و در این محدودیتی که انسان‌ها با آن مواجهند، شرایط اجتماعی و البته تاریخی را مؤثر می‌داند. 

شاید با خواندن دو پاراگراف بالا علاقمند شده باشید که داستان را بخوانید. امر مبارکی است! اما قبل از عملی‌کردن تصمیم‌تان لازم است مختصری در مورد سبک‌وسیاق روایت این کتاب تأمل کنید. چند نکته‌ای را همین‌جا ذکر می‌کنم و باقی را در ادامه مطلب خواهم آورد:

الف) زمان روایت تقریباً خطی است و از این لحاظ فاقد پیچیدگی‌های آنچنانی است.

ب) داستان فاقد فصل‌بندی است اما تکه‌های مختلفی دارد (که مطابق شمارش من 62 بخش است) که با یک سطر فاصله از یکدیگر جدا شده‌اند. این تکه‌ها به یکدیگر مرتبط هستند و در واقع زمانِ خطی روایت همچون نخ تسبیحی این تکه‌ها را به هم مرتبط می‌سازد.

ج) این تکه‌ها از لحاظ نوع روایت سبک‌های متفاوتی دارد: راوی اول شخص (مانند تکه اول و آخر)، تک‌گویی شخصیت‌ها (مانند تکه چهارم)، راوی سوم‌شخص مفسر یا مقاله‌نویس (مانند تکه دوم)، راوی سوم شخص دانای کل (اغلب قسمتها)، گفتار درونی و گفتگوی یک‌طرفه و...  شاید در انتقال از یک تکه به تکه دیگر کمی طول بکشد تا خواننده بتواند بر شرایط قسمت جدید مسلط گردد. گاهی برخی از این تکه‌ها نیاز به خواندن دوباره و سه‌باره یا چندباره دارد.

د) زبان و لحن راوی سوم‌شخص داستان زبانی فاخر است: ارجاعات فراوان به متون و شخصیت‌های اساطیری، متون مقدس، متون ادبی پیشین و... دارد؛ علاوه بر این هم ترکیب‌های بدیع و هم واژه‌سازی‌های جدید در آن دیده می‌شود.

ه) بند بالا برای خوانندگان نابلدی همچون من در فهم جملات ایجاد اشکال می‌کند اما خوشبختانه مترجم محترم به کوشش خودش و احتمالاً رجوع به حل‌المسائل‌های موجود جهت فهم این کتاب، پانویس‌های متعددی تدارک دیده است که این ارجاعات را رمزگشایی می‌کند.

و) جملات داستان عمدتاً جملات بلندی است و با عنایت به پانویس‌های متعددی که در بند فوق اشاره شد، خواندن آنها تمرکز بسیار بالایی را می‌طلبد. این بند اصلاً شوخی‌بردار نیست.

ز) توصیه من این است که در کتابفروشی حتماً تکه دوم (صص 23 تا 28) را بخوانید و اگر به این ارزیابی رسیدید که آدمِ این «میدان» هستید اقدام به خرید کتاب کنید. تکه سوم (ص28) که یک پاراگراف سه جمله‌ای است هم می‌تواند به عنوان تست سریع به کار برده شود.

******

وقت سکوت تنها رمانی است که در زمان حیات لوئیس مارتین سانتوس (1924- 1964) پزشک، روانشناس و نویسنده اسپانیایی منتشر شده است و به قول منتقدین با همین یک اثر بر قله ادبیات اسپانیا در نیمه قرن بیستم ایستاد. او به‌خاطر فعالیت‌ها و گرایشات سیاسی خود چندین بار بازداشت و زندان را تجربه کرد و البته خیلی زود در چهل‌سالگی در یک سانحه رانندگی جان سپرد. چندین سال بعد از مرگش مجموعه داستان‌های کوتاه او و رمان دومش به نام «وقت تخریب» که در مرحله بازبینی توسط نویسنده بود منتشر شد.

.......

مشخصات کتاب من: ترجمه ونداد جلیلی، نشر چشمه، چاپ چهارم پاییز 1398، تیراژ 500 نسخه، 337 صفحه که تقریباً 290 صفحه آن خود داستان است.

پ ن 1: نمره من به رمان 4.3 از 5 است. گروه C (نمره در سایت گودریدز 3.74 در سایت آمازون 4.1 )

پ ن 2: نمره بالا را یک خواننده حرفه‌ای یا یک نویسنده حرفه‌ای قطعاً 5 خواهد دید.

پ ن 3: مطلب دوست خوبم مداد سیاه در مورد این کتاب: اینجا

پ ن 4: کتاب‌های بعدی «ابداع مورل» و «آداب بی‌قراری» خواهد بود.

ماهی‌ها در شب می‌خوابند – سودابه اشرفی

«طلایه» زنی از نسل اول مهاجران بعد از انقلاب است. در ابتدای داستان روی پیغام‌گیر تلفن خانه‌اش صدای برادرش «علی» را می‌شنود؛ برادری که سالهاست هیچ ارتباطی با هم ندارند و نوعی احساس تنفر از علی در طلایه مانع از اتصال ارتباط آنهاست. تکرار پیام‌های علی، طلایه را به سال‌های کودکی و نوجوانی در سالهای پیش از انقلاب می‌برد. پدری از همان تیپ سنتی که ابتدا ظاهراً مغازه‌دار است و بعدها در کار نقاشی ساختمان و نهایتاً در امور اقتصادی با شکست مواجه می‌شود. مادر (فرنگیس) از آن تیپ مادرهایی است که بعد از ازدواج از روستا (به قول خودش بالای کوه) خارج شده و دیگر به آنجا بازنگشته است اما هربار که با شوهرش دعوا می‌کند این جمله را تکرار می‌کند که: «کاش قلم پایم می‌شکست و هیچ وقت پایین نمی‌آمدم. دست طلایه را می‌گیرم و سر به همون کوهی می‌گذارم که ازش اومدم پایین...»

طلایه دو برادر دارد: امیر و علی. محدودیت‌هایی که او با آنها مواجه است شامل حال برادرانش نمی‌شده است و طبعاً در رفت و برگشت‌هایی که به گذشته دارد این موارد را برای ما بیان می‌کند. از همان اوایل مشخص است که اتفاقاتی در گذشته رخ داده است که طلایه تمایلی ندارد با تنها بازمانده خانواده ارتباطی داشته باشد و این موضوع تقریباً تنها موضوع کنجکاوی‌برانگیز برای خواننده است که او را به خواندن داستان تشویق می‌کند. در ادامه مطلب خواهم نوشت که چرا داستان آن‌چنان که شاید و باید توجه من را جلب نکرد.

******

سودابه اشرفی (1338) در اوایل دهه 60 به آمریکا مهاجرت کرد. اولین مجموعه ‌داستانش را با عنوان «فردا می‌بینمت» در سال 1378 در خارج از ایران و در سال 1385 در ایران منتشر کرد. رمان «ماهی‌ها در شب می‌خوابند» در سال 1384 از سوی بنیاد گلشیری به عنوان بهترین رمانِ اول (منتشر شده در سال 1383) اعلام شد و همچنین در همین سال به‌طور مشترک (به همراه آبی‌تر از گناه) برنده­‌ی جایزه مهرگان ادب شده است.

..........

مشخصات کتاب من: انتشارات مروارید، چاپ هشتم 1395، تیراژ 550 نسخه، 118 صفحه.

پ ن 1: نمره من به کتاب 2.5 از 5 است. گروه A (نمره در گودریدز 2.91 )

پ ن 2: کتاب‌های بعدی با توجه به آرای دوستان «وقت سکوت» و «ابداع مورل» خواهد بود.

بهترین رمان‌هایی که در سال 1399 خوانده شد!

در اوایل هر سال و ایام نمایشگاه (ره!)، معمولاً بهترین کتاب‌هایی که سال گذشته در موردشان در وبلاگ نوشته‌ام را انتخاب می‌کردم و در کنار منتخبین سال‌های قبل قرار می‌دادم. بدین‌ترتیب به مرور لیستی به دست آمده و می‌آید که شاید بتواند به کار انتخاب رمان توسط دوستان بیاید. امیدوارم در کنار بررسی‌ها و تحقیقاتی که دوستان برای انتخاب کتاب می‌کنند این لیست هم به کار بیاید.

قبل از خواندن ادامه مطلب چند نکته قابل ذکر است:

الف) در کنار نام کتاب در هر ردیف، یک نمره و یک حرف انگلیسی آمده است. آن حروف (A,B,C) گروهی هستند که هر کتاب در آن قرار می‌گیرد و قبلاً در اینجا در مورد آن توضیحاتی داده‌ام و خواندنش برای استفاده از این لیست لازم است.

ب) در مورد نحوه نمره‌دهی قبلاً در اینجا نوشته‌ام.

ج) در مورد انتخاب رمان هم قبلاً در اینجا نکاتی را نوشته‌ام که شاید به کار بیاید.

با این مقدمه به سراغ ادامه مطلب و لیست کتابهای منتخب می‌رویم.

آبی تر از گناه – محمد حسینی

راوی اول‌شخص داستان مردی است متهم به قتل که به درخواست بازجو یا بازجویانِ خود در حالِ نوشتن در مورد خودش و شرح آشنایی و ارتباطات خود با مقتول یا مقتولین است. شغل راوی ویراستاری و نمونه‌خوانی است که طبعاً درآمد چندانی عاید او نمی‌کرده ولذا بالاجبار (مطابق اولین اعترافات) برای گذران زندگی در روزهای فرد هفته به خانه زن‌وشوهر پیری رفته و برای آنها شعر می‌خواند. صاحب‌کار او یکی از نوادگان محمدعلی‌شاه قاجار است و به گفته‌ی این شازده، جد او حامدمیرزا مورد توجه ویژه شاه برای جانشینی بوده است اما به واسطه جهل مردم و توطئه اجنبی‌ها، تاج بر سر احمدشاه قرار گرفته و در نتیجه شد آن‌چه شد و ما در تواریخ خواندیم.

این شازده در آپارتمانی در تهران به همراه همسرش روزگار پیری خود را می‌گذرانده و ظاهراً برای پر کردن اوقات فراغت بسیاری که دارد راوی را برای چند ساعت در هفته استخدام کرده است. شازده اغلب از راوی می‌خواهد که از اجل (منظور شیخ اجل سعدی است) برایش بخواند و راوی هم با توجه به تسلطش بر ادبیات به خوبی از عهده این کار برمی‌آمده است.

بازجویی از راوی در واقع در مورد قتل همین زن و شوهر پیر است. در هر دور بازجویی، با طرح اطلاعات جدید از طریق بازجویان و سوالاتشان که البته ما از آنها مستقیماً باخبر نمی‌شویم، روایتِ راوی دچار تحولاتی شده و زوایای جدیدی از ماجرا فاش می‌شود و...

داستان کم‌حجم اما پرکششی است بطوریکه در شرایط کرونایی توانستم در یک بعدازظهر دوبار آن را بخوانم. در ادامه مطلب بیشتر در مورد این داستان خواهم نوشت.

******

محمد حسینی (1350) نویسنده، ویراستار و فعال در زمینه نشر است. این داستان در سال 1383 منتشر و برنده دو جایزه مهم ادبی نیز شده است: جایزه بنیاد گلشیری به عنوان بهترین رمان (مشترک با رمان «آداب بی‌قراری») و جایزه بهترین رمان سال مهرگان ادب (مشترک با رمان «ماهی‌ها در شب می‌خوابند»). از این نویسنده رمان‌های دیگری با عناوین « یکی از همین روزها ماریا»، « نمی‌توانم به تو فکر نکنم سیما»، « کنار نیا مینا» و... منتشر شده است.

.......

مشخصات کتاب من: انتشارات مروارید، چاپ هشتم1397، تیراژ 660 نسخه، 125 صفحه.

پ ن 1: نمره من به رمان 3.5 از 5 است. گروه A (نمره در سایت گودریدز 2.93 )

پ ن 2: انتخابات پست قبل هنوز ادامه دارد لیکن با توجه به پیشی گرفتن «وقت سکوت» به عنوان کتاب بعدی در برنامه قرار خواهد گرفت. رقابت بین آرژانتینی‌ها خیلی داغ ادامه دارد.

پ ن 3: دو کتاب «آداب بی‌قراری» و «ماهی‌ها در شب می‌خوابند» را به زودی و در لابلای برنامه‌های آتی خواهم خواند.

 

انتخاب کتاب‌های بعدی

نوبت به نویسندگان اسپانیایی‌زبان‌ رسید. گزینه‌های انتخابات را در دو گروه قرار داده‌ام: گروه اول سه کتاب از سه نویسنده اسپانیایی است و در گروه دوم نیز به سراغ آمریکای جنوبی و کشور آرژانتین خواهیم رفت.  

برای اینکه در فضای درستی قرار بگیرید فرض کنید در مکانی قرنطینه شده‌اید (البته بلا به دور) و در آن مکان این کتاب‌ها موجود است. کدام دو کتاب (از هر گروه یک کتاب) را برای خواندن یا بازخوانی انتخاب می‌کنید؟ یا فرض کنید دوست شما در چنین وضعیتی قرار گرفته است و از شما نظر خواسته است؛ کدام دو کتاب را با توجه به توضیحاتی که من آورده‌ام و یا بررسی‌های بیشتر توصیه می‌کنید:

گروه اول اسپانیا

1) هابیل و چند داستان دیگر – میگل د اونامونو

این کتاب مجموعه سه داستان از نویسنده و فیلسوف مشهور اسپانیایی میگوئل دو اونامونو (1864 – 1936) است. این سه داستان «هابیل»، «مرد مردستان» و «قدیس مانوئل، نیکوکار شهید» هستند که در هر کدام به یکی از مقولات حسادت، عشق و ایمان می‌پردازد. اونامونو در اوایل دوران فرانکو در حصر خانگی از دنیا رفت. نمره کاربران به این کتاب در سایت گودریدز 3.96 است.

2) وقت سکوت – لوئیس مارتین سانتوس

مارتین سانتوس (1924 – 1964) نویسنده و روانپزشک اسپانیایی را آغازگر انقلاب تکنیکی در رمان اجتماعی اسپانیا در دهه 60 دانسته‌اند. او عضو حزب سوسیالیست کارگری بود و در دوران فرانکو چند نوبت به زندان افتاد. این کتاب در سال 1960 نوشته و دو سال بعد منتشر شد اما اولین نسخه بدون سانسور آن در سال 1981 به چاپ رسید. نویسنده در چهل سالگی در اثر سانحه رانندگی فوت کرد.   نمره کاربران به این کتاب در سایت گودریدز 3.74 است.

3) لولی خیگانته – آنتونیو سولر

آنتونیو سولر، روزنامه‌نگار و نویسنده معاصر اسپانیایی متولد سال 1956 است. این داستان با نام اصلی «مسیر انگلیسی‌ها» در سال 2004 منتشر شده است. بر اساس این داستان و فیلمنامه‌ای که خود نویسنده نگاشته است فیلمی به کارگردانی آنتونیو باندراس با عنوان «باران تابستانی» در سال 2006 ساخته شد. نمره کاربران به این کتاب در سایت گودریدز 3.41 است.  

گروه دوم آرژانتین

1) ابداع مورل – آدولفو بیوئی کاسارس

کاسارس (1914 – 1999) در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمد. خیلی زود و در اوایل دهه 1930 دست به قلم شد و در این مسیر همراهی بورخس را با خود داشت. مشهورترین اثر او ابداع مورل (1940) با پیشگفتاری از بورخس منتشر شد. نمره کاربران به این کتاب در سایت گودریدز 4.05 است.

2) ساما – آنتونیو دی بندتو

دی بندتو (1922 – 1986) از نویسندگان معروف در آرژانتین است اما شاید به دلیل ترجمه نشدن آثارش به انگلیسی در نقاط دیگر چندان شناخته شده نیست. مشهورترین اثر او ساما (1956) است که به فاصله تقریباً 60 سال به انگلیسی ترجمه و چاپ شده است. یک سال پس از این اتفاق فیلمی بر اساس این داستان در آرژانتین ساخته شد. نمره کاربران به این کتاب در سایت گودریدز 4.01 است.

3) نفرین ابدی بر خواننده این برگ‌ها – مانوئل پوئیگ

خوان مانوئل پوئیگ دیدونه (1932 – 1990) ابتدا در رشته فلسفه و سپس در کارگردانی سینما به تحصیل پرداخت. او به چار زبان تسلط داشت و به سه زبان نویسندگی را تجربه کرده است و از قضا این کتاب را به انگلیسی نگاشته است. ظاهراً کل داستان دیالوگی بین دو نفر است. او در اثر عارضه قلبی از دنیا رفت. نمره کاربران به این کتاب در سایت گودریدز 3.52 است.

.............................

پ ن 1: بعد از طی شدن دوران قرنطینه به سر کار بازگشتم و باصطلاح سال جدید را از دیروز آغاز کردم.

پ ن 2: کتاب بعدی که در موردش خواهم نوشت «آبی‌تر از گناه» اثر محمد حسینی خواهد بود.

پ ن 3: این مطلب عکس دارد اما امروز نرم‌افزاری که عکس را باید آپلود کند تصمیم گرفته که نکند! حالا ایشالا بعداً عکس را اضافه می‌کنم.