تورگنیف‌خوانی - ویلیام ترور

راویِ سوم‌شخص، داستان را از یک آسایشگاه بیماران روانی در ایرلند آغاز می‌کند. زنی حدوداً 56 ساله سوژه‌ی اوست. زنی که بیش از سی سال در این مکان زندگی کرده است. این مرکز به دلیل کاهش بودجه دولتی در آستانه‌ی تعطیلی است و می‌بایست بیمارانی که امکان بازگشت به خانه را دارند مرخص نماید. یکی از گزینه‌ها این زن یعنی "مری‌لوئیس" است که در ابتدای داستان همسرش برای بازگرداندن او آمده است. در فصل دوم راوی پس از گذری سریع به دوران کودکی و نوجوانی مری‌لوئیس، به آشنایی و ازدواج او با "اِلمِر کواری" می‌پردازد. کتاب مجموعاً سی فصل دارد که فصول فرد در زمان حال و آسایشگاه جریان دارد که عموماً کوتاه هستند و فصول زوج به گذشته و روندی که طی شده تا مری‌لوئیس از آسایشگاه سر دربیاورد می‌پردازد و این دو خط روایی در انتها به هم می‌رسند و...

شرایط زندگی زناشویی مری‌لوئیس چگونه او را به سمت آسایشگاه روانی سوق داده است؟ آیا او برای فرار از شرایطی که در کتاب می‌خوانیم خودش را به دیوانگی زده است!؟ آیا می‌توانیم از لذت‌بخشی و آرامش‌بخشی ادبیات در این مورد به‌خصوص صحبت کنیم!؟ یا این‌که برعکس، آیا ادبیات داستانی نقشی مخرب برای مری‌لوئیس داشته است!؟

*****

ویلیام ترور (1928)  از نویسندگان مطرح ایرلندی است. این نویسنده‌ی پروتستان در 25 سالگی به انگلستان رفت و در آنجا ساکن شد. او نویسنده‌ی پُرکاری است و در زمینه داستان کوتاه نیز موفقیت‌هایی کسب نموده است. تورگنیف‌خوانی (1991) به همراه یک داستان بلند دیگر در یک کتاب به نام "دو زندگی" منتشر شده است اما در ترجمه فارسی به صورت مستقل در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. از این نویسنده سه کتاب در لیست 1001 کتاب قرار گرفته بود که البته در ویرایش‌های بعدی این لیست کم‌کم محو شدند! این اثر از ابتدا در آن لیست حضور نداشت ولی از نوشته‌های مطرح اوست که نامزد جایزه بوکر نیز شد.

.........

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ ترجمه‌ی خانم الاهه دهنوی، نشر مروارید، چاپ دوم1387، تیراژ 1100نسخه، 275صفحه، عنوان فرعی "سرگشته در دنیای تورگنیف" در طرح جلد مشاهده می‌شود.

پ ن 2: نمره من به کتاب 3.9 از 5 (در گودریدز 3.6 و 3.8)

پ ن 3: در ادامه‌ی مطلب نامه‌ای از خواهر مری‌لوئیس خواهید خواند.

 

میله‌ی عزیز

صحبت‌های آن شب شما در کافه پیرامون سرنوشت خواهرم و روایتی که ویلیام ترِوِر از آن به دست داده است و تحلیلی که از آن داشتید مرا بر آن داشت که کتاب را بخوانم و... در یک کلمه: وحشتناک بود! تا قبل از این هرگاه به یاد مری می‌افتادم دلم می‌گرفت اما حالا که برخی از زوایای پنهان زندگی او برایم آشکار شد گیج و منگ شده‌ام. همین ابتدا به روشنی بیان می‌کنم که این نامه را برای دفاع از خودم نمی‌نویسم. از قضا وجدان من بابت ازدواج خواهرم با اِلمِر بسیار راحت است چرا که من تنها کسی بودم که به‌صورت مستدل با ازدواج او مخالفت کردم. البته نظر شما در رابطه با گمراه‌کنندگی مشاوره‌های این‌چنینی قابل تامل است، اما از این‌که مری‌لوئیس مخالفت من را حسادت برداشت کرده بود دلگیرم... لذا لازم دیدم توضیحاتی بدهم بلکه آن سه چهار نفری که وبلاگ شما را می‌خوانند دچار خطا در قضاوت نشوند.

خواهر من نه دیوانه شد و نه خودش را به دیوانگی زد. او کمی با دیگران متفاوت بود و در سیستمی که همنوایی با جامعه یک ارزش محسوب می‌شود، متفاوت بودن یک ضدارزش است و کسانی‌که آشکارا از همرنگ شدن با جماعت پرهیز می‌کنند توسط جامعه برچسب می‌خورند و تنبیه می‌شوند. گاهی برچسب‌ها موجب می‌شود این افراد به انزاواهایی نظیر آسایشگاه روانی فرستاده شوند. البته مری‌لوئیس به‌واسطه شرایطش از این قضیه استقبال کرد و حتا از ترک آسایشگاه خوشحال نبود و شاید همین قضیه بود که برخی را دچار این شائبه کرد که او خودش را به دیوانگی زده است.

این برچسب‌زنی البته زن و مرد نمی‌شناسد. برادرمان پیتر هم گاهی سربه‌هوا یا سبک‌مغز خطاب می‌شد اما به‌مجرد این‌که پیتر به کار در مزرعه و ادامه دادن به حرفه‌ی پدر تن داد همه‌ی برچسب‌ها دود شد و به هوا رفت و این اثر همنوا شدن با جامعه است!

بد نیست یادی هم از دوران کودکی‌مان بکنم. ما یک اقلیت محض بودیم. وقتی یکشنبه‌ها به کلیسای پروتستانها می‌رفتیم، خانواده‌ی کوچک ما یک‌چهارم جمعیت کلیسا را تشکیل می‌داد! از طرف دیگر بارها و بارها در ایام کودکی، همسن‌وسالان‌ِ کاتولیک‌مان به ما گوشزد می‌کردند که در آتش جهنم خواهیم سوخت! در واقع ما همان‌زمان در حال سوختن بودیم و کسی متوجه نبود. شاید یکی از ریشه‌های علاقه‌ی مری‌لوئیس به ژاندارک در همین تجربه‌های کودکی باشد... ژان هم در آتش سوخت و تاکنون نیز برچسب دیوانگی و شیزوفرنی بودن را با خود حمل می‌کند.

مری‌لوئیس به‌واقع ترسید که تنها باقی بماند. قبول پیشنهاد المر ناشی از ترس بود... ترسِ تنها ماندن... این ترسِ لعنتی مغز را فلج می‌کند. اگر این ترس نبود و اگر به ما آموخته بودند احساس خوشبختی ارتباطی با ازدواج کردن یا نکردن ندارد سرنوشت او چنین نمی‌شد. رویای او کوچک بود... رفتن به شهر و کار کردن در داروخانه... اولویت دومش کار در پارچه‌فروشی بود و شوربختانه وقتی صاحب پارچه‌فروشی از او تقاضای ازدواج کرد احساس کرد رویایش در دسترس قرار گرفته است.

قضیه پسرخاله‌مان رابرت و ارتباطش با مری را تا قبل از خواندن کتاب نمی‌دانستم... و همچنین نوع ارتباط مری و شوهرش... به نظرم بعد از مرگ رابرت، شرایطی پیش آمد که او رفته رفته در باتلاق عشق خیالی فرو برود. اصطلاح باتلاق را از روی عمد به کار می‌برم چرا که احساس کردم خیلی‌ها فکر می‌کنند مری‌لوئیس به نقطه مطلوبی رسید و عاقبت به‌خیر شد! خودمان را با اصطلاحات عشقِ بی‌مثال و رومانتیک گول نزنیم و افسانه‌سرایی نکنیم که عشقِ راستین آنها چه کرد! ادبیات چه کرد! تورگنیف و کتاب‌هایش چه کردند! و چطور توانستند مری را در برابر حملات خواهرشوهرهایش واکسینه کند! اینها توهم‌اند... اگر به استعدادی که هدر رفت و سوخت و تباه شد فکر کنیم تاسف خواهیم خورد.

غرق شدن و سرگشتگی مری‌لوئیس یک انتخاب جبری بود. گزینه‌ی دیگری جلوی او نبود... احساس می‌کرد که نیست (درست یا نادرست او چنین احساسی داشت)... تنها دلخوشی‌اش در دنیا همین میراث رابرت بود و طبیعی بود که به مرور زمان چنان حجمی پیدا کند که تمام دنیای او را اِشغال کند. او با غرق شدن در دنیای تخیلی سعی کرد واقعیت پیرامون خود را تغییر دهد یا نادیده بگیرد. او با غرق شدن در آن سه کتاب به دنیایی رفت که حضور خودش و رابرت در آن ابدی بود... دنیای داستان... و با داستانی که ویلیام با آن فرم جالب و بدیع نوشته است ابدی شد. اما از نگاه من این نوع ابدی شدن دلیل بر مطلوبیت یا موفقیت نیست چون هر خواننده‌ی منصفی در اعماق قلبش از سرنوشت مری‌لوئیس احساس تاسف می‌کند.

ارادتمند

لتی دنهی

.........................

بعدالتحریر:

این‌که شما حس کردید خواهرم همچون مریم، باکره‌ی مقدس، از این دنیا رفته است باعث خوشحالی من نشد. بیشتر کلافه شدم. وقتی کتاب را خواندم چند روز از این بابت شوکه بودم... ازدواجی که به زفاف نینجامیده بود... در واقع خواهرم ناخواسته خودش را به صومعه تبعید کرد... برخلاف شما که آسایشگاه را مشابه صومعه فرض نمودید من معتقدم که خانه‌ی کواری هم برای او صومعه بود...فاجعه است... از صومعه‌ای به صومعه‌ی دیگر و باز از آنجا به صومعه‌ای دیگر. کلافه‌کننده است.

طبیعتاً شرایط تاسف‌بار خواهرم از خیلی‌های دیگر بهتر بود! مثلاً همان "تسا اینرایت" دوست دوران کودکیِ مری‌لوئیس که بنا به روایت ویلیام یک بار در آسایشگاه به دیدن او رفته است. احساس خوشحالیِ خواهرم از این‌که به‌جای تسا نیست از آن ظرایف ادبی است. این‌که کسی رازهایش را بخواهد به کسی بگوید که هیچ خطری از آن متصور نباشد نشان می‌دهد اوضاع خوبی ندارد. طفلک خواهرم با آن همه استعداد...