مقاومت شکننده 6 – چناران کهن!

اگر پست‌های مربوط به مقاومت شکننده را دنبال کرده باشید، یادتان هست که الان نوبت وارسی سقوط و علل انقراض سلسله‌ی صفویه است. (لینک پست‌های قبلی: 1 – 2 – 3 – 4 – 5)

گفتیم که پس از گذشت نزدیک به هزارسال از سقوط ساسانیان، با روی کار آمدن صفویان، ایران دارای حکومت مرکزی مستقل و قدرتمندی شد و سرزمین ایران کلیت یکپارچه‌ای یافت. در این هزار‌سال همیشه رویای شکوه و عظمت ساسانیان و پیشینیان‌شان در پس ذهن ایرانیان بود ولذا هر‌که به قدرت می‌رسید در‌ پی برپایی آن شکوه عمل می‌کرد. صفویان البته در این راه تا حدودی موفق شدند اما سقوط‌شان نیز به سقوط ساسانیان شباهت پیدا کرد!

***

پ ن: عکس بالا احتمالن به دلیل فیلتر شدن سایتی که از آنجا لینک شده قابل رویت نیست. عکس مربوط به مجسمه شاه عباس در اصفهان است که سال 1358 از محل خود در میدان دروازه شیراز (میدان آزادی) برداشته شد و بعدها نیز اثری از آن یافت نشده است. مجسمه فوق از برنز و دارای پنج تن وزن بود و توسط استاد ایرج محمدی ساخته شده بود. 

مقاومت شکننده 5 - عکس با شورت ورزشی!

تا آنجا رسیدیم که وضعیت درآمدی دولت ایران در دهه 1620 با درآمد انگلستان در آن زمان برابری می کرد و به نوعی می توان گفت که وضعیت اقتصادی دولت از این حیث مطلوب بوده است. گفته شد که عمده درآمد ایران از مالیات بر زمین حاصل می شد و عمده درآمد انگلستان از عوارض گمرکی و تجارت. گفته شد که در روابط تجاری شرکت های هند شرقی هلند و انگلستان با دربار ایران، ایران به عنوان یک شریک همتراز محسوب می شد...اما کمتر از یک سده بعد این رابطه کاملن نامتقارن شد...چه ایران و چه کشورهای مشابه در نقاط دیگر دنیا به حاشیه نظام جهانی وارد شدند.علل مختلفی را می توان برای این تغییر اوضاع برشمرد:

1-   پیشرفت و یکه تازی کشورهای اروپایی در امر حمل و نقل دریایی: دولت بریتانیا به درستی در توسعه ناوگان دریایی اش سرمایه گذاری نمود و ثمراتش را هم به دست آورد. طبیعی هم هست که دولتی که منابع درآمدیش عمدتن در تجارت است به توسعه آن بپردازد...ما منابعمان از زمین و دهقانان به دست می آمد و دولتها برای افزایش درآمد می آمدند حاکم یک ایالت را عزل می کردند و اموالش را مصادره و آن ایالت را به قیمت بالاتر به یک حاکم دیگر می دادند! خب به واقع درآمد افزایش پیدا می کرد!! اما چنانچه کل کشور را یک واحد در نظر بگیریم، فقیرتر و نحیف تر و ضعیف تر می شدیم...چون بدنمان داشت چربی سوزی می کرد و کالری ای از بیرون وارد بدن ما نمی شد.

2-   دستیابی کشورهای اروپایی به منابع مستعمرات: طبیعتن دستیابی اروپاییان به منابع نقره و طلا و...در مستعمراتشان به آنها این امکان را داد که به گسترش تجارت و تراکم سرمایه و قرار گرفتن در هسته نظام جدید جهانی بپردازند.

3-   نگاه متفاوت یا متفاوت شده اروپاییان به دنیا و... این که چرا سرمایه داری در اروپا شکل گرفت و نقش زیربنایی عقاید فلسفی و اعتقادات مذهبی در این قضیه، قابل توجه است.

 باقی در ادامه مطلب

...........................

پ.ن: انتخابات یکی دو روز ادامه خواهد داشت. آرای فعلی بدین ترتیب است:

از گروه اول: تورتیا فلت 2 رای (سامورایی+ناهید) ، حرامیان 4 رای (مدادسیاه+ منیر+مجید+ص.ش) زنگها برای که به صدا در می آید 4 رای (مهرداد+سمره+فرواک+سحر)

از گروه دوم: سرود سلیمان 5 رای(مدادسیاه+مهرداد+ص.ش+فرواک+سحر) ، قلب شکارچی تنها 1رای(سمره) ، مگر آن که 4 رای (نسیم+منیر+مؤیدی+ناهید)

مقاومت شکننده 3 - خاتم فیروزه بو اسحاقی!

هزارسال آنگونه گذشت تا رسیدیم به شکل گیری دولت صفوی که نقطه عطفی تاریخی بود به چند دلیل: اول این که بعد از مدت ها که سرزمین ایران, بخشی از اپراتوری های دیگر بود و یا تکه تکه و ملوک الطوایفی بود, یکپارچه شد و به نوعی ایران دوباره شکل گرفت. شاید به واسطه آن هزارسال (و البته سال های آتی که خواهیم دید) ناامنی و عدم آرامش, در روح و روان و خون و ژن و ناخودآگاه و صفحه گوشی ما ایرانی ها یک اپلیکیشنی قرار دارد که با کلیک روی آن و یا حتا بدون کلیک روی آن, ما حسرت یک حکومت مرکزی قوی و یا یک شاه همچین قلدر یا یک رئیس جمهور همچین مقتدر را می خوریم و ذهنمان یه جورایی قیلی ویلی می رود! دلیل دوم, مذهب دولت جدید بود که در کمتر از یک سده به اکثر نقاط ایران نیز تعمیم یافت و موجب پدید آمدن یک دولت شیعی بین همسایگان سنی مذهب گردید.

خلاصه ای از فصل دوم کتاب مقاومت شکننده در درنگ آمده است و نیازی به تکرار نیست, فقط در ادامه به برخی مواردی که بیشتر توجهم را جلب کرد اشاره می کنم. در فصل دوم, جان فوران به صورتبندی اجتماعی ایران در دهه سوم قرن هفدهم پرداخته است و در این راه تقریبن منابع موجود را خورده است!

هزار سال تنهایی (مقاومت شکننده2)

همانطور که در مطلب قبلی عنوان شد, جان فوران در فصل اول چارچوب تحلیلی اش را توضیح داد. حالا در قدم بعدی (بخش نخست شامل دو فصل) به بررسی ساختار اجتماعی ایران در دوره صفویه (در زمان اوجش یعنی حدود سال 1630 میلادی) و سپس به بررسی دگرگونی اجتماعی طی قرن های شانزدهم الی هجدهم می پردازد.

در شروع این بخش, فوران مختصری از وقایعی که به شکل گیری سلسله صفویه انجامید را شرح می دهد و من بد ندیدم به صورت کاملن مختصرتر! از کمی قبل تر یک مرورسریع وبلاگی داشته باشم:

ادامه مطلب خطر لوث شدن ندارد!

 

مقاومت شکننده (1) جان فوران

چندی قبل یک سری برنامه درخصوص رویدادهای 57 از یکی از شبکه ها پخش شد که البته من ندیدم! اما سر میز صبحانه در محل کار، ترکش هایش به من اصابت کرد. همه یک صدا از نقش ویژه خارجی ها در آن دگرگونی می گفتند و این که ما داشتیم پله های ترقی را دو تا دو تا می رفتیم بالا اما نگذاشتند. دم دروازه تمدن جفت پا انداختند برامون... آهای مش قاسم...

همین امروز صبح یه دعوت نامه مراسم رونمایی کتاب از طرف سازمان اسناد و کتابخانه ملی اومده برام که از دو جهت هنگ کرده ام! این که چطور و چگونه این دعوت نامه به اسم من و به آدرس محل کارم ارسال شده است ...و این که تاریخ مهر پست پیشتاز چهار روز بعد از مراسمی است که به آن دعوت شده ام!!...غرض صحبت از این مجموعه تاریخ شفاهی ایران معاصر است که هر کتابی از آن به یک زاویه خاص می پردازد و آن هم از لابلای خاطرات یکی از دست اندرکاران بازه تاریخی مورد نظر (اینجا پهلوی دوم) در نقطه مقابل پاراگراف اول مطلبم می خواهم به گوشه ای از خاطرات دکتر علینقی عالیخانی که هفت سال وزیر اقتصاد بودند در آن زمان، اشاره کنم:

در کشوری که تورمش، در تمام دوره ای که ما میزان رشد بالا داشتیم، بین یک و نیم تا دو درصد بود، یک مرتبه تورمش می شود 25 درصد، بعد شاهنشاه که آریامهر شده، می آید یک فرمان صادر می کند جزو اصول انقلاب، اصل نمی دانم چندم، که افزایش قیمت ها ممنوع است، از آن حرف ها بود؛ یعنی شما می خواهید بگویید که مثلاً بالا آمدن خورشید ممنوع! نمی شود که. طبقه ای که بابت تمام زحمات شاه بهره برده بودند، شدند مخالف، یعنی کدام طبقه؟ بازاری، بازرگان، صاحب صنعت. شاه هم شروع کرد به تبعید این ها و توی سرشان زدن. آن ها چه کار می کنند؟ می روند به روحانیون متوسل می شوند. طبقه صنعتگر و این ها چه کار می کنند؟ صاحبان صنایع نو می روند با انتلکتوال های طبقه خودشان حرف می زنند. این ها همه می شوند یک جبهه. شاه هم که حالیش نبود و همیشه فکر می کرد که اگر خارج را حفظ بکند، در داخل اتفاقی نمی افتد؛ در حالیکه هیچ وقت اتفاقی از خارج نیفتاده. انقلاب صد درصد داخلی بود. در آن تردید نداشته باشید. می گویند بی بی سی فلان گفته؛ بی بی سی همان موقع درباره صدام حسین هم حرف می زد، چرا صدام حسین نیفتاد؟ چرا ما افتادیم؟

کاش برای دسته اول هم یک ارجاعی می گذاشتم، چون ممکن است ذهنتان برود به دور و برتان... همین متخصصینی که آماده همراهی و هم آوایی با امواج اند. از همان هایی که دور اول به همراه یک موج می روند به معین رای می دهند اما در دور دوم به همراه یک موج دیگه می روند به احمدی نژاد رای می دهند...منظورم اینها نبودند بلکه کسانی بود که کمی جدی تر چنان نظری داشتند.

منحرف نشوم از موضوع...موضوع چه بود؟ ریشه های دگرگونی 57 بود... چگونگی تحلیل انفجارهای اجتماعی اینچنینی که در تاریخ معاصر ما کم نبوده است (موفق و ناموفق)...از نگاه من واضح و مبرهن! است که نیروهای خارجی به انحاء مختلف در این دگرگونی ها موثر بوده اند و یکی از دلایل این وضوح، وابستگی دولت و جامعه و اقتصاد ما به اقتصاد جهانی و سیاست های قدرت های جهانی است. وقتی وابسته هستیم خواه ناخواه تحت تاثیر نیروهای خارجی قرار می گیریم.

آن نیرو های خارجی در کنار نیروهای ناشی از ساختارهای داخلی موجب بروز تنش در جامعه می شود و این تنش به صورت جنبش های اعتراضی خودش را نشان داده است که ریشه آن طبعن در مقاومت بخش های مختلف جامعه در برابر این دو نیرو می باشد.

جان فوران نقطه آغاز بررسی خود را جایی قرار می دهد که ایران هنوز وارد نظام جهانی نشده است. هنوز از وابستگی اقتصادی سیاسی خبری نیست و از جهاتی ایران، قدرتی است هم ارز برخی قدرت های اروپایی...یعنی زمانی که سلسله صفویه در اوج قدرت خودش قرار دارد. چارچوب تحلیلی خودش را هم در فصل اول کتاب توضیح می دهد که  اینجا در موردش نوشته ام و سر آن دارد که نشان دهد چرا و چگونه این مقاومت ها و خیزش های امیدوارکننده جهت دگرگونی ساختار های قدرت شکل می گیرد و چرا دچار فروپاشی و شکنندگی می شود و از این رو هم نام کتابش مقاومت شکننده است.

بخوانیم، ببینیم.