بابا گوریو – اونوره دو بالراک

مقدمه اول: اولین تجربه مواجهه من با بالزاک در سنین نوجوانی رخ داد. هر وقت که هیچ کتاب یا سرگرمی مناسبی نداشتم به سراغ کتابهای خواهر و برادران بزرگتر می‌رفتم. خیلی زود موارد جذاب را چندین بار دوره کردم اما چند کتاب هم بود که هرگاه دست می‌گرفتم در اوایل آن درجا می‌زدم و بعد از چند صفحه تلاش و عرق‌ریزی کتاب را سر جایش گذاشته و زوزه‌کشان پیِ کار خود می‌رفتم! یکی از آنها «اوژنی گرانده» بود. بعدها متوجهِ سبک بالزاک شدم؛ این‌که ابتدا مکان و شخصیت‌های داستانش را با جزئیات دقیق توصیف و به نوعی داستان را با همین مقدمات آغاز می‌کند که همین امر سبب می‌شود برخی خواننده‌ها از آثار او فراری باشند! بخصوص اگر مثل آن تجربه‌های اول من در زمان نامناسبی به سراغ او رفته باشند. کم‌حوصله بودنِ خواننده اختصاص به زمان و مکان ما ندارد. شاید چون ما در این فضا نفس می‌کشیم و اطرافیان خود را در مجازآباد و خارج از آن می‌بینیم، حس کنیم که خودمان در این زمینه گوی سبقت را از جهانیان ربوده‌ایم و در این زمینه هم مدعی کسب مدال و زرشک هستیم! احتمالاً این‌گونه نیست اما در این نمی‌توان چون و چرا کرد که وضعیتِ ما در مقایسه با خیلی از نقاط مختلف جهان، به‌گونه‌ایست که نیازِ بیشتری داریم به حوصله کردن و خواندن و فهمیدن و درک کردن... این‌که چندتا برچسب و  خط‌کش و اَره‌ی از پیش آماده در جیبمان داشته باشیم و در هر مواجهه‌ای آنها را مورد استفاده قرار دهیم، ما را به جایی نخواهد رساند.

مقدمه دوم: به نظر می‌رسد بالزاک در باباگوریو کمی مراعات خواننده را کرده باشد! در همان اوایل وقتی از توصیف محله به پانسیون خانم ووکر می‌رسد و صفحاتی در باب ساختمان و طبقات و یک به یک ساکنین و وضعیت اتاق‌های آنان می‌نویسد چنین عنوان می‌کند: «برای آنکه بتوان شرح داد که این اثاثه چقدر کهنه، ترک‌دار، پوسیده، شکسته، کور، عاجز، مردنی است، می‌باید دست به توصیف کامل‌تری زد که ناچار داستان را به تأخیر خواهد انداخت، و اشخاص عجول ما را نخواهند بخشید.»! یاد شاعر شهر قصه به خیر که می‌خواست قصیده‌ای در هزار و خرده‌ای بیت بخواند و مخاطبین فریاد برمی‌آوردند که ای آقا به گوش ما رحم کنید و تخفیف بدهید و...! خواستم بگویم انصافاً بالزاک در این داستان کمی تخفیف داده است. البته در مورد ترجمه‌های این اثر باید دقت کرد که در جای خود توضیح خواهم داد.

مقدمه سوم: «انگیزه روایت» می‌تواند یکی از شاخص‌های مناسب برای انتخاب کتاب باشد؛ این‌که بدانیم نویسنده چرا این داستان را روایت کرده است به ما کمک می‌کند تا پاسخ این سؤال را دریابیم که چرا این داستان را بخوانیم؟ بالزاک مدعی است که پاریس جایی است با رنجهای واقعی و شادی‌های غالباً دروغین. او همچنین معتقد است که برای تغییر در این محیط و افکار و اخلاق مردمانش شاید به معجزه نیاز باشد؛ معجزه‌ای که تأثیر مداوم داشته باشد اما در عین‌حال عنوان می‌کند که در گوشه‌وکنار همین پاریس گاهی به وقایع و اتفاقاتی برمی‌خوریم که به یک تراژدی می‌ماند و مطلع شدن از آن شاید بتواند خودخواهی‌ها و سودجویی‌ها را متوقف کند و ما را به همدردی وادار کند. پس در واقع هدف و انگیزه روایت همین سه موضوع است: توقف خودخواهی، توقف سودجویی و تقویت همدلی. او البته ابراز تردید می‌کند که شاید بیرون از محدوده پاریس این داستان چندان قابل درک نباشد و یا اینکه مخاطب بعد از خواندن داستان به جای اینکه چند قطره اشکی بریزد، برود و با اشتهای کامل شامش را بخورد و سنگدلی خودش را به حساب نویسنده بگذارد و او را به شعرگویی و اغراق متهم کند. اینک این شما و این باباگوریو!     

******

داستان در سال 1819 در پاریس جریان دارد. «اوژن دو راستینیاک» جوان بیست‌ویک‌ساله‌ی شهرستانی است که برای تحصیل در رشته حقوق به پاریس آمده است. خانواده او تقریباً نیمی از درآمد سالیانه خود را برای این کار صرف می‌کنند تا اوژن بتواند به جایی برسد و با توفیقاتش موجبات بهروزی کل خانواده را فراهم کند.

«اوژن دو راستینیاک کاملاً قیافه مردم جنوب فرانسه را داشت. رنگش سفید، موهایش مشکی و چشمانش آبی بود. رفتار و کردار و وضع عادیش نشان می‌داد که از خانواده اشراف است که تربیت اولیه‌شان جز یک رشته آداب و رسوم خوش‌مشربی چیز دیگر نیست. با آنکه او از لباسهای خود مواظبت می‌کرد و روزهای عادی رختهای سال پیش را بکار می‌زد، باز می‌توانست گاه مانند یک حوان شیک از خانه بیرون برود. معمولاً او یک پالتوی کهنه و یک جلیتقه بددوخت به تن داشت، یک کراوات سیاه مچاله‌شده و بد گره خورده‌ی دانشجویی می‌بست، یک شلوار ساده و کفش‌هایی که از نو تخت انداخته بود می‌پوشید.»

اوژن در سال اول تحصیلش، با توجه به فراغتی که دارد با ظواهر زندگی در پاریس آشنا شده و با قیاس سطح زندگی خانواده خود و در فداکاری و فشاری که خانواده بابت تحصیل او متحمل می‌شوند دچار یک میل و آرزو جهت کسب موفقیت و بالا رفتن از نردبام ترقی می‌شود. او که در ابتدا جدیت در کار و تحصیل را راهِ وصولِ به خواسته‌هایش می‌داند خیلی زود به این نتیجه می‌رسد که باید آشنایان متنفذی بیاید و برای این منظور باید به مجالس و محافل اشرافی راهی پیدا کند و این ممکن نبود مگر با پیدا کردن حامیانی از جنس لطیف... لذا بخش مهمی از داستان به کنش‌ها و واکنش‌های این شخصیت در دوراهی‌ها و سه‌راهی‌های پیش رویش و ارتباط آنها با اخلاق و منطق دارد. اما بابا گوریو کیست و نقش او در داستان چیست!؟ پیرمردی است از ساکنین پانسیون و همسایه‌ی اوژن که چند سال قبل از آغاز داستان خودش را آرش‌وار در کمانی گذاشته است تا زندگی دو فرزندش را به بهترین وجه ممکن شکل بدهد. همین عشقِ به‌زعمِ من کور، مقدمات یک تراژدیِ کلاسیک را فراهم می‌کند.

در ادامه‌ی مطلب به داستان بیشتر خواهم پرداخت.

******

اونوره دو بالزاک (1799-1850) در خانواده‌ای متوسط در شهر تور فرانسه به دنیا آمد. تا چهار سالگی نزد دایه بود و از هشت سالگی هم به مدت شش سال در مدرسه‌ای شبانه‌روزی اقامت داشت. در پانزده‌سالگی به همراه خانواده به پاریس نقل مکان کرد. سپس وارد دانشکده حقوق شد و به عنوان منشی در یک دفتر وکالت مشغول به کار شد. پس از فارغ‌التحصیلی به فعالیت ادبی مشغول شد. در سالهای ابتدایی با نام مستعار می‌نوشت و به همکاری با نشریات و روزنامه‌ها پرداخت. در سی‌سالگی اولین اثر با نام خودش به چاپ رساند. با انتشار رمان چرم ساغری (1831) به شهرت رسید و پس از آن به صورت تمام‌وقت به نوشتن پرداخت. این اصطلاح «تمام‌وقت» به‌واقع برازنده‌ی اوست که به روایتی بطور میانگین شانزده ساعت در روز می‌نوشت! و من در تعجبم که زمان باقی‌مانده را چگونه بین استراحت و خوردن و شرکت در مجالس و مهمانی‌ها و معاشرت با دوستان و غیره و ذلک تقسیم می‌کرد. همین غیره و ذلک به تنهایی کلی زمان می‌برد! بالزاک در این دو دهه به طور میانگین سالی دو هزار صفحه نوشته است که البته می‌شود روزی پنج شش صفحه و این نشان می‌دهد نظم و تداوم چه اثراتی دارد.

بابا گوریو در سال 1834 ابتدا در نشریه به صورت سریالی و سال بعد به صورت کتاب منتشر شد و تقریباً مهمترین اثر نویسنده محسوب می‌شود.  

حدود سی رمان از او به فارسی چاپ شده و این کتاب هم چند نوبت توسط مترجمان قابل توجهی ترجمه شده است. در مورد این ترجمه‌ها در ادامه مطلب خواهم نوشت.

...................

پ ن 1: نمره من به کتاب 4 از 5 است. گروه A (نمره در گودریدز 3.8 نمره در آمازون 4.6)

پ ن 2: توصیفات دقیق و جزئی‌نگرانه‌ی نویسنده به خاطر پُر کردن صفحات و حجیم کردن اثر نیست بلکه او از این طریق حال و روز و تمایزات طبقاتی و خاستگاه شخصیت‌های داستانش را ترسیم می‌کند. نقاشی‌های سبک رئالیستی را حتماً دیده‌اید و متوجه جزئیات ریز و دقیق آنها شده‌اید. بالزاک به نوعی حلقه واسط بین دو سبک رئالیسم و ناتورالیسم در ادبیات است.

پ ن 3: با پشتکاری که بالزاک داشت اگر عمر برخی مسئولین را داشت در زمینه تعداد آثارش رکوردهایی به جا می‌گذاشت که حالاحالاها نقل محافل بود.

پ ن 4: کتاب بعدی کتاب سختی است! اگر کسی می‌خواهد همخوانی کند حواسش جمع باشد. حجیم هم هست. گفتم که یک وقت مدیون نشوم. خودم هم دو صفحه دیشب خواندم! زیر کوه آتشفشان اثر مالکوم لوری. با توجه به حجم کتاب و اینکه تازه کتاب را شروع کرده‌ام و... شاید این وسط یکی دو پُستِ میان‌برنامه بروم.

یوزپلنگ جوزپه تومازی دی لامپه دوزا

فابریتزیو کوربرا (پرنس سالینا) از اشرافزاده های سیسیل در آخرین سال پادشاهی دوسیسیل (که از ادغام دو پادشاهی سیسیل و ناپل به وجود آمده بود) است...یعنی سال 1860 میلادی...زمانی که هنوز کشور فعلی ایتالیا به وجود نیامده بود و آن منطقه را چند پادشاهی کوچک و ایالت های پاپ نشین و ...اداره می کردند و بیشتر زیر نفوذ اطریشی ها و فرانسوی ها بودند. داستان از سال 1860 استارت می خورد یعنی همان سالی که گاریبالدی و لشگر هزار نفره اش در جزیره سیسیل پیاده شدند و مقدمات اتحاد و به وجود آمدن ایتالیا پدید آمد. این از زمان و مکان داستان, که تصویر پسزمینه آن را نیز تشکیل می دهد و محور داستان بیان اوضاع و احوال آخرین سالهای شکوه خاندان اشرافی و سپس رو به افول رفتن آنها...

خواهرزاده پرنس که جوانی رشید و خوش قیافه و آلن دلون گونه ایست, دل در گرو اتحاد و گاریبالدی و انقلاب دارد. پرنس علیرغم این که می داند در اوضاع جدید قدرت و شوکت اشراف رو به افول خواهد گذاشت اما به سبب اطمینانش به پیروزی اتحادگرایان, برخلاف مصالح طبقه اجتماعی اش سرنوشت خودش را به پادشاه در حال سقوط گره نمی زند ولذا نه تنها مانع فعالیت انقلابی خواهرزاده اش نمی شود بلکه از او و راهش دفاع هم می کند.

نگاه پرنس نسبت به خواهرزاده اش نگاهی شیفته وار است و بدش هم نمی آید که او دامادش شود...درحالیکه می رفت تا همه چیز به این سمت برود, این خواهرزاده عزیز چشمش به دختر شهردار (که نمونه قشر جدیدی است که پس از اتحاد ثروتشان رو به فزونی است) می افتد و طبعن بلافاصله دختردایی عزیزش به جایگاه رفیع خواهری ارتقا پیدا می کند! پرنس سالینا در این فقره هم برخلاف انتظار و بر اساس محاسبات عددی(راستی هنوز محاسبات عددی در دروس فنی تدریس می شود؟ الان چی درس می دهند توی این واحد؟!) تشخیص می دهد که این ازدواج برای آینده منافع بیشتری دارد و...

در واقع نگاه پرنس به این دو واقعه (تغییر رژیم و تغییر معشوق) به نوعی اقدام برای حفظ وضع موجود و حتا بهبود آن و یا حداقل جلوگیری از وضعیت بدتر است...اما آیا این تلاشها در آخرین روزها ختم به خیر شد؟...

***

یوزپلنگ نشان ویژه پرنس سالینا است و بر درهای قصر و کالسکه و کاسه بشقاب و...این نشان حک شده است... و در انتهای همان دیالوگی که در ادامه مطلب اشاره می شود پرنس می گوید: ما یوزپلنگان و شیران بودیم: شغال ها و کفتارها جایگزین ما خواهند شد؛ و همگی, یوزپلنگان, شغال ها و گوسفندان, همچنان خود را معنا و مفهوم زمین خواهیم پنداشت.

مشخصات کتاب: ترجمه خانم نادیا معاونی , انتشارات ققنوس , چاپ اول 1381 , تیراژ 1650 نسخه , 317 صفحه , 1900 تومان.