آن‌ها با شاعری که خیلی دوستش داشتند بد تا کردند- مجتبا هوشیارمحبوب

این کتاب کوچک شامل سه بخش اصلی است و هر بخش، از تکه‌هایی کوچک (از یک پاراگراف تا یکی دو صفحه) تشکیل شده است. داستان دو راوی اصلی دارد: آرش و سینا. در بخش اول که بیست تکه است این دو به‌صورت یکی در میان به صورت اول‌شخص روایت می‌کنند. آرش هیچگاه مادرش را ندیده است و در ابتدای روایت نیز با پدرش کشمکشی داشته است و از خانه بیرون زده و تصمیمش این است که به خانه بازنگردد. سینا جلوی دانشگاه بساط کتابفروشی دارد و خدمت سربازی را در پیش... و دغدغه‌های معمول. این دو نفر به همراه امیر و امین و مهدی و حمید دوستانی هم‌سن‌وسال و در اوایل دهه سوم زندگی‌شان هستند. این جوان‌ها دردهای مشترکی دارند، مثلاً این‌که توسط دیگران درک نمی‌شوند، آینده و وضعیت «شفافی» پیش رویشان نیست و... به طور خلاصه همگی در یک کلام «حال خوشی» ندارند. شاید به همین خاطر تصمیم می‌گیرند که دسته‌جمعی به طالقان بروند...

برای رسیدن به حالِ خوش چه باید کرد؟ مواد مخدر مصرف کنیم؟! دمی به خمره بزنیم!؟ به استادیوم برویم؟! برویم جاده چالوس یا طالقان!؟ در صفحات مجازی بچرخیم؟! سر همدیگر را بتراشیم!؟ به قصد کشت یکدیگر را بزنیم؟! دلالی کنیم و پولدار شویم؟! برویم درس بخوانیم و مدرک بگیریم؟! برویم خدمت سربازی خود را انجام بدهیم؟! در مورد این یکی که چندان اختیاری وجود ندارد! خلاصه اینکه این بندگان خدا چه باید بکنند که احساس خوشبختی کنند؟ ازدواج کنند!!؟ شعر بخوانند و شعر بگویند و داستان بنویسند!؟ مهاجرت بکنند؟! کسی می‌داند این نسل (و نسل‌های دیگر) برای خوش بودن چه باید بکند؟ جواب این سوال چندان ساده نیست، به نظر من جواب جایی بیرون از خود ما نیست، جایی در درون ماست.

در بخشی از کتاب که حالت داستان در داستان دارد، شخصیتی به نام ایمان توصیه می‌کند که مسائل را نباید پیچیده کرد و باید با طبیعت و هرچیزی که طبیعی است کنار بیاییم و از اعتراض و جنگیدن دست برداریم. این راه‌حل قابل تأملی است اما فارغ از باید و نبایدی که دارد و شاید به مذاق این گروه سنی خوش نیاید، عملی‌کردن این راهکارها خود فرایند پیچیده و پر زحمتی است؛ شاید به همین خاطر است که همان شخصیت داستانی (ایمان) هم به مصرف مواد مخدر رو می‌آورد!

بعید می‌دانم با توصیه‌هایی نظیر مورد فوق و اینکه خوب باشید و تعمق کنید و از هستی و طبیعت مراقبت کنید و ول کنید و ول نکنید کار این نسل راه بیفتد. در واقع چنین توصیه‌هایی فقط سبب می‌شود که آنها با شما بد تا کنند! در ذهن یا در عمل! مختصاتی که این داستان گرای آن را می‌دهد مختصات نسل سرگشته‌ای است که از سر درماندگی و استیصال، همچنین از سرِ عشقی که به راه‌های کوتاه و میان‌بر دارد، حاضر است سقوط در هر چاهی را تست کند. آدم‌هایی که مثل ساعتی مریض، به دقت درد می‌کشند. در ادامه مطلب به برش‌ها و برداشت‌هایی از کتاب خواهم پرداخت.

*****

مجتبا هوشیارمحبوب (1366) دانش‌آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی است. رمان اول او با عنوان «آقای مازنی و دلتنگی‌های پدرش» در سال 1390 منتشر و برنده جایزه رمان متفاوت سال (واو) شد. «آنها با شاعری که ...» نیز یک رمان متفاوت و خاص است.

مشخصات کتاب: نشر چشمه، چاپ اول 1395، تیراژ 1000 نسخه، 102 صفحه.

..................

پ ن 1: نمره من به کتاب 3.1 از 5 است. گروه C

پ ن 2: کتاب‌های بعدی به ترتیب دختری در قطار و آلیس در سرزمین عجایب خواهد بود. مدتی باید به کتاب‌های ساده‌تر بپردازم!

پ ن 3: از این تکه از شعر شهرام شیدایی (خندیدن در خانه‌ای که می‌سوخت) که در کتاب هم آمده بود در متن استفاده شده است: من مثل ساعتی مریضم / و به دقت درد می‌کشم.

 

برش‌ها و برداشت‌ها

1) کتاب طبق تقسیم‌بندی نشر چشمه در قفسه قرمز قرار گرفته است؛ گروه داستان‌های ضدژانر و جریان‌گریز. فی‌الواقع کتاب ساده‌خوانی نیست. پس از خوانش اول فکر می‌کردم هر دو راوی یکی هستند!! پس از خوانش دوم کمی فضا برایم روشن‌تر شد... البته اگر اشتباه نکرده باشم!

2) در پس‌زمینه روایت و در اغلب اوقات، در گوشه‌ای از صحنه دو نفر به قصد کشت مشغول زدن یکدیگر هستند. ممکن است کمی اغراق‌آمیز به نظر برسد اما این واقعیتی است که بطور کلی با هم مهربان نیستیم.

3) آرش در مورد خودش به این نتیجه رسیده است که چون از کودکی عادت داشته است همیشه به بدترین پیش‌آمدها فکر کند نوعی ترس در درونش نهادینه شده است و همین ترس است که نمی‌گذارد با دیگران مهربان باشد. یک علت دیگر به‌زعم من این است که او (و دیگران) در طول این سالها چندان مهربانی ندیده است و در واقع چندان در این زمینه نه تجربه‌ی زیستی داریم و نه آموزش دیده‌ایم.

4) این ترس‌ها و ناامیدی‌ها را نباید دست کم گرفت... ما بیشتر در پی فرار از این ترس‌ها و ناامیدی‌ها هستیم تا در پی حالِ خوش و گمان می‌کنیم ماحصل این فرار، رسیدن به سرزمین خوشحالی است!

5) جوان‌های این داستان شاید به واسطه برخی خصوصیاتشان قابل نقد باشند اما یک نکته مثبت هم دارند و آن هم تا حدودی مسئولیت‌پذیر بودن آنهاست. شاید به همین خاطر است که از عزلت‌گزینی و عرفان‌بازی شاعر محبوبشان عصبانی می‌شوند و باصطلاح بد تا می‌کنند. (البته بد تا کردنشان فقط در عرصه‌ی نظری است و در داستانی در داخل داستان نمود عملی می‌یابد و این نکته قابل توجهی است)

6) خودآزاری و عادت کردن به آن، سر بردن در توهمات (طبیعی و غیر طبیعی!) و... از خصوصیات مشترک این جوانان است؛ جوانانی که در پی عادت کردن به روزهای معمولی نیستند و شاید به همین خاطر عادت‌های غریب‌تری را برمی‌گزینند. آنها به واسطه «حماقت کردن» (اصطلاحی که برای مصرف مخدرات به کار می‌برند و آن را مایه تزریق شادی به روح و فضای خانه می‌دانند) در خیلی از اوقات در هپروت به سر می‌برند یا شاید بتوان گفت به‌خاطر هپروتی بودن آنها خواننده حس می‌کند در اکثر اوقات مشغول حماقت کردن هستند!

7) شاید به واسطه همان حماقت‌کردن‌ها و نتایج آن است که خیلی راحت با دنیاهای موازی و جهان هولوگرافیک ارتباط برقرار می‌کنند. از این زاویه تاثیر وونه‌گات قابل رؤیت است.

8) نسل‌های قبلی اگر به نسبت این نسل هیچ امکاناتی نداشتند لااقل علی‌الاغلب خانواده‌های به نسبت معقول‌تری داشتند! ترس و اضطراب همیشه بوده است اما ظاهراً... به قول رضا عطاران در نهنگ عنبر: ای مرگ بر آمریکا!

9) ظاهراً چیزی در ناخودآگاه جمعی ما وجود دارد که ما را همواره به نقطه استیصال می‌رساند. به قول اخوان ثالث هر از گاهی بعد از کوشش برای تغییر، چشم باز می‌کنیم و خود را دوباره در ساحلِ خشکِ کشف‌رود می‌یابیم.

10) آدم‌های مستأصل فحش می‌دهند، خشونت می‌ورزند و حماقت می‌کنند. با همین شاخص‌ها می‌توان وضعیت جامعه را سنجید! برای زیستن در چنین وضعیتی به قول یکی از شخصیت‌های داستان آدم‌ برای اجتماعی شدن باید ذاتاً عوضی باشد؛ بدین معنا که باید برای همه نقشه بکشد تا وضعیت بهتری نسبت به دیگران داشته باشد. طبعاً اگر بخواهیم عوضی نباشیم به سمت انزوا حرکت می‌کنیم. این پارادوکس جامعه‌ای نظیر جامعه تصویر شده در داستان است.

11) مردم وقتی احساس شکست می‌کنند به دنبال مقصر می‌گردند. الان فضای مجازی پر شده است از کارآگاهانی که مقصران را افشا می‌کنند! در داستانی که آرش نوشته است، شاعری که آنها خیلی دوستش داشتند در چنین جایگاهی قرار می‌گیرد و همه کاسه‌کوزه‌ها بر سر او می‌شکند.

12) گاهی آدم به ذهنش می‌رسد که با تغییر مکان ممکن است حالش خوب بشود. تئوریک هم درست به نظر می‌رسد؛ مکانی جدید با آدم‌های جدید و فعالیت‌های جدید و... ما را از روزمرگی خارج می‌کند و شرایط برای رسیدن به حال خوش مهیا می‌شود. نکته مغفول در این گزاره «خود» ماییم. ما ناگزیر خودمان را با همین مختصاتی که در طول سالیان دراز شکل گرفته است به جای جدید منتقل می‌کنیم. اینکه انتظار داشته باشیم فقط با تغییر مکان حالمان خوش شود انتظاری شبیه مخاطبان عیسی و امثالهم در دو هزارسال قبل است: انتظار معجزه!