میدان ایتالیا - آنتونیو تابوکی

تاریخ ایتالیا و داستان سه نسل از یک خانواده روستایی... "پلی‌نیو" با ظهور گاریبالدی به او و یارانش می‌پیوندد. هدف او خروج از جور و ستم اربابان است و چنان به گاریبالدی ایمان دارد که تصمیم می‌گیرد اگر فرزندش پسر شد او را گاریبالدو بنامد و اگر دختر شد آنیتا، که نام همسرِ مبارزِ گاریبالدی است. همسرش در شکم اول دوقلوی پسر به دنیا می‌آورد و پلی‌نیو که نمی‌تواند نام هر دو را گاریبالدو بگذارد، یکی را کوارتو و دیگری را ولترنو نام می‌نهد که هر دو مکانهایی هستند که سفر تاریخی گاریبالدی برای فتح جنوب ایتالیا در آن مکان‌ها شروع و خاتمه یافته و خود پلی‌نیو نیز در آن نبرد شرکت داشته است. فرزندان بعدی او البته گاریبالدو و آنیتا نام‌گذاری می‌شوند.

داستان به سه زمان تقسیم شده است: زمان اول به پلی‌نیو می‌پردازد و زمان دوم به گاریبالدو... زمان سوم به فرزند گاریبالدو که ولترنو نام دارد اما همگان او را گاریبالدو می‌خوانند. پس... داستان پر از گاریبالدو است! به همین خاطر روی جلد کتاب سه چهره می‌بینیم که در واقع یک چهره هستند که توسط پرچم ایتالیا به سه قسمت تقسیم شده است. سرنوشت شخصیت‌های اصلی داستان به نحو عجیبی به یکدیگر گره خورده است و گویا از این تقدیر گریزی نیست و شخصیت‌ها روی دایره‌ای می‌چرخند که اگرچه رنگ آن عوض شده است لیکن راه به همانجایی می‌برد که قبلاً رفته است!

فرم داستان هم به همین‌ترتیب دایره‌ای شکل و خاص است. تا یادم نرفته است بگویم که این هم یک رمانِ تاریخیِ عجیب و جالب دیگر، با فرمی یگانه و بی‌نظیر... آخرین بار هنگام صحبت درخصوص "نامِ گلِ سرخ" از "ینگه دنیا"ی دوس‌پاسوس نام بردم و اظهار شگفتی و رضایت کردم از بیان تاریخ در یک فرم بدیع و جذاب؛ میدان ایتالیا نیز به‌نوعی در کنار آنها قرار می‌گیرد. داستان سه فصل کلی دارد که به سه زمان فوق الذکر اختصاص دارد. هر فصل به پاره‌های کوچکی تقسیم شده که هر کدام یک عنوان منحصر به فرد دارد. رمان البته یک پیش‌درآمد و یک ضمیمه هم دارد که به نظر من موجب شده است هم شروع و هم پایان داستان، درخشان و ماندگار شوند.

و اما میدان... در روستای محل زندگی پلی‌نیو که در انتهای داستان شهر کوچکی شده است، میدانی است که ابتدا مجسمه گراندوک در آنجا قرار داده شده است. وقتی گاریبالدی در اتحاد ایتالیا توفیق پیدا می‌کند، مجسمه‌های جدیدی در میدان نصب می‌شود: مجسمه گاریبالدی، دخترکی را در آغوش داشت که روی سینه‌اش نوشته شده بود ایتالیا، و او را به ویکتور‌امانوئل پادشاه ایتالیا تقدیم می‌کرد. تاریخ ایتالیا را می‌توان به‌طور خلاصه از تحولاتی که در همین میدان رخ داد نظاره کرد...تغییر مجسمه‌ها و تقدیر شخصیت‌های داستان... بخش کوچکی با عنوان "تحولی دیگر" در همین رابطه را در زیر می‌خوانید:

با دو اتوموبیل آمدند و سرود جوینتزا ]سرودی که به نماد فاشیست‌ها تبدیل شده بود[ را می‌خواندند. ده دوازده نفری بی‌سروپایان بودند که کلاه منگوله‌دار به سر و علامت جمجمه بر یقه داشتند. طنابی دور گردن مجسمه شاه انداختند و مجسمه بی‌هیچ مقاومتی به اولین تکان بر خاک افتاد و ابری از گرد و خاک به هوا بلند کرد. چند شبی گاریبالدی ایتالیا را به دکان سلمانی روبرو تقدیم می‌کرد.

چند هفته بعد اعلامیه‌ای از طرف فدراسیون منتشر شد که اقدام «اشرار ناشناس» را محکوم می‌کرد. ضمناً در اعلامیه پیشنهاد شده بود که جای مجسمه برداشته شده پر شود. صندوق بزرگی، مثل تابوت، که برچسب شکستنی بر آن بود، با قطار رسید و در حضور شهردار فاشیست باز شد.

مجسمه دوچه بود با بالاتنه برهنه و کلاه‌خود بر سر و چانه‌ای با غرور بسیار بالا گرفته، مثل این بود که گاریبالدی با تقدیم ایتالیا به او خدمت بزرگی به او می‌کرد.

از بدِ حادثه یکی از جاهایی که به نظرم لغزشی کوچک در ترجمه رخ داده است همین جمله‌ی آخر است. احتمالاً نویسنده یکی از سه گزینه‌ی زیر را مد نظر داشته است: الف) گاریبالدی با تقدیم ایتالیا به دوچه خدمت بزرگی به ایتالیا می‌کرد. ب) گاریبالدی با تقدیم ایتالیا به دوچه خدمت بزرگی به خودش کرده است. ج) دوچه با قبول ایتالیا از گاریبالدی خدمت بزرگی به او و ایتالیا می‌کرد! در این سه حالت طنز تلخ نویسنده تکمیل می‌شود و غرور چهره موسولینی در مجسمه معنا می‌یابد.

*****

از تابوکی (1943 – 2012) نویسنده ایتالیایی و استاد زبان و ادبیات پرتغالی، کتابهای زیادی به فارسی ترجمه شده است و از این‌لحاظ خوش‌اقبال است. از ایشان یک اثر در لیست 1001 کتاب حضور دارد (پریرا چنین می‌گوید). این اولین اثری است که از این نویسنده می‌خوانم.

...........

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ ترجمه سروش حبیبی، نشر چشمه، چاپ سوم 1387، تیراژ 2000نسخه، 164 صفحه.

پ ن 2: نمره کتاب  4.5 از 5 است. (در گودریدز 3.5)  

پ ن 3: در ادامه‌ی مطلب به دلیل کوتاهی جواب گاریبالدو، نامه‌ی خودم به ایشان را هم آورده‌ام تا مطلب خدای‌ناکرده کوتاه نشود!

 

گاریبالدوی عزیز سلام

سرگذشت تو و خانواده‌ات را در کتاب تابوکی خواندم. سرسختی در خاندان شما بارز بود و این مرا تحت‌تاثیر قرار داد. من هرگاه بخواهم نمادی از این صفت در داستان شما مثال بزنم به عمه‌ات آنیتا اشاره خواهم نمود. این نوع سرسختی و رنج حاصل از آن برای امثال ما که بیشتر به انفعال و هُرهُری‌مسلکی خو کرده‌ایم چندان قابل درک نیست.

خیلی متاسف شدم از این‌که در چند نوبت حرفت در گلویت ماند و بیرون نیامد. کنجکاو بودم بدانم پیشنهادت چه بود هرچند آن عبارت مبهم "مرگ بر شاه" برای من گویا بود. خلاص شدن از استبداد فرایندی بلندمدت است و ملتی که به آن خو کرده است هرآن آمادگی آن را دارد که مجسمه‌ای جدید در میدان برپا کند. از زاویه‌ای این دور و تسلسل را شاید بتوان طالع و تقدیر نامید و اگر عقده‌ی‌مان را می‌گشاید چه باک که بگوییم لعنت به این طالع که کله‌ی تو و خونه‌ی من رو خراب کرده! اما... خوشا به طالعِ تو... تعجب می‌کنی!؟ دلایل خوش‌شانسی شما را در زیر خواهم نوشت:

اول اینکه نویسنده‌ای همچون تابوکی، روایت شما را بر عهده گرفت و نوشت آنچه نوشت. اگر فقط استناد کنم به آن تکه‌های سورئالیستی فرار پنجره‌ها کافی است. وقتی آزادی مغفول می‌شود و خشونت و سرکوب رویه معمول، خانه‌ها پنجره‌ای نخواهند داشت.

سحرگاه همان شب بود که شایع شد پنجره‌ها کوچ کرده‌اند. می‌گفتند که اولین پنجره‌هایی که به پرواز درآمد، مال خانه‌ی کشیش بود. این پنجره‌ها بر فراز میدان پرواز می‌کردند تا برادران خود را دعوت کنند گرد آیند. پنجره‌های دهکده یک‌یک خود را از دیوارها واکندند و به دعوت پیشوایان خود، در پروازی مرتعش متحد شدند. به‌زودی از آن‌ها جز خط باریکی باقی نماند که در آسمان دریا ناپدید شد. خانه‌ها با کاسه‌های چشم خالی مانده‌شان پرچم تسلیم برافراشتند.

در همین راستا می‌توانم به چفت شدن فرم و محتوا نیز اشاره کنم. به طنزِ تلخ و استادانه نویسنده اشاره کنم و البته به‌کارگیری ماهرانه نکات ریز و درشت محتوایی. می‌خواستم مفصل در مورد نام‌گذاری نوزادان در بخش‌های مختلف روایت به عنوان نمونه‌ای از روح قهرمان‌پرستی و حماسی تاکید کنم که شما و خوانندگان ظریف بر این امر واقف هستید... وقتی از برخی نشانه‌های استبداد و فاشیسم صحبت می‌کنیم یادمان باشد که این نوع گیاه در بیابان نمی‌روید بلکه در بستری خاص رشد می‌کند. از صحبت اصلی خارج نمی‌شوم؛ در کل، برخوردار شدن از نویسنده‌ای خوش‌ذوق یک خوش‌شانسی است. نیست!؟

دوم این‌که شما تنها گروهی از مردم تاریخ و جغرافی این دنیا بودید که طرف مقابل‌تان رسماً فاشیست بود! می‌دانم دهانت از تعجب باز مانده است که این چگونه استدلالیست! حق داری! بعد از شما فاشیسم به یک فحش سیاسی بدل شد و طبیعتاً هیچ فرد و گروهی معتقد نبود که فاشیست است. در خیلی از کشورها گروه‌هایی به قدرت رسیدند که نظام سیاسی را تک‌حزبی کردند، و برای پیشوایشان تقدس قائل شدند، دموکراسی را تخطئه کردند، مردم را به پیروان همه‌جانبه دستگاه حاکمه مبدل کردند، قهرمان‌پرستی و احساس نیاز به قهرمان را گسترش دادند، بر آتش روح مبارزه‌جوی انسان‌ها نفت پاشیدند، انواع آزادی‌ها را محدود نمودند، برای مخالفین خود حق حیات نیز قایل نبودند، صلح را شعار بی‌عرضگان و بی‌غیرتان خواندند و ... اما خودشان را فاشیست نمی‌دانستند! شما واقعاً از این لحاظ خوش‌شانس بودید!

سوم این‌که از خرافات گریزی نیست! اگر زمانی که در جبهه جنگ جهانی اول، شیادانی هم‌زمان به شما و خانواده‌های شما آینه‌هایی می‌فروختند که می‌توانستید با نظاره در آن، عزیزان دور از خود را ببینید غم نخور... همین الان هم که صد سال از آن زمان می‌گذرد تجارت خرافات جزء ده تجارت برتر دنیاست. اما شما خوش‌شانس بودید که گاه در همان آینه‌ها، عزیزانتان را می دیدید!

چهارم این‌که در محل زندگی‌تان آن کشیش نازنین زندگی می‌کرد. مرد خدایی که از جزم بیزار بود و چه کمیابند این گروه مردان... دلبستگی‌اش به مذهب همان کیفیتی را داشت که علاقه‌اش به مکانیک مایعات...]کاش مترجم به جای مایعات از سیالات استفاده می‌کرد[... دوست داشت که همه جزئیات و طرز عمل سلطنت ایمان را درک کند. مسیری که در ذهنش طی کرد تا از عدم اعتقاد مردم به مذهب به فقدان عدالت در جامعه برسد زیبا و تلاشش برای طراحی و ساخت دستگاه برابری ستودنی و رازش که پایان‌بندی درخشان داستان را رقم زد مثال‌زدنی بود. داشتن چنین کشیشی خوش‌شانسی نیست!؟

پنجم این‌که فاشیست شناسنامه‌دار محل زندگی‌ات پسرعمه‌ات بود که یک نمونه تیپیکال و ایده‌آل از جوانان فاشیست بود و با کندوکاو در افکار و روحیاتش می‌توان کلی درس گرفت که چرا گروهی از جوانان به دنبال چنان ایده‌هایی رفتند. شخصیت‌های زیادی را می‌شناسم که چنین شانسی نداشتند و هیچگاه درک نکردند که چرا گروه زیادی از مردم دنبال فلان شخصیتِ درِپیت می‌دوند!

ششم این‌که در زمان شما فروشنده‌ی دوره‌گردی که پارچه و کاسه‌بشقاب می‌فروخت رمان هم می‌فروخت! این شانس کمی نبود. بود!؟

هفتم این‌که مترجم باتجربه‌ی کتاب با به‌کارگیری فعل زیبای "نواختن" در صفحات 43، 63، 72 و 135 توانسته است برخی از جنبه‌های طبیعی زندگی و ارتباط دوستانه پدر و مادرت و تو و همسرت را از گذرگاهِ سختِ ممیزی عبور بدهد. برخورداری از چنین مترجمی خوش‌شانسی نیست!؟ بنده شاهدم که در این زمینه چه حرف‌هایی همچون فریاد انتهایی تو، در گلوی شخصیت‌های داستانی ماند و بیان نشد... البته بیان شد، ما نشنیدیم!!

زیاده عرضی نیست و بیش از این وقت شما را نمی‌گیرم.

ارادتمند شما

میله بدون پرچم

6/3/95

.................................

میله‌جان

قبل از مرگ و بعد از مرگم تا همین الان که به همراه کل خانواده در کنار آنتونیو هستیم به یاد ندارم این‌چنین قانع شده باشم!

آسمارا سلام می‌رساند و سالگرد وبلاگت را تبریک می‌گوید و از من می‌خواهد که حتماً برایت این جمله‌اش را بنویسم که: کسی نمی‌تواند جلو امیدواری کسی را بگیرد. امیدواری مجانی است.

قربانت گاریبالدو

6/3/95