دیگر آرامشی نیست - چی‌نوآ آچه‌به

دیگر آرامشی نیست  چی‌نوآچی‌به

"اوبی اوکونکوو" جوانی نیجریایی و تحصیلکرده در نیمه قرن بیستم است... داستان از جایی آغاز می‌شود که اوبی در دادگاه حاضر شده است، دادگاهی که قرار است به جرم او مبنی بر گرفتن رشوه رسیدگی کند. جمعیت زیادی برای تماشا آمده اند. برخی از آنها برای حضور در دادگاه، به پزشک پول داده‌اند تا گواهی پزشکی بگیرند تا احتمالاً مرخصی استعلاجی بگیرند! منشی دادگاه با تاخیر به دادگاه می‌رسد و بهانه‌اش خراب شدن ماشینش است و قاضی خسته از این بهانه‌های دایمی، دادرسی را شروع می‌کند. متهم خیلی خونسرد در جایگاهش قرار دارد و فقط زمانی‌که قاضی هنگام بیان خلاصه پرونده می‌گوید:"نمی‌توانم بفهمم چطور مرد جوانی با تحصیلات و آینده درخشان شما می‌تواند چنین کاری انجام دهد" تغییری در چهره او پدید می‌آید و اشک در چشمانش جمع می‌شود و دستمالی بیرون می‌آورد و همانگونه که معمولاً عرق از چهره پاک می‌کنند، صورتش را پاک می‌کند و سعی می‌کند لبخند بزند...

داستان درواقع برگشت به عقبی است تا بیان کند اوبی چگونه به این جایگاه رسیده‌است و موضوع وقتی برای خواننده جالب می‌شود که اوبی هنگام بازگشت از انگلستان (بعد از گرفتن لیسانس ادبیات) فردی است قانونگرا و به‌شدت نسبت به فساد و رشوه حساس، نه حاضر است رشوه بدهد و نه رشوه می‌گیرد... هنگامی‌که در انگلستان درس می‌خواند شعری در مورد کشورش نوشته است که در آن همه‌چیز زیباست، اما وقتی با آرمان خدمت به جامعه بازمی‌گردد, داستان چیز دیگریست!

او یک بیگانه است. تفاوت او با دیگران مشهود است و نویسنده در این جهت تلاش به‌سزایی دارد. از این‌جهت، اوبی کمی شبیه مورسوی کامو است، تنها و مغرور. نویسنده در جایی چنین می‌گوید (منبع ویکی‌کوتس): یک قلب مغرور از شکست‌های معمولی جان سالم به در می‌برد، از این رو که آن شکست‌ها غرورش را جریحه‌دار نمی‌کنند. اما وقتی انسانی تنها شکست می‌خورد همه چیز سخت‌تر و تلخ‌تر است.

*****

چی‌نوآ آچه‌به از معروف‌ترین نویسندگان آفریقایی و ملقب به پدر ادبیات مدرن آفریقا است که قبلاً اینجا در مورد کتاب اولش "همه‌چیز فرومی‌پاشد" نوشته‌ام... کتابی که به 50 زبان ترجمه شد (و البته در ایران حداقل 5 بار ترجمه شده!!) و 10میلیون نسخه از آن در سراسر دنیا به فروش رفت (و باز هم البته در ایران علیرغم 5بار ترجمه به‌گمانم 5هزارتا هم به فروش نرفته باشد) و در لیست 1001کتابی که قبل از مرگ می‌بایست خواند نیز قرار گرفت. شخصیت اصلی داستان "دیگر آرامشی نیست"، نوه شخصیت اصلی داستان اول نویسنده است. از این نویسنده کتاب "Arrow of God" نیز در لیست 1001 حضور دارد که هنوز ترجمه نشده است! به‌نظر شما نباید به این بازار نشر و ترجمه خندید!؟ گریه چطور!؟ فارغ از گریه و خنده که احتمالاً هرکدام طرفدارانی دارد، نباید به این قضیه مشکوک شد!؟

مشخصات کتاب من؛ مترجم خانم گلریز صفویان، انتشارات سروش، چاپ دوم1388 ، قطع جیبی؛ 228 صفحه، 1500 تومان.

پ ن 1: نمره کتاب 3.8 از 5 می‌باشد.

  

فساد ؛ جبر محیط یا فروپاشی اجتماعی 

نظر آقای گرین (رئیس سفیدپوست اوبی) این است که آفریقایی‌ها به‌سبب زندگی در بدآب‌وهواترین نقاط زمین، در معرض تمام امراض قابل تصور بوده‌اند ولذا به خاطر همین جبر محیطی همه‌شان فاسدند و تعلیم و تربیتی هم که برای آنها آورده‌ایم فایده‌ای ندارد! درواقع هدف استعمارگران غلبه بر این جبر محیطی و آوردن تمدن به این مناطق بود.

 در داستان "همه‌چیز فرو‌می‌پاشد" از ورود سفیدپوستان و مسیحیت و نتایج نزدیک آن باخبر شدیم. نویسنده در آنجا با نگاهی از درون به "آفریقا" برخلاف نگاه‌های بیرونی (به‌عنوان مثال کنراد در دل‌تاریکی) با بیان محصولات مختلف فرهنگی و سازمانهای رسمی و غیررسمی، زبان و... در ذیل داستان اثبات می‌کند که در این مناطق تمدن وجود داشته است و اتفاقاً با ورود استعمارگران، دچار فروپاشی گردید و چه‌بسا هنوز هم در برخی مناطق، بومیانی هستند که فارغ از همه این مسایل زندگی می‌کنند و خوب هم زندگی می‌کنند:

بومیان می دانند چطور زندگی کنند و لذت آنها از زندگی هنوز به وسیله کسانی که ادعا دارند به ملت های دیگر درس زندگی می دهند کشته نشده است.(ص76)

در این داستان به دو نسل بعد می‌رسیم و نتایج دورتر (واژگونگی و فروپاشی ارزشها)... نیجریه در آستانه‌ی استقلال است... اما جامعه سرشار از فساد و اختلاف طبقاتی و جهل و خرافات و به‌هم‌ریختگی است و اگر کسی بخواهد متفاوت از رویه‌های موجود عمل کند عرف‌های مسقر دست و پای او را می‌بندد و چنان او را استحاله می‌کند که به قولی دست از دهن خبردار نمی‌شود!

در جامعه جدید، هنجارهای جدیدی قدرت گرفته است. مردم معتقدند اگر به مردی که در بالاست پول بدهی, وقتی نوبتت رسید که در بالا باشی, دیگران نیز به تو پول خواهند داد. این هنجارها در جامعه قدرتمندند, وقتی که اوبی رشوه را رد می‌کند و قضیه را برای اطرافیانش تعریف می‌کند همه با تعجب با او برخورد می‌کنند! مردم این گمان و انتظار و اعتقاد را دارند که او با توجه به موقعیت شغلی‌اش رشوه‌های خوبی می‌گیرد! و در واقع اگر جای این شخص باشند این رشوه‌ها را می‌گیرند. آنها عمل اوبی در رد رشوه را درک نمی‌کنند و "این را راه زندگی نمی‌دانند"!! در ابتدا حقوق اوبی برای گذران زندگی کافی به نظر می‌آید اما هزینه‌ها یک به یک از راه می‌رسد! برخی از این هزینه‌ها ناشی از انتظارات خانواده است و برخی ناشی از انتظارات جامعه... برخی حوادث و اتفاقات (بیماری مادر, دزدیده شدن پول, مقررات مالیات و بیمه, بارداری ناخواسته و...) و کشته‌شدن همه انگیزه‌ها، همگی درکنار هم موجب شدند تا به لبه پرتگاه قبول کردن توجیهات اطرافیان بلغزد.

از طرف دیگر وقتی او متهم به رشوه‌گیری می‌شود و موضوع علنی می‌شود همه باز تعجب می‌کنند که چرا!!؟ و همانطور که در ابتدای مطلب نوشتم، رشوه می‌دهند که از زیر کار در بروند و بیایند در دادگاه حاضر شوند! مردمی که با رفتار و کردار و گفتارشان, خودشان و دیگران را به چاه فساد می‌اندازند و همیشه انگشت اتهامشان به سمت دیگران است. این وضعیت پایان خوشی را به ذهن بینندگان نخواهد آورد... وضع چنین جوامعی به تراژدی می‌ماند: تراژدی واقعی هرگز حل‌و‌فصل نمی شود و ناامیدانه و برای همیشه ادامه می‌یابد (این جمله را اوبی در مورد یکی از داستانهای گراهام گرین می‌گوید)... خواننده ممکن است به همراه اوبی با دیدن برخی فسادها به این فکر فرو رود که واقعاً از کجا باید آغاز نمود!؟ آموزش!؟ حکومت!؟ دیکتاتور روشنفکر یا مصلح!؟ چه نوع دموکراسی می‌تواند در کنار این همه فساد و بی‌اطلاعی به وجود بیاید؟

برش‌ها و برداشت‌هایی از داستان

1- نحوه‌ی رفتن اوبی به انگلستان برای تحصیل بسیار جالب است. اوموفیایی‌ها (ولایت اوبی که در همه‌چیز فرومی‌پاشد ذکر آن رفته است) اتحادیه‌ای تشکیل داده‌اند تا با گذاشتن درصدی از حقوقشان، هرسال یکی از جوانان بااستعدادشان را برای تحصیل به انگلستان بفرستند (نیجریه در آن زمان مستعمره انگلستان بوده است) این پول حکم یک وام را دارد و فرد تحصیلکرده پس از بازگشت و منصوب شدن به یک شغل رده‌بالای دولتی، این پول را به صورت ماهانه به صندوق برمی‌گرداند. هدف این است که بدین‌ترتیب قدرت و نفوذ اوموفیایی‌ها افزایش پیدا کند. به‌همین‌خاطر است که علیرغم این‌که اتحادیه دل خوشی از اوبی و خودسری‌هایش ندارد، تمام تلاشش را می‌کند تا از او دفاع کند و تنها پست بالای دولتی را برای ولایتشان حفظ کنند.

2- اسامی آفریقایی به اسامی سرخپوستی شباهت دارد. نام کامل اوبی "اوبیاجولو" به معنای "فکر آسایش یافت" است. در واقع او پسری است که بعد از تولد چهار خواهرش به دنیا آمده است و فکر پدرش از بابت تداوم نسلش آسایش یافته است! اسم دختری که قبل از اوبی به دنیا آمده "اِن وانی دین ما" به معنای "دختر نیز خوب است" می‌باشد.

3- مسیحیت در بخشی از منطقه پذیرفته شده است اما چیزی که مشهود است ادغام شدن خرافات مسیحی با خرافات قدیمی و به وجود آمدن یک ملغمه جدید است. پدر و مادر اوبی, فرزندشان را از اختلاط با مشرکین نهی می‌کنند اما به هیچ وجه حاضر نیستند نامزد موردنظر او را بپذیرند چون بر اساس اعتقادات پیشین، این دختر نجس و ممنوع الازدواج است! این سرنوشت همه ادیانی است که بدین صورت وارد یک منطقه جدید می‌شوند. این ادیان به هر روشی که پذیرفته شوند کم‌کم با برخی اعتقادات قبلی ممزوج می‌شوند و از برخی زوایا کاریکاتورگونه خواهند شد.

4- همانطور که در مطلب همه‌چیز فرومی‌پاشد بیان شد نویسنده با آوردن ضرب‌المثل‌های مختلف در داستان نشان می‌دهد که زبان بومی از غنای لازم برخوردار است و... این چند نمونه برایم جالب بود:

مردی که در ساحل رود نیجر زندگی می‌کند نباید دستانش را با آب دهان بشوید.

برای لذایذ جهان عجله نداشته باش, مانند آن بز کوهی جوان که آنقدر رقصید که وقتی زمان رقص اصلی رسید سست شده بود.

5- اوبی وقتی به وطن باز‌می‌گردد از بوی گند خیابان‌های پایتخت متعجب می‌شود. کمی بعد متوجه می‌شود که مردم معتقدند که زیر‌گرفتن سگ‌ها خوش‌شانسی می‌آورد و موجب می‌شود که دیگر با آدمها تصادف نکنند! به همین خاطر دیدن منظره سگهای له شده در خیابان‌ها طبیعی و استشمام بوی گند همیشگی است.

6- مردان باید برای ازدواج, به خانواده عروس پول بدهند. برای جلوگیری از این کار ناپسند، قانونی تصویب شده است... اما نتیجه این شده است که قیمت‌ها به صورت نجومی بالا رفته است!

7- مردم نیجریه به "دولت" می‌گویند "آنها"... و البته انتظار دارند که هرکاری را نیز انجام بدهد! این موضوع آشنا و تاسف باری است.

8- اطمینان مسیحیان اولیه به خود چنان بود که دیگران را «مردم پوچ» می‌نامیدند, و یا بعضی وقتها که می‌خواستند لطف کنند, آنها را مردم دنیا می‌خواندند. (ص87)

9- برخی کلمات بومی در متن داستان بدون ترجمه شدن آمده است و فقط به آوردن تلفظ انگلیسی آن در زیرنویس اکتفا شده است. شایسته است در اینگونه موارد تحقیقی انجام شود و اطلاعات لازم به خواننده ارائه شود. کلمات "اوری اودا" و "اوجاره" و... خواننده را یک لنگه‌پا نگاه می‌دارد. در دو نوبت هم بیان می‌شود که در لاگوس همه‌چیز دست سوریه‌ای‌هاست (ص55) که کمی عجیب به نظر می‌رسد... جستجو کردم اما چیزی نیافتم (البته از این مهاجرین سوری هیچ بعید نیست!). یکی دو جا نیز گنگی ناشی از سانسور به نظرم رسید, مثلاً بعد از دیدن کلارا در ماشین وزیر, چگونه در چند صفحه بعد یهویی در ذهن اوبی حواشی نامزدی‌اش با کلارا مرور می‌شود؟ گویی این وسط چیزی حذف شده است. اشکالات سهوی در ترجمه البته گاهی پیش می‌آید همانند ص67 که پلیس از سیصد مایلی به کامیون ایست می‌دهد! به غیر از این موارد ترجمه، اشکالی ندارد.

10- رئیس از سفیدپوستانی است که با این هدف به آفریقا آمده است که با خود نور را به دل تاریکی بیاورد اما وقتی به اینجا رسیده آفریقا به او خیانت کرده است و از افسانه‌های آدمخواری و این قبیل مسایل خبری نیست! او البته فردی خاکستری است و صرف‌نظر از برخی اعتقادات، در انجام کارش بسیار دقیق و مسئول است. یکی از طلایی‌ترین جملات داستان را او بر زبان می‌آورد: حتی یک نیجریه‌ای پیدا نمی‌شود که آماده باشد برای نفع کشورش از کمی از امتیازاتش صرف‌نظر کند. از وزرایتان گرفته تا دون‌پایه‌ترین کارمندتان. و می‌گویید که خودتان می‌خواهید خود را اداره کنید.(ص207)