بوف کور (1) صادق هدایت

 

مقدمه لازم

آندره برتون پایه های مکتب سورآلیسم را بر روی فعالیت ضمیر ناخودآگاه قرار داد. از دید سورآلیست ها واقعیت برتر در ضمیر ناخودآگاه انسان پنهان شده است و هر آنچه از سوی ناخودآگاه بیرون می آید واقعیت است, لذا برای دستیابی به آنچه که در اعماق ذهن انسان می گذرد , می بایست ذهن را از قیود مختلف آزاد نمود و با نوعی فرایند خود به خودی همانند این که نویسنده در حالتی نیمه بیدار نیمه خواب , با آزاد گذاشتن اندیشه و قلمش, "واقعیات" را به ثبت برساند ؛ چرا که با روش های منطقی نمی توان به ضمیر ناخودآگاه دسترسی پیدا کرد.

در آثار ادبی سورآلیست ها (همانند نقاشی های این مکتب) معمولن با تصاویر خیالی , غریب و ترسناک روبرو می شویم... اما این که بخواهیم محصولات ادبی این مکتب را به واسطه آن فرایند خود به خودی پیش گفته به چنین چیزهایی محدود کنیم و آن را مطلقن خالی از هرگونه ارتباطات منطقی بدانیم به نظرم اشتباه است. با این مقدمه صرفن می خواهم به خودم گوشزد کنم که وارد چه متنی شده ام و چه می خواهم بنویسم.

از کجا آغاز کنیم؟

راوی اول شخص داستان در جمله اول از زخمهایی در زندگی یاد می کند که مثل خوره به جان روح آدم می افتد و بلافاصله عنوان می کند که درخصوص این زخم ها نمی توان پیش کسی درد دل کرد چرا که در صورت ابراز آن یا به عنوان یک اتفاق نادر تلقی و یا با لبخند تمسخر آمیز مخاطب روبرو می شود. پس چه کار باید کرد؟ شاید یک راه ,فراموشی آنها به وسیله مسکرات و مخدرات باشد اما اینها مسکن موقتی است و یعد از پریدن تاثیراتشان, شدت درد افزایش پیدا می کند. راوی پس از این مقدمه کوتاه به شرح یکی از این زخمها (که ممکن است اتفاق نادر تصور شود اما برای خود راوی پیش آمده است) می پردازد. 

باقی در ادامه مطلب... 

پ ن 1: مطلب طولانی شد و چند قسمتش کردم...البته خوب نیست چون یکپارچگی مطلب با جابجایی اجباری یکی دو عنوان از بین رفت. قسمت دوم هم آماده است که تا دو سه روز دیگر می گذارم و در این فاصله قسمت سوم را هم تایپ می کنم.قسمت های سوم به بعد را هم واگذار می کنم به خودتان!! این خودش یک ابداع است: پست باز!

پ ن 2: در مقدمه ای که در پست قبل نوشتم اشاره شد که این کتاب حداقل توسط 23 ناشر چاپ شده است. این آمار را از سایت کتابخانه ملی استخراج کردم. نکته جالب آن است که حدود 20 مورد آن در حد فاصل سالهای 80 تا 83 ثبت شده است. بعید می دانم که همه آنها به مرز چاپ شدن رسیده باشد. در میان آنها ناشران معتبری دیده می شود (چشمه, مرکز, قطره,فرزان روز, کاروان,نگاه و...) اما من در بازار ندیده ام این ها را و البته همان کتاب فشلی که در پست قبل در موردش نوشتم را فراوان می بینم! 

پ ن 3:وبلاگ نویسی من به روزهای تعطیل محدود شده است و مثل سابق فرصت ... دلم برای کامنت نویسی تنگ است! 

پ ن 4: اگر کسی بخارای شماره 20 را دم دست دارد یک اطلاعی به من بدهد. 

پ ن 5: لینک مقدمه این مطلب در پست قبل

انگیزه روایت

برای راوی اهمیت ندارد دیگران این روایت را باور کنند یا نکنند. پس انگیزه روایت چیست؟ دو مورد را می توان در این زمینه از متن بیرون کشید:

1-     بیان مطلب برای شناخت خود

2-     نیاز شدید درونی به نوشتن

در چه حالی؟

یکی از مقدمات موثری که در فهم و درک داستان لازم است به آن توجه کنیم , حال و احوالات و زمان-مکان راوی است ؛ یعنی راوی در چه مختصاتی روایت می کند. با توجه به متن می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1-     راوی قبل از شروع شرح اتفاق ماورای طبیعی که برایش رخ داده است به انعکاس سایه روح در حالتی اغما گونه و برزخی بین خواب و بیداری اشاره می کند.

2-     راوی پس از شرح مواجهه اولیه با زن اثیری و شرح رویارویی دوم (آمدن اثیری به خانه راوی و اتفاقاتی که آنجا رخ می دهد و به دفن اثیری و بازگشت راوی با کوزه  به خانه ختم می شود) مشغول کشیدن تریاک می شود و کم کم افکارش دقیق و بزرگ و افسون آمیز  می شود و در یک حالت نیمه خواب و نیمه اغما فرو می رود که این حالت مقدمه ایست برای ورود به فاز بعدی داستان.

3-     همینجا کمی هم به جاده خاکی بزنیم!! بین مواجهه اول و دوم , دو ماه و چهار روز فاصله است. این اعداد جان می دهد برای آدمایی مثل من که سایه شان می خارد!...به نظرم یک منتقد راست افراطی می تواند با توجه به وقوع داستان در فصل بهار و 31 روزه بودن این ماه ها , حساب و کتابی بکند و به فاصله 66 روزه برسد و حکم ارادت نویسنده را به شیطان صادر کند و باقی اش را خودتان می دانید... اما یک منتقد از جناح چپ شرمنده می تواند به عمومیت برداشت آدمها از یک ماه به سی روز , استفاده کند و با توجه به این که مواجهه اول (لحظه تجلی گونه) در روز 13 فروردین رخ داده است , تاریخ دومین مواجهه را بدین ترتیب 15 خرداد استخراج نماید و نتیجه بگیرد که راوی هم انتظار فرج از نیمه خرداد می کشیده است!! البته با همین حساب و کتاب قاعدتن مفسر سلطنت طلب به همین تاریخ و بیان راوی به آنچه نباید بشود شد اشاره نماید!...خاک بازی بس است.

4-     وقتی از یک حالت خرکیفی می خواهیم صحبت کنیم می گوییم چنان کیفور  شدم که ده سال جوان شدم یا رفتم به بیست سال قبل... نوجوان که بودیم می گفتیم طرف اونقدر حال کرد که رفت پشت باباش یا حتا می گفتیم طرف به هسته خرما تبدیل شد! در انتهای بند 2 همین اتفاق رخ می دهد راوی وارد دنیای جدیدی در گذشته می شود.

5-     در زمان مکان جدید , راوی برای سایه اش همانند ابتدای داستان می نویسد. پیه سوزی جلوی رویش است و می خواهد عصاره زندگی اش (بلکه شراب آن را) قطره قطره در گلوی خشک سایه اش مثل آب تربت بچکاند. در این بخش حکایت لکاته و پیرمرد خنزر پنزری و قصاب و آینه و ...مطرح می شود اما نکته اینجاست که راوی دچار ناخوشی است و به صراحت متن حالتی اغما گونه دارد.

6-     در این بخش هم راوی دو ماه و چهار روز دور از لکاته(زنش یا آنیمایش یا...) روی زمین می خوابیده است و دایم چشم به راه او بوده است و او هرگز نمی آمد و باقی امور که همه در جای خود محل بحث است بماند... اما چند صفحه بعد مدت زمان آرزوی وصالش را دو سال و چهار ماه ذکر می کند و بلافاصله در روز و ماه و سال تشکیک می کند و جمله ای کلیدی درخصوص تیتر این بخش عنوان می کند که: برای کسی که در گور است , زمان معنی خودش را گم می کند؛ این اتاق , مقبره زندگی و افکارم بود.

7-     در این دنیای جدید راوی احتیاجی به دنیای رجاله ها ندارد و به یک دنیایی در "خود" و پر از مجهولات اشاره می کند. اینجا هم راوی بلافاصله از زمانی یاد می کند که وجودش در سرحد دو دنیا موج می زند و دقیقه ای قبل از این که در خواب عمیق و تهی غرق بشود و الی آخر...

8-     آن جایی که زندگی با مرگ به هم آمیخته می شود و تصویرهای منحرف شده به وجود می آید... (باقی این جمله بماند برای بعد! بعدن لازمش دارم)

اگر بخواهیم جمعبندی کنیم راوی در چه حالی است؟ یک حالت برزخ گونه بین خواب و بیداری یا بین مرگ و زندگی... 

ادامه مطلب : قسمت دوم , قسمت سوم  , قسمت چهارم  , مقدمه را هم در پی نوشت ها گذاشته ام.