در انتظار بربرها ج.م.کوتزی

 

راستش را بخواهید دنیا باید دست آوازخوان ها و رقاص ها باشد! خودخوری های بیهوده , غم و غصه های بی خودی , افسوس خوردن های بی فایده!

*

اگر لازمه ی تمدن به گند کشیدن چیزهای به دردخور بربرها و ساختن یک مشت طفیلی باشد, باید عرض کنم, من با تمدن مخالف ام...

***

راوی داستان, پیرمردی است که در یکی از شهرهای کوچک مرزی (که مکان و موقعیت این شهر تعمداً نامشخص است), سمت شهردار را دارد و نماینده حاکمیت و یا به قولی امپراتوری است. امپراتوری ای که مدام دم از تهدید و حمله احتمالی بربرها می زند. بربرها به نوعی اسم مستعار قبایل بومی و بدوی ساکن دراطراف مرزهای کشور است. مردم نیز تحت تاثیر تبلیغات یا شایعات و افسانه ها به نوعی در هراس از حمله بربرها به سر می برند.

من که به چشم خودم آشوب و بلوایی ندیدم. خوب که فکرش را کردم دیدم در هر نسلی یک بار ترس از بربرها به جان مردم می افتد. زنی نیست که نزدیکای مرز زندگی کند و به خواب ندیده باشد دست سیاه بربری از زیر تخت اش بیرون آمده و مچ پاش را چسبیده است , مردی نیست که از تصور مست بازی بربرها توی خانه اش, شکستن ظرف ها , آتش زدن پرده ها و تجاوز کردن به دخترهاش دچار ترس و وحشت نشده باشد. این خیال بافی ها نتیجه آسایش بیش از اندازه اند. یک سپاه از بربرها نشان ام بدهید تا باورشان کنم.

سرهنگ جول از اداره سوم برای سرکشی به نقاط مرزی و بررسی تهدید بربرها به این شهر کوچک وارد می شود. او در سراسر داستان یک عینک دودی بر چشم دارد که نشان دهنده نوع نگاه تیره و بدبینانه ای است که سرهنگ به همه چیز دارد. شناخت او و کل آدم های امپراتوری نسبت به بربرها , شناختی معیوب است و آنها هیچگاه عینک سیاه خود را از روی چشمانشان بر نمی دارند. از نظر آنها بربرها موجودات وحشی و به دور از تمدنی هستند که تمدن ساخته شده توسط انسانها را تهدید می کنند و می بایست قبل از اینکه این موجودات وحشی با یکدیگر متحد شوند آنها را سرکوب نمود. نیاز به توضیح نیست که وقتی کلمه موجود را به کار می برم منظورم این است که از نگاه این تیپ افراد "دیگران" (اینجا بومی های سیاه پوست و جاهای دیگر غیر خودی های دگراندیش  و...کلاً می توان گفت دیگران یعنی دگرباشان) اساساً انسان نیستند که لازم باشد با آنها برخورد انسانی کرد.

... آن ها آمدند به سلول ام تا معنی انسان بودن را نشان  ام بدهند, و الحق که در عرض یک ساعت خوب نشان ام دادند.

لذا در سراسر داستان می بینیم که از طرف جول و هم مسلکانش صفاتی غیر انسانی و وحشیانه به بربرها نسبت داده می شود که معلوم نیست چه قدر واقعیت دارد (و خیلی هم قابل تشکیک است) اما چیزی که در آن نمی توان شک نمود آن است که خود همین عناصر امپراتوری , همان اعمال و به مراتب وحشیانه تر از آن را انجام می دهند و این سوال را پیش می آورند که متمدن کیست و توحش چیست؟

در همان ابتدای داستان شهردار گفتگویی با سرهنگ در مورد بازجویی و شکنجه دارد که جالب است. شهردار می پرسد که او از کجا متوجه می شود که زندانی حقیقت را می گوید, سرهنگ (که اتفاقاً در امر حقیقت یابی خستگی ناپذیر است و نمونه هایی آشنا را به ذهن متبادر می کند) از طنین بخصوصی که در کلام راست است سخن می گوید و بعد اضافه می کند:

اول اش دروغ می شنویم – همیشه این جوری ست – اول اش دروغ , بعد فشار , باز هم دروغ , باز هم فشار , بعد شکستن , باز هم فشار بیشتر, آن وقت حقیقت. این جوری می شود به حقیت رسید.

پیرمرد در دلش به این نتیجه گیری می رسد که: درد حقیقت است ; جز این , همه چیز جای شک و تردید دارد. این درسی است که از گفتگوی ام با سرهنگ جول می گیرم.

یکی از سرگرمی های شهردار کنکاش در ویرانه های قلعه ای قدیمی است و تکه چوب هایی از زیر خاک بیرون کشیده است که با خطوط نامفهومی چیزهایی روی آن نوشته شده است. یکی از دغدغه های او فهمیدن رمز و راز این کتیبه هاست. این دغدغه نشان از کنجکاوی او برای شناخت بربرها دارد. شاید همین امر ریشه تساهل و تسامحی است که او در قبال بومی ها دارد. یکی از زیباترین واگویه های این مرد وقتی است که بر روی این ویرانه با خود می اندیشد که شاید زیر این خاک ها شهرداری مثل خودش آرمیده باشد که در طول خدمت خود عاقبت با بربرها روبرو شده باشد! در واقع از نظر این پیرمرد صادق, که افکار و آرزوهای قشنگی هم دارد, اقوام بربر به آن معنا وجود ندارد. او به زمانهایی که بومی ها و چادرنشینان برای داد و ستد به شهر می آمدند , اشاره می کند و رفتار تحقیر آمیز مردم و سربازان را نسبت به آنها یاداوری می کند:

می دانید, یک موقع هایی از سال هست که بربرها می آیند پیش ما داد و ستد کنند. آن وقت بروید سر بساطی ها تا ببینید سر کی ها را کلاه می گذارند و به شان کم می فروشند و سرشان داد می زنند و خوار و زارشان می کنند. ببینید کی ها از ترس این که مبادا سربازها به زن هاشان بد و بی راه بگویند آن ها را توی اردوگاه می گذارند و با خودشان نمی آورند... من شهردار می بایست بیست سال آزگار با همین خواری و خفتی که هر نوکر بی سر و پایی یا کشاورز دهاتی ای به سر آنها می آورد دست وپنجه نرم کنم. تحقیر را چه جور می شود از یاد برد به خصوص این که به خاطر هیچ و پوچی مثل تفاوت آداب سر سفره و آرایش پشت چشم باشد؟ می خواهید بدانید بعضی وقت ها من چه آرزویی می کنم؟ آرزو می کنم این بربرها پا شوند و حق ما را کف دست مان بگذارند تا یاد بگیریم به شان احترام بگذاریم.

پیرمرد ,راوی صادقی است. از شهر کوچک و شایعات آن سخن می گوید و البته با فاصله کمی یکی از این شایعات را که شاید برای زیر سوال بردن شخصیتش استفاده شود را تایید می کند!

سربازها پشت سر زن های آشپزخانه می گویند: از آشپزخانه تا رخت خواب جناب شهردار در شانزده مرحله ساده ... شهر هرچه کوچک تر , بازار شایعه داغ تر. امور خصوصی بی امور خصوصی. این جا ما تو شایعه نفس می کشیم... توی آشپزخانه پیرزنی هست ... و دو تا دختر که جوان تره شان سال گذشته چندین بار آن شانزده مرحله را پشت سر گذاشته...

شهردار آدم تنهایی است. امکانات مناسبی دارد! اما کشش (عشق یا...) او نسبت به دختری بربر (که هم کور است و هم لنگ و هم...) و ذهنیات و افکاری که در این رابطه بیان می کند, صحنه های بدیعی را رقم می زند که نمی توان به هیچ وجه انگی غیر اخلاقی به او چسباند و بلکه بالعکس...

در حقیقت این داستان گزارشی است تا به ما بگوید وقتی که مردم این شهر در انتظار بربرها بودند چه حال و احوال روحی ای داشتند و نشان خواهد داد که دخالت حاکمیت (قدرت یا سیستم نظامی امنیتی) چگونه جایی را که می توانست بهشتی برای ساکنینش باشد به جهنم تبدیل می کند. به ما خواهد گفت که چگونه انسانها وقتی که خود را بر حق می پندارند و از قدرت هم برخوردارند , "دیگران" را حتی انسان به حساب نمی آورند و از اعمال هر گونه ستمی فروگذار نیستند.

(برای خواندن باقی مطلب اگر علاقمند هستید به ادامه مطلب مراجعه نمایید)

***

همانطور که در ادامه مطلب اشاره کردم , خواندن این کتاب را که در لیست 1001 کتابی که قبل از مرگ باید خواند نیز حضور دارد را به همگان توصیه می کنم و قطعاً جزء 10 کتاب برتری که امسال خوانده ام و خواهم خواند قرار می گیرد. این کتاب که سال 1980 منتشر شده در ایران در مدتی کمتر از 4 سال 4 بار ترجمه شده است و حداقل 6 ناشر آن را چاپ نموده اند!!

1382 نشر اژدهای طلایی  مترجم بهروز مشیری

1383 نشر البرز                مترجم محمدرضا رضایی هنجی

1383 نشر جیحون            مترجم بهروز مشیری

1384 نشر قصه                مترجم محسن مینو خرد

1384 نشر پلک                 مترجم فریده بلیغ (اسدی مقدم)

1385 نشر قصه                مترجم بهروز مشیری

1386 نشر مرکز                مترجم محسن مینو خرد

من آخری را خوانده ام که ترجمه خوبی بود و اشکال خاصی نداشت. رسم الخط خاصی داشت (مثلاً سوئال به جای سؤال و ... که در جملات انتخابی مشخص است) اما خیلی روان و خوب بود (چون خیلی دوست داشتم این چند تا غلط تایپی را هم اشاره می کنم: صفحه 59 سطر 16 ، صفحه 94 سطر 18 ، صفحه 118 سطر 4). در مورد باقی ترجمه ها چیزی نمی دانم.

کوتزی که خود متولد آفریقای جنوبی است تا کنون دو بار جایزه بوکر را دریافت کرده است که از این حیث منحصر به فرد است (سال 1983 به خاطر کتاب زندگی و زمانه مایکل ک . و در سال 1999 به خاطر کتاب رسوایی ) او برنده نوبل ادبیات سال 2003 است و هنگام اعطای جایزه نوبل , او به دلیل تواناییش در تصویر کردن درگیریها و دغدغه های بیگانگان در نقاب های مختلف , خصلت اخلاقی آثارش، نثر استادانه، گفتگوهای جاندار و تحلیل درخشانش، ستوده شد. (البته همه ما می دانیم که این جوایز استعماری و صهیونیستی است!)

اطلاعات بیشتر در مورد این کتاب و نویسنده در لینکهای زیر قابل دسترسی است:

شهردار در انتظار بربرها قطره قطره چکید  الهه رهروی نیا - روزنامه اعتماد

به انگیزه انتشار رمان در انتظار بربرها  پیمان اسماعیلی - روزنامه اعتماد

تمثیل های کافکایی جی ام کوتزی شهریار خالقی – روزنامه شرق

اعتراض شدید نویسنده به چاپ بدون اجازه آثارش در ایران – سیب گاززده

لینک ویکیپدیا فارسی البته اگر باز شود اینجا

درباره ی جان مکسول کوتزی اینجا

*

پ ن 1: مشخصات کتاب من : نشر مرکز ، چاپ اول ، 1386 ، 231 صفحه ، تیراژ 1800 نسخه ، 3500 تومان

پ ن 2: تمرین; در سراسر داستان تنها فردی که اسم دارد سرهنگ جول است و باقی بدون نام هستند حتی خود راوی...چرا؟

پ ن 3: از این نویسنده قبلاً (دوره قبل از وبلاگ نویسی) کتاب زندگی و زمانه مایکل ک. را خوانده ام.

پ ن 4: تراژدی آمریکایی درایزر تمام شد! فکر کنم برای حفظ تعادل باید برم سراغ درنگ!

پ ن 5: نمره من به کتاب 5 از 5 است.

به آن رفیق عزیزم که اون کتاب مارکز را توصیه نمود(گزارش یک آدم‌ربایی) و موجب مراجعه جماعت قابل توجهی به کتابفروشی ها شد توصیه "بی پرچمانه ای" می کنم که به نحوی هوای این کتاب را هم داشته باشد! مثلاً بگوید مردم اگر می خواهند عاقبت تاکید بی رویه بر "دشمن" را بدانند بروند و این کتاب را بخوانند... مثلاً بگوید برای اینکه مردم بدانند شناخت و همدلی با دگرباشان چه اهمیتی دارد بروند این کتاب را بخوانند...یا خیلی چیزهای دیگر , مثلاً از همین جملات زیر کلی چیز می شود گفت :

عملیات نظامی از پیش طراحی شده و حمله به قصد پاک سازی و مجازات دشمن در خاک خودشان چه فایده ای دارد وقتی ما در خاک خودمان داریم از پا در می آییم؟

.

نیروی اعزامی با تاراج زمین و به باد دادن میراث اجدادی مان , برای جنگ با بربرها آماده می شود...

.

من دروغی بودم که امپراتوری در مواقع خاطرجمعی به خودش می گوید, او حقیقتی که امپراتوری هنگام وزش تندباد ناملایمات می گوید. دو چهره ی حاکمیت امپراتوری, همین و بس.

.

وقتی کسانی ناعادلانه عذاب می کشند , سرنوشت آن هایی که شاهد عذاب شان هستند این است که به عذاب شرمندگی دچار شوند.

.

پس کله ی امپراتوری تنها یک فکر می لولد: چه گونه به پایان نرسیدن, چه گونه نمردن, چه گونه روزگار خود را درازتر کردن. روزها سر در پی دشمن هاش می گذارد. حیله گر و بی رحم است, مامورهاش را به هر سوراخی می فرستد. شب ها خیال فاجعه در سر می پزد. تاراج شهرها , تجاوز به مردم, از کشته پشته ساختن, زمین های آباد را ویرانه کردن.

.

آن ها که نمی آیند یک آدم سالم و قوی را که می تواند آن ها را سر جاشان بنشاند محاکمه کنند. می خواهند آن قد توی هلفدونی نگه ام دارند تا ازم یک کله پوک بی زبان درست کنند, یک شبح. آن وقت می برندم تو یک دادگاه دربسته و پنج دقیقه ای سر و ته قانونی قضیه را که دست و پاگیرشان شده هم می آورند. خداییش مرگ بر آپارتاید کله پوک انگلیسی ! آخه نظام اینقد کودن! خب قانونی داشته باش که دست و پاگیرتان نکند! این رو هم ما باید یادتون بدیم؟! اسم خودشون رو هم گذاشتند امپراتوری! اه اه اه...

.

از قسمت های تاثیرگذار این کتاب جایی است که شهردار وادار می شود تا نوشته های روی تکه چوب های قدیمی را که به زعم نظامیان پیام های جاسوسی است , بخواند و او از پیش خود تمام حرف های ناگفته اش را به عنوان ترجمه آن کتیبه ها با زبانی کنایی مطرح می کند... واقعاً عالی بود...این یکی دو نمونه اش:

خوب حالا ببینیم این یکی چی می گوید. نگاه کنید, این جا فقط یک علامت خشک و خالی است. علامت بربرها به معنی جنگ , البته معنی های دیگر هم دارد. می تواند به معنی انتقام باشد, و, اگر این جوری سر و ته اش کنید, خوانده می شود عدالت. معلوم نیست مقصود کدام یکی است. این هم از حیله گری های بربرهاست دیگر.

.

خوب حالا ببینیم این یکی چی می گوید... دیروز رفتیم برادرت را بیاریم. بردندمان تو یک اتاق, دیدیم پارچه پیچ رو یک تخت دراز کشیده...می خواستند او را همان طوری ببرم, اما گفتم اول بگذارند ببینم ش. اگر جسد عوضی باشد چی؟ جسد این جا زیاد است, جسد جوان های دلاور. خلاصه پارچه را پس زدم دیدم خود خودش است. پلک چشم هاش به هم دوخته شده بود. پرسیدم چرا این کار را باهاش کرده اید؟ یارو گفت این رسم مان است. پارچه را جر دادم دیدم همه ی جانش کبود است , دیدم پاهاش باد کرده و شکسته. گفتم چی به سرش آورده اید؟ یارو گفت نمی دانم. روی کاغذ که چیزی ننوشته. اگر سوئالی داری برو پیش گروهبان, اما سرش خیلی شلوغ است. برادرت را می بایست چال می کردیم, بیرون قلعه شان, آخر بو گرفته. بی زحمت به مادرت بگو و سعی کن دل داری اش بدهی.

.

شهردار با محبوس کردن و گرفتن گوش هایش می خواهد فریادهای خون خوارگی میهن پرستانه مردمی را که برای دیدن مجازات و شکنجه جمع شده اند را نشنود و در عین حال امیدوار است که کسان دیگری باشند که آنها نیز از این اعمال منزجر باشند , شاید در همین لحظه مرد کفاش دارد توی خانه اش آهسته با انگشت روی قالب اش می زند و در همان حال با خود زمزمه می کندتا صدای آن فریادها به گوش اش نرسد, شاید زن های خانه داری...شاید کشاورزهایی...و یک جمله معترضه کلیدی دارد در انتهای این قضیه: اگر چنین رفقایی هم هستند بدا به حال ام اگر نمی شناسم شان!  و بلافاصله یک جملاتی هست در حد خدا: برای من , در این لحظه که دارم از جمعیت فرار می کنم , چیزی که بیش از همه اهمیت پیدا کرده این است که نه آلوده ی شقاوتی شوم که آن وسط می خواهند مرتکب شوند و نه خودم را به زهر نفرت عاجزانه (تاکید از میله است) نسبت به مرتکب شوندگان اش آلوده کنم. من که نمی توانم اسیرها را نجات بدهم , پس بگذار خودم را نجات بدهم. بگذار دست کم بگویند , اگر اصلاً بگویند , اگر اصلاً کسی در آینده ای دور علاقه ای داشته باشد بداند ما چه طوری زندگی می کرده ایم, که در این پایگاه دورافتاده ی امپراتوری نور , مردی بود که در عمق وجودش بربر نبود.

.

هرگز نمی بایست اجازه می دادم دروازه های شهر به روی مردمی باز شوند که برای امور دیگر بیش از شرافت ارزش قائل اند. آن  ها پدرش را جلوی چشم اش سکه ی یک پول کردند و کاری کردند که از زور درد به پرت و پلاگویی افتاد. دختره را شکنجه کردند و او نتوانست جلوشان را بگیرد (همان روزی که توی دفترم غرق حساب و کتاب بودم). از آن به بعد آن دختر, خواهر همه ی ما, دیگر آدم نبود. پاری از حس های همدلی اش مردند , بعضی از احساس ها دیگر در او نجنبیدند. حقیقتاً جرات ندارم به خودم نگاه کنم و قضاوت کنم ترازوی خود من کفه شرافت و امور دیگرش چه تناسبی دارند, یا وقتی غرق حساب و کتابم خواهر همه ما یا برادر همه ما , در چه حالی است ...

.

شهردار اما به آینده امیدوار است , مثلاً کتیبه ها را چال می کند تا شاید رمز و راز آن را آیندگان کشف کنند. او امیدوار است که نسل های آینده بتوانند شناخت و ارتباط بهتری با یکدیگر داشته باشند و اثری از حقیقت یابی های کهریزکی نباشد اما به شرطها و شروطها: فقط دعا کنیم که آن ها بازی های بزرگ ترهاشان را تقلید نکنند...