بتا - هاله حامدی‌فر

«واقعیت این است که تمام گروه دارویی سیناژن و 8 شرکتش، 10 کارخانه‌ی تولیدی آن در ایران و ترکیه، 50 قلم داروی بیماران خاص، 3500 نفر پرسنل و 60 درصد صادرات دارویی کشور و یک و نیم میلیارد صرفه‌جویی ارزی از ریشه‌ای به نام سینووکس بود و نطفه‌ی تمام این ایده‌ها از فروش ویال کوچکی با سری سرخ آغاز شد.»

جمله‌ی بالا از زبان خانم حامدی‌فر، مدیرعامل این گروه دارویی بیان شده است و کتاب «بتا» شرح و بیان تجربیاتی است که یک شرکت کم‌نام‌ونشان با 12 نفر پرسنل را به گروهی با مشخصات بالا تبدیل کرده است. مقایسه وضعیت ابتدایی و انتهایی شرکت (آمار فوق) طبعاً ما را مجاب می‌کند که نگاهی دقیق‌تر به این تجارب بیاندازیم بخصوص اینکه به‌صورت تاریخی، در سرزمین ما به‌ندرت دیده می‌شود که افراد موفق در حوزه‌های صنعتی و اقتصادی، تجربیات خود را روی کاغذ بیاورند. همین قضیه هزار نکته‌ی باریک‌تر ز مو در خود پنهان دارد و می‌تواند موضوع پژوهش‌های اجتماعی و تاریخی و فرهنگی قرار بگیرد. تحقیق در مورد اینکه چرا ما به سمت پنهان کردن توفیقات و یا حتی کم کردن و عدم گسترش آن سوق داده می‌شویم هم جذاب است و هم کاربردی و البته راهگشا. در این خصوص در ادامه کمی پیش‌تر خواهم رفت ولی همین‌جا قابل تأکید است که علم به طور کلی، و صنعت به طور اخص، بدون مستندسازی و ثبت تجربیات شکل نمی‌گیرد و یا اگر جرقه و حتی شعله‌ای هم افروخته گردد با بادها و طوفان‌هایی که در منطقه‌ی ما وزیدنِ آن دور از انتظار نیست!، به خاموشی خواهد گرایید.

با این مقدمه می‌توان نتیجه گرفت که نفسِ مکتوب کردن این تجربیات یک موفقیت و گامی به پیش است. لذا این کتاب فقط بیان تجربیات و خاطرات یک فرد موفق در امر صنعت دارویی نیست، این هست ولی می‌توان به فراخور حال از آن فراتر هم رفت؛ هم در حوزه اجتماعی و هم در حوزه فردی، مثلاً خواننده‌ی کتاب می‌تواند با دنبال کردن این تجربه، به اهمیت برخی پارامترها در دستیابی به موفقیت پی برده و گاه به خاطرات و تجربیات خود بیاندیشد و کلاهش را قاضی کند و یا بهتر از آن به افق پیشِ روی خود نگاه کرده و در جهت بهبود امور گامی به جلو بردارد.

نویسنده در فصل ابتدایی خیلی گذرا به دوران کودکی و تحصیل و نهایتاً فارغ‌التحصیلی در رشته داروسازی در دانشگاه تهران می‌پردازد و خیلی سریع به سراغ یکی از سرفصل‌های تإثیرگذار در زندگی حرفه‌ای خود (بزعم من) که همانا گذراندن دوره یکساله در کوبا است، می‌رود. او با اندوخته‌های این دوره، در انستیتو پاستور ایران مشغول به فعالیت می‌شود و تا رده مدیریت تضمین کیفیت پیش می‌رود. پس از آن به عنوان کارِ دوم به شرکت سیناژن که در زمینه کیت‌های آزمایشگاهی فعالیت می‌کند می‌پیوندد. پس از مهاجرت مدیرعامل این شرکت کوچک، خانم حامدی‌فر به صورت تمام‌وقت در آنجا مشغول می‌شود. همه این موارد در فصلی کوتاه و بیست صفحه‌ای بیان می‌شود تا پس از آن به سراغ موضوع اصلی کتاب که بر روی جلد نشسته است (بتا) برویم. ایشان با توجه به علایق و توانمندی‌های خود به سراغ لیست داروهای وارداتی به کشور می‌رود و گزینه‌ی اول این لیست که دارویی با محتوای «اینترفرون بتا» برای درمان ام اس است را انتخاب می‌کند. این آغاز فعالیت‌های تقریباً پنج ساله‌ایست که منتهی به تولید این دارو می‌شود و کتاب عمدتاً بیان این تجربیات است.

طبعاً ممکن است با توجه به تخصصی بودن موضوع این‌طور به نظر برسد که برای خواننده‌ای غریبه با آن، خسته‌کننده باشد اما برای من این‌گونه نبود و حتی بسیار آموزنده هم بود. گاهی برخی موانع و مشکلات برایم آشنا بود و گاهی حیرت‌انگیز! گاهی دلگیر و ناامید می‌شدم و بر بانیان وضع موجود ...عرض ارادت می‌کردم! و البته گاهی هم کورسوهایی از امید در انتهای تونلی که در آن به سر می‌بریم به چشم می‌آمد.

............

مشخصات کتاب من: هاله حامدی‌فر، انتشارات امین آتنا، چاپ پنجم 1399، شمارگان 2000 نسخه، متن (منهای عکس‌های انتهای کتاب) 210 صفحه.

............

پ ن 1: کتاب بعدی که خواهم خواند «فیل در تاریکی» اثر قاسم هاشمی‌نژاد است. پس از آن به سراغ کتاب پوست (ترس جان) از کورتزیو مالاپارته خواهم رفت.

 
 

بدیهیات، رمز موفقیت!

گاهی اوقات که با زندگینامه یک نویسنده یا نظریه‌پرداز و یا اصولاً هر فرد موفقی که روبرو می‌شوم از این امر تعجب می‌کنم که گویا رمز موفقیت آنان امور پیچیده و عجیب و غریبی نیست. آنها نکاتی را به عنوان راهکار پیش‌برد امور بیان می‌کنند که خیلی ساده و پیش پا افتاده به نظر می‌رسد. گاهی حتی به ذهن ما می‌رسد که شاید ایشان نکات اصلی و فوت‌های کوزه‌گری را پیش خود نگاه می‌دارند و بدیهیاتی را که همگان می‌دانند به مخاطبان خود قالب می‌کنند! اشتباه می‌کنیم؛ موفقیت در همین بدیهیات است! اما جاری و ساری کردن آنها در زندگی کاری است که اقلیتی ناچیز از آدمها قادر به آن هستند. من اگر بخواهم با توجه این کتاب یکی از همین بدیهیات را به عنوان یک شاخص بیان کنم انگشت خود را روی «عشق به کار و عشق به محیط کار» می‌گذارم.

می‌بینید!؟ از این بدیهی‌تر مگر داریم؟! آیا فرد موفقی را دیده‌اید که عاشق کارش نباشد؟! نه. همه می‌دانیم که چنین چیزی امکانپذیر نیست. همه می‌دانیم برای داشتن رضایت خاطر باید به دنبال کاری برویم که از آن لذت ببریم. همه این را می‌دانیم اما وقتی به دور و اطراف خود نگاه می‌کنیم اکثریت افراد این‌گونه نیستند! بعضی حتی با نفرت کامل هر روز به محل کار خود می‌روند! با هر کدام هم که صحبت می‌کنید از رویاهای خود برای انجام کارهایی بعد از بازنشستگی سخن می‌گویند غافل از اینکه انرژی عظیمی در این فاصله به هدر می‌رود و آن روز موعود هم متأسفانه هیچگاه نخواهد رسید.

من به فرزندان خودم اگر بتوانم همین یک موضوع را بفهمانم و آن را جا بیاندازم، بهترین میراث را برای آنها گذاشته‌ام. عملی کردن همین موضوع بدیهی کار ساده‌ای نیست. اگر یافتن معشوق کار ساده‌ای بود دنیا پر از عشق بود اما متأسفانه اینگونه نیست. هر کدام از ما اگر بخواهیم دلایل عدم موفقیت خود در این زمینه را بنویسیم از خرد و کلان چیزهایی برای نوشتن داریم اما در هر صورت، باقی ماندن در کار و محیط کاری که عاشق آن نیستیم یک فاجعه است.

جمله طلایی

معمولاً وقتی چنین کتاب‌هایی می‌خوانیم انتظار خواندن جملاتی نظیر این را داریم: «اگر راهی پیدا کردی که در مسیر آن مانعی نبود، معمولاً به جایی ختم نمی‌شود.» یا «اگر در مسیر دستیابی به چیزی که برایت ارزش دارد، احساس کردی دلهره نداری، بدان که احتمالاً به آن نخواهی رسید.» این‌ها جملات قشنگی هستند و معمولاً روحیه‌بخش و مثبت تلقی می‌شوند اما از آنهایی هستند که در جاهای دیگر قابل مشاهده است هرچند وقتی که در قالبِ مکتوب شدن تجربیات این‌چنینی قرار می‌گیرد مؤثرتر خواهند بود. اما اگر بخواهم جمله‌ای از کتاب تحت عنوان جمله طلایی انتخاب کنم بی‌تردید سراغ جمله زیر خواهم رفت:

«هرچه سهم پول خزانه در بودجه خرید محصولی کمتر باشد، احتمال موفقیت آن بیشتر است.»

این جمله را هرجایی نمی‌توانید پیدا کنید. این جمله محصول یک تجربه گران‌بهاست و به نوعی یک جمله طلایی بومی است. اگر در گوشه کنار صنعت بوده باشید به درستی آن اذعان خواهید کرد. نگارنده این جمله را ذیل خاطره‌اش از ساخت «کیت تشخیص ایدز» بیان می‌کند؛ این کیت توسط انستیتو پاستور ساخته می‌شود و خریدار آن هم طبعاً سازمان‌های دولتی بوده و هستند. انستیتو در نهایت نمی‌تواند محصول خود را که از لحاظ کیفی هم نتایج عالی داشته است به آن سازمان بفروشد و پروژه تولید آن کیت تعطیل می‌شود. علت در همین جمله طلایی نهفته است. پول خزانه یعنی دلاری که قیمت آن از قیمت بازار کمتر است! این یعنی پولِ کارنکرده! این یعنی سود یهویی!! این یعنی آدمهایی که ره صدساله را می‌توانند یک شبه بروند! و همه این‌ها یعنی فساد.

در این رابطه مثال‌های خوبی در کتاب می‌توان یافت. اما برای اینکه خواننده عام هم بتواند با عمق قضیه آشنا بشود به سراغ مثالی فوتبالی می‌روم. خیلی هم لازم نیست باز کنم! در تیم‌های مختلف که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند حتماً دیده‌اید برخی مدیران چه اصراری برای خرید بازیکن خارجی دارند و حتماً دیده‌اید بعضاً چگونه گند کارشان در می‌آید و چه محصولات بُنجلی با قیمت‌های آن‌چنانی روی دست همه‌ی ما می‌ماند. در این قراردادها منافعی پنهان است که علیرغم همه‌ی این چیزها تکرار می‌شود. تازه یکی از خصایص فوتبال این است که به هر حال جلوی چشم است و کیفیت محصولِ مورد نظر جلوی چشمان ما روی زمین چمن رژه می‌رود. هرچند همان‌جا هم به کمک بازوهای رسانه‌ای تلاش می‌شود گربه‌ای نحیف در حکم ببر مازندران نمود پیدا کند. در حوزه‌های دیگر نه تنها چنین مشکلاتی وجود ندارد (یعنی اصولاً دیده نمی‌شوند) بلکه کلیشه‌هایی (نظیر شکستن انحصار و...) وجود دارد که در صورت نیاز با بیان آن مورد اقبال عموم نیز قرار می‌گیرند! (و این درد بزرگی است).

دلخوشی فوتبالی ما!

صحبت از فوتبال شد و یاد گفته‌های متواتری افتادم که خیلی‌ها در هنگام صحبت از کم و کاستی‌های فوتبال به زبان می‌آورند که «همه دلخوشی مردم به همین فوتبال است»! کسی هم از مسئولین امر کلاهش را بالاتر نمی‌گذارد که چرا باید دلخوشی مردم به چنین چیزی وابسته باشد. نویسنده در چند نوبت تاریخ برخی اتفاقات پیرامون تولید «بتا» را با وقایع فوتبالی نشانه‌گذاری کرده است. در یک مورد از حضورش در سوئیس همزمان با شکست تیم ملی فوتبال این کشور در جام جهانی سخن می‌گوید و اینکه با چهره‌های افسرده‌ای روبرو نشده است. من هم تجربه مشابهی با کره‌ای‌ها داشتم! تیم ما تیم آنها را در کره شکست داده بود و با اینکه طرف‌های مقابلِ ما در جلسه خیلی فوتبالی هم بودند اما عین خیالشان نبود... اگر برعکس بود نمی‌دانم ما چه حالی داشتیم!! غرض اینکه به قول نگارنده: «گویا دانش و فن‌آوری و در سایه آن رفاه و امنیت، پشتوانه‌ای آنچنان محکم ایجاد کرده است که روحیه ملت را از ضربه‌پذیری حفظ می‌کند و مردم همه عشق، احساسات، تعصب و آرزوهای خود را به ساق پای یازده جوان نمی‌بندد تا روانه زمین چمن نمایند. مسلماً درصدی متوجه این میدان‌هاست، ولی میدان‌های دیگری هم برای آفریدن افتخاراتی دیگر وجود دارد. افتخاراتی محکم و با ثبات، بدون وابستگی به شانس و اقبال، با پشتوانه‌ای از دانش، فن‌آوری و تلاش.»

حرف درستی است منتها باید حواس‌مان باشد که در آن میدان‌ها چهارچشمی غضنفرها را بپاییم! آنقدر که غضنفرها گل به خودی می‌زنند، دیگران به ما گل نمی‌زنند. در این کتاب تعدادی از این تیپ افراد معرفی و موقعیت‌های آنان تا جایی که مقدور است شفاف می‌شود. اما علت تکثیر چنین افرادی چیست و ریشه‌ی آنها کجاست؟!

خُرده فرهنگ دهقانی و موانع توسعه

اِوِرت راجرز یکی از جامعه‌شناسانی است که در زمینه توسعه و موانع آن نظریه‌پردازی کرده است. او  یکی از موانع مهم توسعه را "خرده فرهنگ دهقانی" می‌داند که از بروز نوآوری و پذیرش تغییرات در جوامع روستایی جلوگیری می کند. در طول قرن‌ها و هزاره‌ها با توجه به محدودیت زمین و آب در روستاها ظرفیت محدودی برای کار و درآمدزایی از زمین وجود داشته است و هرگاه جمعیت کمی افزایش داشته یا بازدهی آب و زمین از حد معینی پایین‌تر بوده، بحران به وجود آمده است. سالیان دراز وضعیت به همین ترتیب سپری شده و این تجربه‌های زیست‌شده منجر به یک جهان‌بینی خاص در ساکنان چنین جوامع بسته‌ای شده است: «جهان‌بینی مبتنی بر وجود خیرِ محدود». مطابق این دیدگاه، منابع حیاتی محدود است و هرگاه سهم دیگران از این منابع افزایش یابد به معنای این است که به صورت خودکار سهم ما کم می‌شود. در نقطه مقابل خیرِ نامحدود به معنای آن است که منابع حیاتی در دنیا نامحدود هستند و پیشرفت دیگری (در هر حوزه‌ای) مانعی برای ما ایجاد نمی‌کند و همه می‌توانند در سایه تلاش و پشتکار و انتخاب مسیر درست به موفقیت دست پیدا کنند.

اینکه  جهان‌بینی مبتنی بر خیرِ محدود چه تبعاتی به همراه دارد در نظریه راجرز آمده است و موضوع این بخش نیست (هرچند توصیه می‌کنم در مورد آن جستجویی انجام بدهید) اما ترجمه و تلخیص این نوع نگاه به زبان شیرین فارسی چنین می‌شود: «تنگ نظری». کوتاه و گویا! آن غضنفرهایی که در بخش قبلی از آنها یاد و در مورد گل به خودی‌هایشان انذار داده شد از درون این فرهنگ بیرون می‌آیند. لازم هم نیست در منزل مادربزرگ مرحوم من درس خوانده باشند بلکه می‌توانند از هاروارد هم فارغ‌التحصیل شده باشند. این تیپ افراد به دلیل داشتن این نوع جهان‌بینی داشته‌های دیگران را تحمل نمی‌کنند (از شهرت گرفته تا ثروت و...) و از انجام هر عملی برای تخریب فروگذار نخواهند کرد. حالا تصور کنید که دروازه‌ی نهادهای تأثیرگذار به روی این افراد «گشاد» باشد... آنها با تصمیمات خود دمار از روزگار همه درخواهند آورد. در عجبم از ملائمت آدم‌ها و ساختارهایی که تنگی و گشادی‌شان جابجاست!   

نویسنده در فصلی از کتاب با عنوان «جفا» به برخی ناملایمات و مشکلات اشاره می‌کند که احتمالاً دل هر خواننده‌ای را به درد می‌آورد.

حالا احتمالاً شفاف‌تر می‌شود که چرا در سرزمین ما در طول تاریخ، مکتوب کردن تجربیات رخ نداده است. تا همین اواخر هرگاه وزیران کمی فربه می‌شدند (از لحاظ ثروت یا قدرت یا محبوبیت) به طعمه‌ای در دسترسِ سلطان تبدیل می‌شدند و به قتل رسیده و اموالشان مصادره می‌شد. رده‌های پایین‌تر همین حکم را برای بالاتری‌ها داشتند و در جامعه اصولاً همگی از این ترس داشتند که به چشمِ دیگران بیایند! به چشم آمدن هزار دردسر ایجاد می‌کرد و هزاران زبان را می‌گشود.

نکته‌ها و برداشت‌ها و برش‌ها

1) پیدا کردن رشته تحصیلی و شغل و حتی رشته ورزشی مورد علاقه و متناسب با استعدادها خودش یک پروژه است که واقعاً امری حیاتی است. از مناطق دیگر خبر چندانی ندارم ولی اینجا پای صحبت هر فردی (موفق در ورزش و تحصیل و کار) بنشینیم، رد و پای بخت و اقبال را به نوعی مشاهده می‌کنیم. مثلاً نویسنده در زمان انتخاب رشته دانشگاهی قصد داشته‌ است فقط رشته‌ی پزشکی را انتخاب کند اما ناگهان فردی آشنا از راه می‌رسد و از رشته داروسازی سخن می‌گوید و آن را توصیه می‌کند و در نتیجه این رشته هم جایی در برگه تعیین رشته پیدا می‌کند و... من هم که یکی دو سال بعد از ایشان وارد همان دانشگاه شدم شرایطی تقریباً مشابه را تجربه کردم!

2) نگارنده با توجه به عادت شاگرد اولی در دوران تحصیل، در دوران فعالیت شغلی هم به سمت کارهای بزرگ و بزرگترین پروژه‌ها می‌رود. البته این روزگار نمی‌توان مشابه رفتار مادرِ راوی را داشت... ما که والدین این دور و زمانه محسوب می‌شویم معمولاً چنین توانایی برای اعمال فشار نداریم! دلایل متعددی می‌توان برای این نتوانستن برشمرد. جامعه هم که مدام الگوهای یک شبه موفق شدن را به فرزندان ما ارائه می‌کند (از ثبت نام خودرو و خرید و فروش و دلالی هر کالایی و ارز و رمز ارزی و پولدار شدن ناگهانی گرفته تا دکترا گرفتن ناگهانی!) و دستان ما را بیشتر از پیش می‌بندد. خلاصه اینکه بعضی از ما که امکان آن تربیت کردن را نداریم تلاش می‌کنیم با نامطلوب دانستن آن خود را برهانیم!

3) بخش تجربیات کوبا کوتاه بود. این بخش جای کار بیشتری داشت (البته که می‌دانم همین قدر هم در راستای موضوع کتاب کفایت می‌کند) و می‌توانست نکات آموزنده بیشتری در اختیار خواننده بگذارد... فقر و رضایت نسبی... شاد زیستن و آرامش داشتن... این موارد را که با خودمان مقایسه کنیم موضوع تأمل‌برانگیز می‌شود. نگارنده به یکی دو تا از خلقیات نکوهیده ما (ریاکاری و حرص زدن...) اشاره می‌کند من اگر بخواهم به یکی از ریشه‌های شکل‌گیری و گسترش و تداوم این تیپ اخلاقیات اشاره کنم، ناامنی نهادینه شده در این سرزمین به ذهنم می‌رسد که در طول تاریخ حضور مستمر داشته است. یک قلمِ آن در حوزه اقتصادی است: تجربه حداقل نیم قرن تورم کم نیست! هر آدم آرام و درویش‌مسلکی را به حرص زدن و دلالی سوق می‌دهد.

4) برای توفیق در یک پروژه علاوه بر سرمایه‌های اقتصادی و انسانی به نوع دیگری از سرمایه نیاز است: سرمایه اجتماعی. ارتباطات گسترده و متقابل بر پایه اعتماد یکی از مؤلفه‌های آن است.

5) شرح جلسه‌ای که در آن راوی از پروژه خود برای اخذ دلار دولتی دفاع می‌کند برای من بسیار جالب بود. چون تاکنون از فضا و شکل و شمایل این تیپ جلسات چیزی نشنیده بودم. البته همان‌طور بود که می‌شد انتظار داشت: همه چیزمان باید به همه چیزمان بیاید. اصولاً وجود چنین آپشنی علاوه بر فساد (که در مورد آن زیاد گفته‌اند) یک اثر مخرب دیگر هم دارد و آن هم این است که چون این منبع دارای ظرفیت محدودی است به صورت خودکار و افزاینده آن جهان‌بینی مبتنی بر خیر محدود را تقویت و گسترش می‌دهد. هرکسی بتواند بخشی از این رانت را به خود اختصاص دهد طبعاً جا را برای دیگران تنگ می‌کند و به همین خاطر است که رقیبان برای خارج کردن دیگران از میدان دست به هر رذالتی می‌زنند.

6) روابط بین شرکت‌های دولتی (حتی اگر زیر نظر یک وزارتخانه باشند) به رابطه دو روستایی (ذیل خرده فرهنگ دهقانی) شباهت دارد! گاهی چنان خصومتی مشاهده می‌شود که آدم متحیر می‌ماند! علت را نباید در شیفتگی مدیران برای خدمت و عِرق سازمانی و اینها بجویید... یکی از ریشه‌های آن همین اتصال به بودجه خزانه یا همان خیرِ محدود و تبعات آن است.

7) کارآفرینی با توجه به شرایطی که در آن به سر می‌بریم یک الزام حیاتی است لذا انتظار می‌رود که همه (مسئول و غیرمسئول) در حمایت از آن با ذوق و شوق از یکدیگر سبقت بگیرند. واقعیت تلخ این است که چنین نیست! شاید به نظر برسد فعالیتی که می‌تواند از خروج ارز جلوگیری کند بر روی سرها حلواحلوا می‌شود... بله استثنائاتی قابل ذکر است اما قاعده این است که در هر حوزه‌ای متولی و متولیانی حضور دارند که وظیفه انجام واردات را بر عهده دارند و آنها حافظ شرایط موجود هستند. شرایطی که در آن منافعِ سریع و آنی نصیب ایشان خواهد کرد. بدبختانه وقتی سازوکارها همه را به سمت دلالی سوق می‌دهد و الگوی یک شبه ره صد ساله رفتن را نهادینه می‌کند دیگر چه انتظاری می‌توان داشت! جامعه دلالی‌محور عرصه را بر کارآفرینی تنگ می‌کند.

8) کارآفرینان اگر از سد موانع مختلف بگذرند باید در زمینه خنثی‌سازی شبهه‌افکنان، هزینه کنند.

9) استادی برای درس روش‌های طراحی مهندسی داشتیم که تجربیات جالبی در حوزه صنعت داشت و از مدیران منطقه‌ای GM در پیش از انقلاب بودند و... ایشان مُدام از وجود عجیب و غریب ماشین‌آلات متعدد در بازار داخل سخن می‌گفتند و موارد جذابی را بیان می‌کردند که بعضاً شاخ مخاطبین را درمی‌آورد! تجربیات خانم حامدی‌فر در زمینه تأمین تجهیزات تولیدی خاطرات ایشان را برایم زنده کرد.

10) «اگر در این خاک ستمدیده، فقط سی‌درصد افراد درست و سالم کار می‌کردند، امروز دچار این اقتصاد ورشکسته نبودیم. هرکس دستش می‌رسد تکه‌ای می‌کند و می‌برد و بیچاره مادرمان ایران با این تن شرحه شرحه.»