خاطرات یک گیشا آرتور گلدن

گاهی اوقات، فکر می‌کنم چیزهایی را که به یاد می‌آورم واقعی‌تر از چیزهایی هستند که می‌بینم.

.

یک "گیشا" از خاطراتش می‌گوید! از زمانی که دختربچه کوچکی بود و در کلبه پدر پیر و ماهیگیرش به همراه خواهر و مادر بیمارش زندگی می‌کرد. از آن بعد‌از‌ظهری می‌گوید که بهترین و بدترین روز زندگیش بود. از دیداری که او را در مسیری قرار داد که در انتهایش بنشیند و برای ما داستان زندگیش را بازگو کند...

گیشا کیست؟ شاید در فیلم‌های ژاپنی دیده باشید که در مهمانی‌های اشراف، زنان جوانی با آرایش‌های خاص، ساز می‌زنند و رقص‌های سنتی را اجرا می‌کنند و چای و ساکی برای مهمانان می‌ریزند. صورت سفید شده و آرایش نقاب‌وارشان بیش از هرچیز جلب نظر می‌کرد. وظیفه‌ی آنها شادی‌آفرینی و سرگرم نمودن مهمانان بود. البته در معدودی از موارد محتمل بود که این سرگرمی محدود به مواردی که گفتم نباشد اما این دلیل نمی‌شود که ساده‌سازی کنیم و آنها را روسپی یا نظیر آن بخوانیم... در واقع در سیستم سنتی ژاپن روسپیان گروه دیگری بودند و اسم دیگری هم داشتند.

"گی" به معنای هنر است و معنای کلمه "گیشا" می‌شود هنرمند یا صاحب‌هنر. گیشاها از کودکی تحت آموزش‌های سخت و سنگین در خصوص زدن سازهای مختلف, انجام رقص‌های مختلف, خواندن آواز, یادگیری آداب و ادب شغل آینده خود و... قرار می‌گرفتند و همانطور که در کتاب می‌خوانیم سخت‌ترین تنبیهات به بد ساز زدن و یا فراموش‌کردن ابیات و کلمات هنگام آواز خواندن نبوده است بلکه عدم رعایت ادب و آداب و آراستگی (مثل عدم رعایت شئونات و احترام به کسانی که ارشدترند یا کثیف بودن زیر ناخن) منجر به مجازات‌های سنگینی می‌شد.

پس اگر بخواهم جمعبندی کنم, شما در این کتاب علاوه بر یک خط داستانی جذاب, وارد یکی از زیرسیستم‌های پیچیده و پر‌ رمز و راز ژاپن خواهید شد. البته... البته این که ما خوانندگان غیر‌ژاپنی هیچ اطلاعاتی از این قشر نداریم به نویسنده و خواننده کمک می کند که بدون دست‌انداز جلو برویم!

*******

در ادامه مطلب در مورد کتاب کمی خواهم نوشت اما چنانچه می‌خواهید این کتاب را بخوانید این دو نکته را آویزه گوشتان قرار دهید:

اول این‌که یادداشت پشت کتاب فاجعه است... یک فاجعه داستانی!!... من هرگاه در نوشته‌هایم می‌خواهم به گوشه‌ای از یک داستان اشاره کنم دست و دلم می‌لرزد حتا اگر میزان آن یک‌هزارم این چیزی باشد که در یادداشت پشت جلد این کتاب "لو" می‌رود! در واقع یادداشت پشت جلد مهمترین گره داستان را رو می‌کند! خیلی ساده و در قالب چند خط! من این شانس را داشتم که دوستی، قبل از خواندن کتاب به من این موضوع را گوشزد نموده بود و اساسن تجربیاتم به من ثابت نموده است که قبل از خواندن هر کتابی به هیچ وجه به پشت جلد, مقدمه, یادداشت نویسنده و ناشر و مترجم نگاهی نیاندازم. این موارد را همیشه می‌توان بعد از داستان خواند اما گاهی داستان را نمی‌شود بعد از این‌ها خواند!! وقتی کتاب را به پایان بردم و پشت جلد را نگاه کردم به واقع دقایقی چشمانم گرد شده بود...

نکته دوم یادداشت نویسنده است یا چیزی که تحت این نام در ابتدای کتاب آمده است. طبعن با توجه به تجارب پیش‌گفته، این قسمت را بعد از اتمام کتاب خواندم. این یادداشت در واقع تمهیدی از طرف نویسنده برای شروع داستان می‌تواند باشد یا چیزی که بیشتر احتمال آن را می‌دهم این است که در چاپ‌های متاخر کتاب این بخش اضافه شده باشد به دلایلی که در ادامه مطلب خواهم نوشت. پیشنهاد من این است که این قسمت را نیز بعد از اتمام کتاب بخوانید.

*******

آرتور گلدن نویسنده آمریکایی, این کتاب را در سال 1997 روانه بازار نمود. این کتاب به مدت دو سال در لیست پرفروش‌های نیویورک تایمز بود و موفق به فروش چهار میلیون نسخه شد. علاوه بر آن, کتاب به 32 زبان ترجمه شد.  این کتاب در لیست 1001 کتابی که قبل از مرگ می‌بایست خواند حضور دارد. در سال 2005 نیز بر اساس این داستان فیلمی به همین نام ساخته شد که 3 جایزه اسکار به دست آورد.

طبق اطلاعات سایت کتابخانه ملی, این کتاب با ترجمه خانم مریم بیات در سال 1380 و توسط انتشارات سخن منتشر شده است و در سال 1381 نیز به چاپ سوم رسیده است. کتابی که من خوانده ام افست است و همانطور که در تصویر می بینید عنوانش نیز "خاطرات گیشا" درج شده است و کتاب فاقد نام ناشر و... است.

.......................

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ ترجمه مریم بیات, 640 صفحه , قیمت بازار 30000 تومان

پ ن 2: نمره کتاب 4.1 از 5 می باشد.

پ ن 3: همانطور که گفتم کتاب من افستی است و... صفحات کتاب همه دارای نظم و ترتیب و توالی است، اما در صفحات 239 و 240 یک وقفه یا یک پرش یا یک جاافتادگی احساس می‌شود.

در یادداشت نویسنده در اول داستان می‌خوانیم که نویسنده در 14 سالگی و در سال 1936 به همراه پدرش از هلند به ژاپن رفته است (مثلن فرض کنید به‌خاطر ماموریت کاری پدرش، مدتی را در ژاپن زندگی کرده‌اند) و اولین‌بار در آن‌زمان با یک گیشا برخورد کرده است و... خب نویسنده که آمریکایی است و با توجه به مدارک، هلندی‌تبار نیست و از طرفی، پدرش را کمی قبل از رسیدن به این سن از دست داده است... و از آن هم مهمتر نویسنده در سال 1956 به دنیا آمده است. یادداشت نویسنده در ابتدای کتاب در واقع تمهیدی است برای شروع داستان و از قلم راوی فرضی بدل از نویسنده است... همان مخاطبی که روبروی گیشا نشسته است و خاطرات را پیاده می‌کند. نویسنده همچنین تلاش نموده است که داستان را به فضای قبل از جنگ جهانی دوم و کمی پس از آن منتقل کند تا از این رهگذر بتواند هویت منابع اطلاعاتی‌اش درخصوص این سیستم رازآلود ژاپنی را، پنهان نگاه دارد. اما بد نیست بدانید که بعد از انتشار کتاب به زبان ژاپنی، خانم ایواساکی که ظاهرن کتاب بر اساس خاطرات او شکل گرفته است از نویسنده شکایت نمود (به دلیل افشای اطلاعاتی که جان او را به خطر انداخته است) و در نهایت وکلایشان با رد و بدل کردن "پول" به توافق رسیدند و مدتی بعد هم خاطرات خانم ایواساکی تحت عنوان "گیشا، یک زندگی" چاپ شد.

این موارد بیشتر از این‌جهت اهمیت دارد که نثر کتاب اگرچه آن رنگ و بوی ژاپنی را ندارد ولی حاوی اطلاعاتی است که به نظر دقیق و موثق است و برخی ریزه‌کاری های فرهنگ ژاپنی را نمود می‌دهد.

برداشت‌های آزاد و غیرآزاد

1-  سیستم پیچیده گیشاها از لحاظ اقتصادی و اجتماعی واقعن جالب است. اینجاست که آدم پی می‌برد این فرهنگ (ژاپنی) چه قدرتی دارد در بنا نهادن یک سیستم... خوب و بدش را کار ندارم... توانایی خلق یک سیستم پیچیده را عرض می‌کنم. اگر کتاب را بخوانید متوجه می‌شوید که سیستم تقسیم درآمدها چقدر جالب و پیچیده است و من به این قسمتش بیشتر توجه کردم تا آن چهره دیگرش که نشان از یک نوع برده‌داری مدرن و دقیق دارد. در این سیستم هر پولی دست به دست بشود به جایی می‌رود که باید برود! پیچیدگی سیستم مالی گیشاها را می‌توان به پیچیدگی لباس‌های آنان تشبیه نمود. روی همه ظرایف آن فکر شده است و هر رنگ و طرحی نماد چیزی است.

2-  ماهیگیران ژاپنی و گیشاها و بیشتر آدمهایی که وارد داستان می‌شوند خرافاتی هستند. با خودم فکر می‌کنم که خرافاتی بودن به خودی خود مانع پیشرفت اقتصادی نیست! ملتی اگر کاری و کوشا باشد به پیش خواهد رفت؛ چه با خرافات و چه با... و ملتی اگر تن‌پرور باشد و آن اصطلاح معروف معادل تن‌پروری، بدون اینها هم به جلو نخواهد رفت و البته اینها بندها و زنجیرهای محکمتری می‌شوند به پای آن ملت.

3-  ارشدیت در همه امور کاملن به چشم می‌خورد. این مورد را قبلن در بازگویی خاطرات برخی همکاران که در ژاپن دوره دیده‌اند حس کرده بودم. الان قشنگ حس می‌کنم که کارخانه‌هایشان نیز مثل یک اوکیا (و البته کل گیون) نظم و نسق دارد. کارخانه‌های ما بلاتشبیه بیشتر شبیه شهرنو می‌باشد! (البته اصطلاح کارخانه در لسان عرب امروز، گویا نزدیک به همین معانی است!!)

4-  آرایش گیشاها نکات فراوانی داشت. آنها در مصنوعی نشان دادن چهره آرایش‌شده عمد دارند. آرایش صورت کاملن شبیه یک نقاب می‌شود. جایی از داستان وقتی شخصیت اصلی داستان برای بار اول آرایش گیشایی می‌کند، انگشتش را به صورتش فشار می‌دهد و چیزی را حس نمی‌کند. اما نکته‌ای که داشت این تحلیل بود که پوشش نقاب مانند، مخاطب را بیشتر به سمت تصور و تخیل در باب برهنگی پوست در زیر آن سوق می‌دهد!

5-  وقتی امری موجب احساس درد در وجود آدم می‌شود یکی از پیامدهایش ایجاد خشم است. وقتی یک زندگی سراسر آکنده از درد باشد یا یک دوره طولانی از آن واجد این شرایط باشد، زمینه برای بروز بدجنسی و خشونت فراهم می‌شود.

6-   اگر آقای تاناکا مرا از خانه شنگولی مان نکنده بود زندگی برایم هرگز مبارزه نمی شد. اما اکنون می دانم زندگیمان هیچ وقت پایدارتر از موجی نیست که از پهنه ی دریا برمی خیزد. مبارزات و پیروزی مان هرچه باشد, هرگونه که آنها را از سر گذرانده باشیم, مثل قطره ای مرکب بر روی کاغذ می دود و راه خودش را می یابد. من فقط می‌توانم تایید کنم که گوینده‌ی این سخن مبارزه سنگینی کرده است.

7-  گاهی یک محبت کوچک از طرف دیگران، یک محبت و ملاطفت، باعث می‌شود که ما به این نتیجه درست برسیم که به جز ظلم و شر چیزهای دیگری نیز در این دنیا یافت می‌شود. خود همین موجب می‌شود "امید" در دل آدم باقی بماند. امیدوار بودن موجب می شود ما به سمت قساوت و خشونت سقوط نکنیم.

8- وجوه اشتراک فرهنگ‌ها جالب است. طبعن این اشتراکات علاوه براین‌که در راه‌حل‌هایی که ارائه می‌دهند کمی نمود می‌یابد، در صورت مسائل بیشتر خودش را نشان می‌دهد و جذابیت دارد. انسان و مسائل جانبی مربوطه مد نظرم است.

9-  یکی از منابع عمده درآمدی گیشاها، اختیار نمودن یک "دانا" است. دانا کسی است که هزینه‌های مرتبط با گیشا را می‌دهد و او را در واقع معشوقه رسمی خودش می‌کند. از یک زاویه می‌توان اینگونه نتیجه‌گیری نمود که بخشی از دارایی ثروتمندان در مسیر تربیت و تعلیم معشوقه‌های آداب‌دان هزینه می‌شود!

10- چیزی که در ارتباط‌ات دانا-گیشا مغفول است دستیابی به "لذت" از جانب گیشاست... که البته طبیعی است، چون عموم آنها در کودکی به علت فقر والدین به مراکز تربیت گیشا فروخته می‌شدند. آنها گیشا می‌شوند چون چاره دیگری ندارند! جایی عنوان می‌شود که خوش‌شانس‌ترین گیشا شخصی بود که 30 سال معشوقه یک داروخانه‌چی بود که ثروتمند هم نبود ولی در سراسر کیوتو کسی مانند این دو نفر از باهم بودن لذت نمی‌برد. عموم گیشاها می‌بایست در تمام عمر تلاش می‌کردند با تقلا از درخت بالا بروند!!

11-  تلاش برای دستیابی به اهداف، یکی از مولفه‌های فرهنگ ژاپنی است. یک جمله طلایی در این رابطه داشت: چنانچه به چیزی که می‌خواهیم در این دنیا نرسیم مثل آن است که رقصی را از کودکی تمرین کرده‌ایم که قرار نیست هیچ‌گاه اجرا شود.