به تبصره‌ی 22 نزدیک می‌شویم!

همین چند دقیقه‌ی قبل خواندن کتاب در نوبت دوم را به پایان رساندم. معمولاً خوانشِ دور دوم برای من جذاب‌تر است اما هیجانی را که در اواخر داستان، در نوبت دوم داشتم در کمتر داستانی تجربه کرده بودم. این‌که نکند پایان داستان آنی نباشد که در نوبت اول خواندم! شاید کمی عجیب به نظر برسد یا این‌که فکر کنید پیش از موعد دچار آلزایمر شده‌ام اما این‌گونه نیست؛ بخشی از این اتفاق به دلیل فرم داستان است و بخشی دیگر به دلیل آن است که در طول دور دوم، فیلم اقتباس شده از کتاب در سال 1970 را دو بار (یک نوبت دوبله فارسی سانسور شده و یک نوبت زبان اصلی سانسور نشده) دیدم و بین این دو نوبت فیلم، مینی‌سریال شش قسمتی را که اخیراً بر اساس این کتاب ساخته شده، دیدم و طبعاً این سه روایت(!) تفاوت‌هایی با یکدیگر و با کتاب داشتند ولذا نتیجه این شد که در اواخر کتاب آن هول و هیجانِ مجدد را تجربه کردم.

خوشحالم.

خوشحالم از این‌که کتاب و شخصیت الهام‌بخشِ آن، سر راه من قرار گرفت؛ آن هم در این شرایط. حالا باید بروم و یادداشت‌هایم را بخوانم و در مورد دلایل این خوشحالی بنویسم. تا آماده شدن مطلب این قسمت کلیدی از داستان را با هم مرور کنیم:

«... یوساریان با آمیزه‌ای از تحقیر و ترحم نگاهش کرد. توی تختش بلند شد نشست و تکیه داد به بالای تخت، سیگاری گیراند، از سر دل‌مشغولی لبخندی خفیف زد، و با همدلی‌ای بوالهوسانه خیره شد به هراس آشکار و ورقلنبیده‌ی حاکم بر چهره‌ی سرگرد دنبی در روز عملیات آوینیون، وقتی ژنرال دریدل دستور داده بود او را ببرند بیرون و تیربارانش کنند. این چین‌و‌چروک‌های حاصل از هراس همیشه برجا خواهند ماند، مثل زخم‌هایی عمیق، و یوساریان برای این ایده‌آلیست نرم‌خو، اخلاقی و میان‌سال متأسف شد، همان‌طور که برای دیگر کسانی متأسف شد که نقایص‌شان بزرگ نبود و مشکلات اندکی داشتند.

با لحن دوستانه‌ی ظریفی گفت «دنبی، چه‌طور می‌تونی با آدم‌هایی مثل کث‌کارت و کورن کار کنی؟ حالت رو به هم نمی‌زنه؟»

سرگرد دنبی از سؤال یوساریان شگفت زده می‌نمود. جوری که انگار جواب کاملاً مشخص است، گفت «این کارو می‌کنم تا به کشورم کمک کنم. سرهنگ کث‌کارت و سرهنگ کورن مقامات مافوقم هستن، و اطاعت از اونا تنها کاریه که می‌تونم برای خدمت به این جنگ انجام بدم. باهاشون کار می‌کنم چون وظیفه‌مه. و چون...» نگاهش را گرفت و با صدایی آرام‌تر اضافه کرد «چون آدم خیلی پرخاشگری نیستم.»

یوساریان بدون خصومت استدلال کرد «کشورت دیگه بهت احتیاج نداره. پس تنها کاری که داری می‌کنی اینه که به اونا کمک می‌کنی.»

سرگرد دنبی صادقانه تأیید کرد «سعی می‌کنم به این قضیه فکر نکنم. سعی می‌کنم فقط روی نتیجه‌ی بزرگ این قضیه تمرکز کنم و فراموش کنم که اونا هم دارن موفق میشن. سعی میکنم وانمود کنم که اونا مهم نیستن.»

یوساریان بازویش را خم کرد و همدلانه فکر کرد «میدونی، مشکلم همینه. همیشه بین خودم و هر آرمانی آدم‌هایی مثل شایزکوف، پکم، کورن و کث‌کارت رو می‌بینم. و این یه‌جورایی خود اون آرمان رو تغییر می‌ده.»

سرگرد دنبی تأییدگرانه نصیحت کرد «باید سعی کنی به‌شون فکر نکنی. و نباید بذاری هیچ وقت ارزش‌های اخلاقیت رو تغییر بدن. آرمان‌ها خوبن، ولی آدم‌ها چندان خوب نیستن. باید سعی کنی به تصویر کلی‌تر نگاه کنی.»

یوساریان این نصیحت را با تکان بدبینانه‌ی سرش رد کرد. «وقتی به اون بالا نگاه می‌کنم آدم‌هایی رو می‌بینم که دارن منفعت می‌برن. نه بهشتی می‌بینم و نه فرشته و قدیسی. آدم‌هایی رو می‌بینم که از هر اقدام خیرخواهانه و هر تراژدی انسانی‌ای پول در می‌ آرن.»

سرگرد دنبی اصرار کرد «ولی باید سعی کنی بهش فکر نکنی. و نباید بذاری ناراحتت کنه.»

«اُه، واقعاً ناراحتم نمی‌کنه. اما چیزی که ناراحتم می‌کنه اینه که به خیال‌شون احمقم. به خیال‌شون خیلی زرنگن. و بقیه‌ی ما ببو هستیم. و میدونی، دنبی، و همین الان برای اولین بار به ذهنم خطور کرد که شاید راست میگن.»

سرگرد دنبی استدلال کرد «به این هم نباید فکر کنی. فقط باید به خیروصلاح وطنت و شأن انسان فکر کنی.»

یوساریان گفت «آره.»

«منظورم اینه، یوساریان، که این جنگ جهانی اول نیست. نباید فراموش کنی که با متجاوزهایی طرفیم که اگه پیروز بشن نمی‌ذارن هیچ کدوم‌مون زنده بمونیم.»

یوساریان با خاطری که ناگهان آزرده شده بود، مختصر جواب داد «میدونم اینا رو. ای خدا، دنبی، من مستحق اون مدالی بودم که گرفتم، حالا دلایل اونا برای دادن این مدال هر چی هم که بوده باشه. من هفتاد‌تا پرواز عملیاتی کوفتی انجام دادم. با من در مورد نبرد برای حفظ وطن حرف نزن. این‌همه نبردی که کردم واسه حفظ کشورم بوده. حالا می‌خوام یه‌کم برای حفظ خودم بجنگم. کشور دیگه در خطر نیست، ولی من هستم.»

«جنگ هنوز تموم نشده. آلمان‌ها دارن میرن سمت آنت‌ورپ.»

«آلمان‌ها چند ماه دیگه شکست می‌خورن. و بعدش هم ظرف چند ماه ژاپن هم شکست می‌خوره. اگه الان زندگیم رو ببازم دیگه واسه خاطر کشورم نیست. واسه خاطر کورن و کث‌کارته. پس فعلاً اسلحه رو غلاف می‌کنم. از این به بعد به فکر خودمم.»

سرگرد دنبی با لبخندی برتری‌جویانه و با حالتی بزرگ‌منشانه گفت «ولی یوساریان، فکر کن چی می‌شه اگه همه این جوری فکر کنن.»

یوساریان با قیافه‌ای مبهوت صاف‌تر نشست. «در اون صورت خیلی احمقم اگه جور دیگه‌ای فکر کنم، درسته؟...»