غرامت مضاعف – جیمز ام. کین

«والتر»، راوی اول‌شخص داستان، کارمند باسابقه و کاربلد یک شرکت بیمه در کالیفرنیا است. او روایتش را با این جملات آغاز می‌کند:

«با ماشین رفتم گلِندل تا سه‌تا راننده‌ی کامیونِ تازه به بیمه‌نامه‌ی یه شرکت آبجوسازی اضافه کنم که مورد تمدیدیه‌ی هالیوودلند یادم اومد. گفتم اون‌جا هم برم. این جوری شد که پا گذاشتم تو اون «خونه‌ی مرگ»، درباره‌ش تو روزنامه‌ها خونده‌ین. وقتی من دیدمش اصلا شبیه «خونه‌ی مرگ» نبود. صرفاً یه خونه به سبک اسپانیایی بود، شبیه باقی‌شون تو کالیفرنیا، دیوارهای سفید، سقفِ سفالی قرمز، یه طرفش حیاط.»

این جملات آغازین، با ضرب‌آهنگ مناسبی که دارد بدون شک خواننده‌ی علاقمند را سریعاً به داخل داستان می‌کشاند و البته حاوی چند نکته‌ی مهم نیز هست. اول اینکه شخصیت اصلی همانگونه که در حال انجام امور متداول و روزمره‌ی خود است؛ همچون ته‌سیگاری که در جوی کنار خیابان روی آب حرکت می‌کند، ناگهان داخل گردابی می‌شود که سرنوشت او را تغییر می‌دهد. این نوع وارد شدن به ماجرا یا به عبارتی تخطی از محدوده‌های حرفه‌ای یا قانونی یا اخلاقی را در عمده‌ی آثار این سبک می‌بینیم، مثلاً در رمان قبلی همین نویسنده یعنی «پستچی همیشه دوبار زنگ می‌زند». در آنجا هم شخصیت اصلی ناخواسته و اتفاقی وارد مکانی می‌شود که به قول خودش بتواند غذای مجانی گیر بیاورد اما در واقع وارد مسیری می‌شود که او را به یک قاتل تبدیل می‌کند.

نکته دوم مکمل نکته اول است! اگر در اولی ما با شخصیت‌هایی روبرو هستیم که قبل از ماجرا شبیه آدم‌های معمول دیگر هستند (گانگستر و جانی بالفطره نیستند) در دومی با مکان‌هایی روبرو می‌شویم که با مکان‌های مشابه دیگر تفاوتی ندارند. در اینجا خانه‌ی مرگ با آن توصیفاتی که در روزنامه‌ها به آن پرداخته شده کاملاً همان است که در مناطق مشابه وجود دارد و این‌طور نیست که یک محیط به‌صورت مستقل بتواند جرم و جنایت بزایاند.

حال اگر آدم همین آدمِ معمول است و محیط هم همان، چه چیز یا چیزهایی موجبات وقوع «قتل» را فراهم می‌کند!؟ در ادامه به این داستان بیشتر خواهم پرداخت. پیش از آن همانند کتاب «پستچی...» لازم است بگویم کار نویسنده حداقل در این دو کتاب به‌گونه‌ایست که انگار هیچ چیز اضافه‌ای وجود ندارد؛ نثری بدون حشو و زواید و کاری فاقد گوشه‌های تیز که خواننده را اذیت کند. لذا این کتاب را به علاقمندان داستان‌های جنایی توصیه می‌کنم. در واقع اگر بخواهیم در مقابل این پرسش که «سبک نوآر چیست؟» خودمان را به دردسر نیاندازیم، یک راه‌حل این است که بگوییم همین دو کتاب را بخوانید تا با مختصات این سبک آشنا شوید! شخصیتی تنها که قهرمان نیست، به خاطر جاه‌طلبی و اعتماد به نفس بالا در مقابل محرک‌هایی نظیر طمع و اغواگری، از محدوده‌های اخلاقی و قانونی خارج شده و در جهنمی خودساخته فرو می‌رود و رویای آمریکایی به تراژدی آمریکایی تبدیل می‌شود.

*******

جیمز ام. کین (1892 – 1977) به همراه نویسندگانی چون داشیل همت و ریموند چندلر آغازگر رمان در سبک نوآر آمریکایی است. کین در بیست‌سالگی  وارد عرصه‌ی روزنامه‌نگاری شد و بعد از سالها کسب تجربه در این امر به نویسندگی روی آورد. کین با دو اثر ابتدایی خود «پستچی همیشه دوبار زنگ می‌زند» (1934) و «غرامت مضاعف» (1936) نام خود را جاودانه کرد. این داستان ابتدا به صورت سریالی در یک مجله به چاپ رسید و پس از آن به صورت مستقل منتشر شد. بر اساس این کتاب فیلمی با همین نام به کارگردانی بیلی وایلدر در سال 1944 ساخته شده است.

............

مشخصات کتاب من: ترجمه بهرنگ رجبی، نشر چشمه، چاپ اول زمستان 1390، شمارگان 2000 نسخه، 151 صفحه.

............

پ ن 1: نمره من به کتاب 3.9 از 5 است. گروه A (نمره در گودریدز 4.07 نمره در آمازون 4.4)

پ ن 2: از ترجمه رضایت داشتم؟ زیاد! از طرح روی جلد؟! نه چندان!

پ ن 3: کتاب بعدی «رویای سلت» از یوسا خواهد بود.

 

نکته‌ها و برداشت‌ها و برش‌ها

1) والتر به واسطه کارش یک آدم‌شناس حرفه‌ایست و انگیزه‌های مشتریان بیمه را به سرعت و دقت تشخیص می‌دهد. لذا او دقیقاً در همان ملاقات اول با »فیلیس» (همسر نردلینگر) متوجه می‌شود که او به دنبال چه چیزی است. در حالت نرمال می‌بایست به سرعت از آن مهلکه دور می‌شد اما نشد و از اینکه چنین نکرد دچار خشم شد و خودش را متهم کرد به خاطر نگاهی از گوشه چشم به یک احمق تبدیل شده است!

2) خلاص شدن به این سادگی‌ها نیست بخصوص اینکه گاه یک موضوع (اینجا فریبندگی و جذابیت فیلیس) با چیزهای دیگر ترکیب می‌شود. در این داستان چالش انجام یک قتل «کامل» و گرفتن یک غرامت «کامل» به موضوع تمایلات جنسی اضافه می‌شود و راوی را به جایی می‌رساند که می‌بینیم.

3) طبعاً راوی داستان کمبودهایی دارد که به تنهایی او پیش از این حوادث منتهی شده است هرچند ما چیز زیادی از گذشته او نمی‌دانیم ولی همین که در طول این داستان که مدت زمان کوتاهی را شامل می‌شود دوبار احساس عاشق شدن می‌کند نشانه‌هایی از آن کمبودها در خود دارد.  

4) جسارت! والتر به واسطه حرفه‌اش می‌داند که انجام یک کار تمیز نیازمند جسارت است. اما او قتل را (و شاید مسائل دیگر را هم) یک بعدی نگاه می‌کند و تأثیرات و تبعات قدرتمند آن را نادیده می‌گیرد.

5) رابطه والتر و فیلیس (هرچند که چیزی از جزئیات آن نمی‌خوانیم) تا پیش از ارتکاب جنایت ظاهراً خوب است اما با انجام قتل، مثل خوردن آن سیب کذایی در بهشت، ناگهان همه چیز را در هم می‌پیچاند. دیگر از اعتماد خبری نیست و طبعاً از عشق هم اثری نمی‌ماند.

6) در راستای بند بالا باید گفت اینجا پلیس و نهادهای قانونی نیستند که گلوی مجرمین را می‌گیرد بلکه این خود جنایت و مکافات آن است که آنها را خفه می‌کند.

7) در پاسخ به سوالی که در صفحه ابتدایی طرح شد باید گفت از نگاه نویسندگان این سبک از داستان‌ها، جرم و جنایت همواره در کمین است و هر آینه ممکن است هرکسی در جایگاه قاتل قرار بگیرد! در واقع یکی از دلایلی که باعث می‌شود فضایی که روایت می‌کنند تیره و تار باشد همین موضوع است. البته استفاده از شب و تاریکی و خشونت و پایان ناخوش همه در شکل‌گیری چنین تصویری مؤثر هستند اما به نظر من اینکه هر آدم عادی می‌تواند به یک قاتل تبدیل شود بیشترین اثر را دارد.

8) شاید بپرسید که آیا همه قاتلین و مجرمین مکافات بند 6 را احساس می‌کنند؟! طبعاً خیر! بعضی مجرمین آنچنان توجیهاتی در ذهن خود دارند که نه تنها احساس گناه نمی‌کنند بلکه خود را مستوجب پاداش هم می‌دانند و منتظرند پس از مرگ این پاداش را به صورت نقدی و جنسی دریافت کنند!

9) والتر خود را فردی می‌داند که کاملاً بر ظرایف و گوشه‌های کارش احاطه دارد. همین‌طور هم هست. اما این به آن معنا نیست که او تنها فرد واجد چنین خصوصیات در صنعت بیمه یا حتی همان شرکت خودشان باشد. نقشه او خیلی دقیق است و واقعاً حرف ندارد اما «کیز» (یکی از مسئولین شرکت و از همکاران والتر) به همان میزان و بلکه بیشتر تخصص دارد. شاخک‌های او خیلی زود به وجود یک اشکال در پرونده واکنش نشان می‌دهد.

10) یکی از نقص‌های طرح «کین» در این داستان جایی است که والتر برای کشتن مقتول سوار ماشین می‌شود. این نحوه و شیوه‌ای که تدارک دید برای من مطلوب نبود! البته در فیلمنامه‌ای که چندلر و وایلدر نوشتند این قسمت تغییر کرده است. به نظر می‌رسد برای آنها هم این شیوه باورپذیر نبوده است. البته فیلم تغییرات دیگری هم دارد که عمدتاً مسیر کتاب انتخاب بهتری به نظر می‌رسد. ظاهراً برخی از این تغییرات برای گرفتن مجوز در آن دوران غیرقابل اجتناب بوده است.

11) ظاهراً نویسنده این داستان را با ایده گرفتن از یک ماجرای واقعی در سال 1927 نوشته است. در آن پرونده روث اسنایدر به اعدام محکوم شد و تصویر او بر روی صندلی الکتریکی یکی از تاثیرگذارترین عکسهای خبری دهه خود محسوب می‌شود!

12) در مورد پایان داستان هم باید گفت فرصت مجددی که به راوی داده می‌شود در واقع فرصت نیست... چیزی در انتظار و در پیشِ روی آنها نیست جز مرگ و خودکشی!