بهار63 مجتبا پورمحسن

"فرزین" جوانی 32 ساله است که در یک دارالترجمه در شهر رشت کار می‌کند. اهل مطالعه و فیلم و... به یک معنا تمایلات روشنفکری دارد. داستان در واقع یک تک‌گویی ذهنی است که طی آن فرزین به محاکمه خودش می‌پردازد. محاکمه به جرم خیانت. خیانت به همسرش، و همزمان خیانت به کسی که به‌واسطه او به همسرش خیانت کرده است و احتمالاً خیانت به کسی که به‌واسطه او به کسی که... و چون این قصه سر دراز دارد به این نتیجه منطقی می‌رسد که به خودش هم خیانت کرده است.

در واقع وجه عمده خیانت به خودش به این قضیه باز می‌گردد که او برعکس دیگر خیانتکاران تلاشی برای تبرئه خودش نمی‌کند بلکه برعکس تمام هم و غمش را برای محکوم نمودن خودش به کار می‌برد و حتا حکمی سنگین‌تر از افرادی چون هیتلر و صدام برای خودش می‌برد.

این داستان نه توصیف وجوه خیانت است و نه کنکاش در علل و دلایل آن بلکه صرفاً بیان رنج‌هایی است که محتملاً "یک" خیانتکار دچار آن می‌شود. توصیف نیست، چون عامدانه به آن حیطه پا نمی‌گذارد؛ بیان دلایل هم نیست چون راوی خودش هم نمی‌داند به چه علت این کار را انجام می‌دهد و چندین بار اذعان می‌کند که دلایلی زیادی برای خیانت نکردن داشته و دارد... اما خب، ظاهراً این دلایل، کارکردی نداشته‌اند.

..............................

پ ن 1: مجتبا پور محسن, نویسنده, شاعر, منتقد و مترجم, متولد سال 1358 در شهر رشت.

پ ن 2: ادامه مطلب خطر لوث شدن ندارد.

پ ن 3: کتاب من چاپ چهارم, تابستان 1390, نشر چشمه, تیراژ 2000 نسخه, 100صفحه, به قیمت 2500 تومان.

پ ن 4: نمره رمان 2.9 از 5 

 

این سه زن

تهمینه و میترا و سما نشان‌دهنده سرگشتگی فرزین هستند. راوی نمی‌داند در وجود آنها به دنبال چیست. از بیان راوی درخصوص این سه زن، خواننده متوجه هیچ تفاوتی نمی‌شود. این قضیه می‌تواند هوشمندانه باشد. معمولاً آدم‌ها به خیال یافتن یک موقعیت بهتر از حالت پایدار قبلی خود خارج می‌شوند اما شباهت این زنان، غیر مستقیم این پیام را منتقل می‌کند که فرزین به‌واقع سرگشته است. البته تعبیر دیگری هم هست (که احتمالاً بیشتر مد نظر نویسنده بوده است) که فرزین اساساً توانایی تمییز بین این زنان را ندارد، چرا که او آنها را به عنوان یک "شخصیت" نمی بیند ولذا از این‌جهت است که این سه زن به یکدیگر شبیه می‌شوند وگرنه همه می‌دانیم که هیچ دو زنی شبیه هم نیستند!

در همین رابطه، برای خود من (در خوانش اول)، با توجه به قدرت نثر راوی (تک گویی ذهنی با زاویه دید اول‌شخص به ما این حق را می‌دهد که نثر را متعلق به راوی بدانیم) و دلایل متنی دیگر قابل باور نبود که فرزین متوجه تفاوت‌ها نیست و نمی‌شود. اگر قدرت نثر نشان‌دهنده هوش و یکجور تند و تیزی ذهن باشد (به عنوان مثال کاربرد دو گانه "او" در صفحه8 و یا درک ریلکه را هم موید این ادعا بدانیم!)، آن‌گاه با توجه به این‌که برخورد راوی با زنان برخوردی نزدیک از نوع سوم است، می‌توان نتیجه گرفت که او متوجه تفاوت‌ها می‌شود. وقتی فرزین بنا به اعتراف خودش حاضر نیست صدتای یکی را به تار موی دیگری بدهد، پس متوجه تفاوت‌ها هست. پس این اتهام که زنان برای او به مثابه یک شیء هستند وارد نیست! (فی‌الواقع من در دادگاهی که فرزین در آن مشغول محاکمه خودش است نقش وکیل مدافع شیطان را دارم و اضافه کردن این اتهام به اتهاماتی که خودش به خودش می‌زند را برنمی‌تابم!)

البته برداشت دیگری هم می‌توان ارائه کرد. فرزین با عنایت به همان قضیه "چاقوهای ریلکه" از لحاظ تئوریک معتقد به وجود تفاوت تاثیرگذاری در سوژه‌ها نیست. به نظر، راوی اگر روی این خط بیشتر مانور می‌داد کمی از درد و رنجش کاسته می‌شد!

بهار63

عنوان کتاب برگرفته از تابلوی یک مغازه است. فرزین و سما در مورد این تابلو حرف می‌زنند و فرزین داستانی رمانتیک بر اساس این اسم می‌سازد و البته بلافاصله اعتراف می‌کند که این داستان ساخته و پرداخته ذهن خود اوست.

قرار گرفتن این تابلو روی جلد و برای کل کتاب این گمان را در خواننده ایجاد می‌کند که شاید نویسنده می‌خواهد صحت وقوع برخی امور را در داستان تق‌ولق نماید. من حتا جوگیر شدم و دوست داشتم کل وقایع ساخته و پرداخته ذهن راوی باشد... اما در نهایت برداشت من چنین چیزی را تایید نکرد و به نظرم فقط و فقط همان قضیه تابلوی مغازه ساحته و پرداخته شده توسط ذهن راوی است و باقی وقایع رخ داده است و آن تق‌ولق نمودن تاثیری در کاهش آلام فرزین نخواهد داشت!

"من خیانت می‌کنم، به خودم خیانت می‌کنم. به چیزهایی که فکر می‌کنم. خیلی‌ها فکر می‌کنند آدم اول با خودش کلنجار می‌رود، خیلی آره نه می‌گوید تا بالاخره تصمیمش را می‌گیرد. اما همه‏ی آدم‌ها خیانت می‌کنند بعد برایش دلیل پیدا می‌کنند. من هم وقتی به تهمینه خیانت کردم دنبال این توجیهات بودم. ساعت‌ها می‌نشستم رو به دیوار یا از پنجره زل می‌زدم به محوطه‏ی مجتمع پردیس و دنیایی را تصور می‌کردم که زندگی با تهمینه برآورده اش نکرده‌بود. دنیایی که همان موقع خلق می‌کردم تا توجیه کنم چرا با یکی دیگر به بستر رفته‌ام."(ص 6) شاید این قسمت را بتوان مستمسکی قرار داد که کل داستان یا بخش هایی از آن را تصورات راوی فرض نمود اما به عنوان یک خواننده به این جمع‌بندی رسیدم که راوی از وقایعی که رخ داده است صحبت می‌کند. از این جهت این برداشتم را ذکر کردم که اگر داستان به سمت ذهنیات صرف راوی می‌رفت شکل بهتری به خود می‌گرفت.

عنوان کتاب را دوست دارم. به‌خاطر این‌که در داستان آن تابلو، مغازه‌دار به دنبال یافتن معشوق به هر دری می‌زند اما نمی‌یابد و می‌رود... فرزین هم شاید به دنبال گمشده ایست!

قلب بشر و دفاعیات دیگر

" می‌خواستم از او بپرسم چرا من پیش خودم تصور می‌کنم می‌توانم هم عاشق تو باشم و هم یک موی گندیده‌ی تهمینه را به صدتا مثل تو ندهم و باز هم عاشق تو باشم."(ص73)

در پاسخ به این سوال من به عنوان وکیل متهم استناد می‌کنم به این جمله از مرحوم مارکز که در عشق در زمان وبا می‌فرماید: قلب بشر, از فاحشه خانه هم بیشتر اتاق دارد.

یکی از اشکالات موکل من این است که زیاد قضاوت می‌کند، هم در مورد خودش و هم در مورد دیگران (ص72) من توصیه می‌کنم که همان سیگار انتخاب خوبی است برای فرار از رنج خروس‌بودگی.

یکی دیگر از اشکالات موکل من این است که گمان می‌کند با محکوم کردن خودش از رنج خلاص می‌شود. شاید بدین ترتیب پرونده گذشته‌اش مختومه شود... اما این اتفاق نمی‌افتد چرا که انسان از یک زاویه، توده متراکمی از گذشته‌هایش است. این دنیا از آن بازجوهایی نیست که با اعتراف و همکاری بتوان تخفیف گرفت!

از اشکالات دیگر وضعیت موکل من (خودمم باورم شده وکیلم!) این است که در یک داستان ابتر گیر کرده است. ابتر بدان معنا که فقط توصیفی از رنج‌های او که یک آدم خاص و یگانه‌ایست ارائه می‌شود و در جهت کشف چرایی گیر کردنش در این شرایط تلاشی انجام نمی‌شود، پس او ناچار است در همین دایره توصیف رنج چرخ بخورد و حسرت بخورد که چرا نیمه‌های شب، دستش فشار گرم دست دوست مانندی را حس نمی‌کند.