مرگ راجر آکروید - آگاتا کریستی

پوآرو برای گذراندن ایام بازنشستگی به دهکده‌ای کوچک نقل مکان کرده است اما معما و مرگ همه جا هست! زنی خودکشی می‌کند و چندی بعد "راجر آکروید" مرد اشرافی و ثروتمندِ دهکده، در خانه‌اش به قتل می‌رسد. تمام عناصر لازمه برای خلق یک معما پیرامون یک قتل فراهم است... خانه‌ی مقتول آکنده از "مظنونین همیشگی" است: فرزندخوانده‌ای که ولخرج است و ظاهراً تا خرخره قرض دارد، خدمتکاران متعدد که برخی از آنها پیشینه‌ای مشکوک دارند، منشی‌ مخصوصِ خوش‌تیپِ فضول، فامیل‌های چتربازی که در یکی دو سال اخیر از شهری دور (معمولاً از آمریکا!) آمده‌اند و سرِ مقتول خراب شده‌اند و معمولاً چشمشان به ارث خیره مانده است، آشنایانی که معمولاً در ایام قتل در خانه مقتول حضور دارند و معمولاً هم توان انجام قتل دارند و هم انگیزه، و در انتهای این لیست غریبه‌های ناشناسی که ردِ پایشان همیشه جایی در همان نزدیکی است!

مَلات و مواد اولیه‌ی تشکیل دهنده این داستان همگی همان‌هایی است که در داستانهای جنایی پیش از آن به کار رفته است و در واقع نویسنده حرکت خارق‌العاده و محیرالعقولی در این ژانر نکرده است اما و هزار اما که علیرغم این قضیه، آگاتا کریستی پرفروش‌ترین داستان‌نویس دنیاست و میلیونها نفر در سراسر دنیا کارهای ایشان را می‌خوانند و لذت می‌برند. تنها کافیست با خودمان زمزمه کنیم که بیش از یک میلیارد نسخه از آثار او فقط به زبان انگلیسی چاپ شده است و همین مقدار هم به 103 زبان دیگر! هیچ بعید نیست که در آینده‌ی دور برخی نسخه‌های آثار او به عنوان بررسی برخی زبان‌های مرده‌ی دنیا مورد استناد زبان‌شناسان قرار بگیرد!!

مرگ راجر آکروید البته برغم استفاده از همان عناصر و مواد اولیه، خلاقیت‌های خاص خودش را دارد و شاید به همین دلیل از سوی برخی به عنوان برترین رمان جنایی قرن بیستم انتخاب شده است و یا در لیست صد رمان برجسته منتخب انجمن جنایی‌نویسان قرار گرفته است و البته در لیست 1001 کتابی که قبل از مرگ می‌بایست خواند نیز حضور پیدا کرده است!

اما وقتی که از علاقه خودم به رمان‌های جنایی و اهمیت آن حرف می‌زنم از چه حرف می‌زنم؟! این بماند برای ادامه‌ی مطلب.

*********

مرگ راجر آکروید در سال 1926 به رشته تحریر درآمده است و جزء آثار اولیه نویسنده محسوب می‌شود. این کتاب سه بار به فارسی ترجمه و با پنج نام متفاوت منتشر شده است!

مشخصات کتاب من؛ ترجمه خسرو سمیعی، نشر قطره، چاپ اول 1372، 452صفحه (به همراه مقدمه‌ای طولانی در خصوص داستانهای پلیسی به قلم بوالو نارسژاک)
...........................

پ ن 1: نمره کتاب 3.9 از 5 است (در سایت گودریدز 4.2 از مجموع 77412 رای و در سایت آمازون 4.5)

پ ن 2: هنوزم مزه‌ی هیجان و ترس در هنگام خواندن "ده سیاه کوچولو" اثر آگاتا کریستی زیر زبانم هست. گمانم سی سال از آن زمان گذشته است. انتخاب من به عنوان بهترین کار این نویسنده آن کتاب است.

  

داستان‌های جنایی از نگاه من داستانهایی هستند که با محوریت جنایت و کشف معماهایی که پیرامون آن جنایت شکل گرفته، نوشته می‌شود. این یک تعریف شخصی و کلی است و می‌تواند به شاخه‌ها و گونه‌های مختلفی تقسیم شود.

در دهه‌ی شصت خودمان (زمان نوجوانی ما) میدان انقلاب پر از دستفروشانی بود که بساط کتاب پهن می‌کردند و یکی از کالاهای پُرتقاضایی که ارائه می‌کردند کتابهای جیبی جنایی بود. البته الان هم که گاهی گذرم به آنجا می‌افتد تک و توکی از این بساط‌ها را می‌بینم که نشان می‌دهد ذائقه‌ی مشتریانشان چیست (داخل پرانتز واقعاً این سوال برایم ایجاد شد که آیا کتابهای این بساط‌ها به فروش هم می‌رسد یا داستان چیز دیگری است!). القصه... در آن دوران میکی اسپلین و جیمز هادلی چیز و قاضی‌سعید و امثالهم بروبیایی داشتند. این کتابها عمدتاً هدفشان ایجاد هیجان در خواننده بود. اعتراف می‌کنم برای من سرگرمی خوبی بودند و شاید بخشی از علاقه من به کتابخوانی از آن هیجان‌ها نشئت می‌گیرد.

اما آیا این ژانر فقط به کار سرگرمی می‌آید؟ قبل از پاسخ به این سوال به نظرم می‌رسد که باید بدون تعارف عرض کنم سرگرمی چیز بدی نیست! بله خیلی از این سرگرمی‌ها ممکن است در نظر برخی، سطحی به نظر بیایند و همچنین کاملاً با برخی از دوستان موافقم که پس از اتمام یکی از آثار فوق‌الذکر یا حتا همین اثر (و تمام آثار کریستی که البته کمی سطحش از مثال‌های دهه‌ی شصتی بالاتر است) پیام خاصی به گیرنده‌های خواننده ارسال نمی‌شود ولذا ذهن ما درگیر "معنا"ی خاصی نخواهد شد. بله همین‌طور است. یکی از محوری‌ترین آموزه‌هایی که مستقیم و غیرمستقیم در دهه‌ی شصت ذهن ما را بمباران می‌کرد همین قضیه پیام گرفتن و پیام دادن بود! یادش به‌خیر... تا میکروفون به دست کسی می‌افتاد خودش را ملزم می‌دید به دیگران پیام بدهد و دیگران هم همین انتظار را از او داشتند. به همین خاطر نداشتن پیام برای کتاب‌هایی که برشمردم ذنب لایغفر بود. شما شاید یادتان نیاید ولی جدول کلمات متقاطع روزنامه‌ها هم به همین دلیل مدتی مهجور و محذوف بود! با نقل قولی از سلین به اهمیت فاکتور سرگرمی اشاره‌ای می‌کنم و بعد برمی‌گردم به سوال اول پاراگراف... ایشان در رُمان شریف سفر به انتهای شب می‌فرماید: زندگی کلاسی است که مبصرش ملال است، تمام مدت آنجا ایستاده که تو را زیرنظر داشته باشد. باید وانمود کنی که سرت به کاری گرم است، به هر قیمتی که هست، به کاری به شدت موردعلاقه، وگرنه سر می‌رسد و مخت را یک لقمه چپش میکند.

ژانر جنایی و موضوع جنایت ظرفیت‌هایی بسیار فراتر از سرگرم کردن دارد. در دوران اولیه‌ی مطرح شدن گونه‌ی جنایی به عنوان یک ژانر، فرمول عمومی این آثار چنین بود: گره‌افکنی اولیه، تلاش و تحقیق پیرامون گره، و در انتها رونمایی از حقیقت به کمک کارآگاه یا شخصیت اصلی داستان. همانطور که از این فرمول برمی‌آید اساس این داستان سازوکارهای مرتبط با "گره" است. اما بعدها موضوعات دیگر هم به میان آمد و نویسندگان عمق روان انسان و جامعه را مد نظر قرار دادند و نشان دادند که این ژانر، ظرفیت‌هایی فراتر را داراست و می‌تواند طیف گسترده‌تری را مخاطب خود قرار دهد.

قبل از شروع این مطلب قصد نداشتم به اینجاها کشیده شوم اما لیست 100 رمان برتر جنایی و دیدن برخی آثار در میان آنها مرا به فکر انداخت. طبیعتاً دیدن ادگار آلن پو، کانن‌دویل، کریستی و پس از آنها دیدن داشیل همت، چندلر، گراهام گرین، جان لوکاره، جیمز کین در این لیست هرچند بدیهی است ولی طیف گسترده‌ای را به ما نشان می‌دهد اما این طیف وقتی گسترده‌تر می‌شود که در این لیست به اسامی نویسندگانی چون داستایوسکی، دیکنز، تامس هریس و اومبرتو اکو برمی‌خوریم. به یاد شبی در بهار 72 که تا صبح مشغول خواندن سکوت بره‌ها بودم افتادم و یاد همین پارسال وقتی "نام گل سرخ" را می‌خواندم. این اثر اکو همه‌ی فاکتورهایی را که بتوان آن را در رده "جنایی" قرار داد را دارد و درعین‌حال...

به نظر می‌رسد این ژانر ظرفیت‌های گسترده‌ای دارد و قبض و بسط آن کاملاً به نویسنده و خواننده برمی‌گردد!