سالهای سگی (2) ماریو بارگاس یوسا

خشونت, سرکوب, ارتش

شاید اولین چیزی که در هنگام خواندن این داستان به ذهن خواننده برسد خشونتی است که بین شخصیت های داستان جریان دارد. دانش آموزان جدید به طرز فجیعی توسط قدیمی ها "توجیه" می شوند تا بفهمند وارد چه جایی شده اند. آنها جدیدترها را رسمن سگ خطاب می کنند و با آنها بدتر از سگ رفتار می کنند:

تازه وارد شده بود و لبخند به لب داشت که مشتی بر شانه اش فرود آمد. زمین خورد و به پشت روی زمین پهن شد. پایی بر شکم او قرار گرفت. ده چهره او را, که گویی حشره ای بود به خونسردی می نگریستند, سقف را نمی دید. صدایی گفت:«برای شروع کار شعر من سگم رو صدبار با آهنگ مکزیکی بخون.» ... همه دهان گشودند و او را تف باران کردند و آنقدر ادامه دادند که چشمهایش را بست...

غیر از این, رفتار دانش آموزان جدید با خودشان نیز سرشار از خشونت است...این قضیه در نوع رفتار نظامی ها بین خودشان یا با دانش آموزان و حتا بیرون از پادگان و داخل خانواده ها هم به نوعی دیده می شود. با این وصف امکان ایجاد ارتباط انسانی در چنین جامعه ای منتفی است و به نظرم یوسا در اولین رمانش خیلی هم خوشبینانه در این روایت عمل کرده است و سرانجام نیکویی برای برخی آدمهای داستان در نظر گرفته است.

اما با همه این احوال به نظرم "خشونت" درونمایه کتاب را به خوبی توصیف نمی کند. "سرکوب" عنوان بهتری است. سرکوب فردیت ها. ارتش ها در ذات آموزشهایشان هم اعمال سرکوب می کنند و هم سرکوب را آموزش می دهند و برخی معتقدند که این جنگها نیستند که عامل انحطاط گروهی از جوامع شدند و خواهند شد بلکه گسترش نظامی گری در قالب توسعه ارتش ها و به دلیل استواری این سیستم بر سرکوب و تعارضش با اصالت فرد موجب سقوط خواهد شد.

اگرچه خشونت در بسیاری از جنبه های فعالیت ما دیده می شود اما افراد اندکی هستند که دست به قتل و کشتن دیگران می زنند... نمی خواهم قتلی که در داستان رخ می دهد را سراسر به محیط پادگان و ارتش ربط بدهم اما در دهه 1950 (زمان وقوع داستان) ارتش ها جزء معدود نهادهایی بودند که با آموزش هایشان افراد را آماده کشتن دیگران می کردند (الان تلویزیون هست! فرقه های بنیادگرای سازمان یافته و ...).

کار ارتشها، در نهایت، عبارت است از کشتن و بنابراین بخش مهمی از آموزش افراد برای سربازی, یاد دادن این مطلب به آنهاست که حدودی را که معمولاً برای استفاده از خشونت در عمل قایل هستند نادیده بگیرند، به طوری که در شرایط مناسب در برابر "دشمن" هیچ گونه محدودیت را در نظر نگرفته و عملاً او را بکشند. برای اکثریت عظیم مردم، کشتن می باید آموزش داده شود...اگرچه استثناهایی وجود دارد. (گیدنز –ص382 )

برش ها و برداشت ها

1-      اگر کسی پیش خودش فکر کند که یوسا با کنار هم قرار دادن شخصیت های مختلف از قومیت ها و نژادهای مختلف پرو در یک آسایشگاه به نوعی جامعه پرو را نشان داده است باید عرض کنم احتمالن ایشان یا از بانوان عزیز هستند یا خدمت سربازی را به نوعی دودره نموده اند! چون اینجا هم (و احتمالن همه جا) به همین ترتیب سربازان را تقسیم و یگان ها را به نوعی شکل می دهند که افراد یک نژاد و قومیت در یک نقطه متمرکز نشوند و ... در واقع یوسا غیر از این نمی توانست کاری بکند. شبیه آن مفسری که در مورد انتخاب هوشمندانه "انتر" در قصه انتری که لوطیش مرده بود داد سخن داده بود و...

2-      یکی از بدترین موقعیت هایی که می توان تصور نمود انزوای منفعلانه در میان جمع است. این وضعیتی که ریکاردو آرانا در آسایشگاه دچار آن است اسفناک است. در سطح نازل تر در دوران سربازی چنین چیزهایی را دیده و شنیده بودم...اما وقتی روند کلی جامعه به سمتی باشد که هرکس تراشاندن سر دیگران را مجاز و بلکه واجب بداند طبیعی است که ضعیف تر ها له می شوند.

3-      در چنین برهه ای بر والدین واجب است که تا قبل از ورود فرزندان به جامعه اگر در صدد رفع "ترس" فرزندانشان نیستند به آن نیفزایند و "برده" تحویل جامعه ندهند.

4-      این آمریکای جنوبی ها خیلی زود دست به کار می شوند. فی الواقع وقتی یک سوئدی به سیب زمینی می گوید دیب دمینی این بندگان خدا سیب زمینی سرخ می کنند و با سس تند می خورند.

5-      در همه جا قدیمی ها به جدیدترها زور می گویند. البته خوشبختانه این قاعده وقتی ما قدیمی محسوب شویم خود به خود ملغی می شود!! و همه چیز روبراه می شود...همین جمله طنزآلود علت انتقال نسل اندر نسل این قضیه را نشان می دهد!! احساس حقی که دارد پایمال می شود.

6-      ما در سربازی به نوعی توجیه می شویم: اگر ضعف نشان بدهی دیگران به تو زور می گویند و وقتی قدرت داری می توانی به ضعیف ترها زور بگویی! وقتی به این امور واقف شدی و توانایی این را پیدا کردی که گلیمت را از آب بیرون بکشی و هر موقع لازم شد به دیگران زور بگویی آنگاه اطرافیان خواهند گفت: مرد شده است!!

7-      حفظ نظام و آبروی آن از اوجب واجبات است و به هیچ عنوان حتا به بهانه اجرای مقررات مصوب همین نظام نمی توان کاری کرد که به آن قضیه خدشه وارد نماید. از این زاویه است که آن ستوان عاشق ارتش و مقرراتش دچار افسردگی و احساس پوچی می شود.

8-      آدم مثل فولاد می ماند! وقتی شکل گرفت به راحتی تغییر نمی کند... اما وقتی تحت تنش دچار تغییراتی شود پس از باربرداری و تنش زدایی هم به حالت اولیه باز نمی گردد به خصوص اگر از نقطه تنش تسلیم عبور کرده باشد...مثل سگ داستان(که اتفاقن شخصیت انسان تری نسبت به آدم های داستان دارد) و مثل خیلی های دیگه.

9-      در کل می توان گفت یوسا نگاه خوش بینانه ای در این داستان دارد...برخی آدمها بر سرنوشتی که همگان آن را حدس می زدند غلبه کردند.

لینک قسمت قبلی : اینجا