باخه یعنی لاک‌پشت - الهام اشرفی

این کتاب حاوی یازده داستان کوتاه است که به نوع خاصی که در ادامه اشاره خواهم کرد به یکدیگر مرتبط شده‌اند. یکی از تعاریف رایج به ما می‌گوید که داستان کوتاه برشی از یک زندگی است؛ طبعاً در مقایسه با رمان که چشم‌انداز وسیع‌تری را مد نظر دارد در داستان کوتاه فرصتی برای ارائه و پرداختی از کل یک زندگی یا مجموعه‌ای از وجوه یک زندگی و حتی یکی از این وجوه هم بطور کامل فراهم نیست. اما در عوض اگر برش مورد نظر در نقطه‌ای حساس صورت پذیرد، تصویر قابل تأملی پدید می‌آید. در این مجموعه به نظر من این برش‌ها در نقاط مناسبی از زندگی شخصیت‌ها زده شده است. این اولین وجه اشتراک داستانهای این مجموعه است: جایی که تقریباً در تمامی داستانها، راوی یا شخصیت اصلی در موقعیتی دشوار خود را با بحرانی عمیق روبرو می‌بیند.

پیوند دوم داستان‌ها با یکدیگر به همان تفاوت داستان کوتاه و رمان ارتباط پیدا می‌کند. ما یک برش از زندگی اشخاص را می‌بینیم اما در انتها به این فکر می‌کنیم که شخصیت مورد نظر بعد از این مقطع حساس چه سرنوشتی پیدا می‌کند؟ نویسنده تلاش کرده است در خلال روایت داستان بعدی، خیلی کوتاه و هوشمندانه به‌نوعی به این دغدغه ذهنی پاسخ بدهد و به ما تصویری کوتاه از آینده شخصیت‌های داستان قبلی ارائه کند. این ایده و نوع اجرای آن سبب شد که احساس خوبی از خواندن داستان‌های این مجموعه داشته باشم.

شاید به نظرمان بیاید که برخی از این بحران‌ها چندان عمیق نیستند (مخصوصاً قبل از مواجهه کامل) اما دقیقاً نکته اشتراک سوم از همین‌جا شکل می‌گیرد: زندگی دیگران معمولاً فاقد بحران به نظر می‌رسد و ما بیشتر وجوه بیرونی آن را می‌بینیم یا به عبارت مناسب‌تر دیگران تصویر درستی از سختی‌های زندگی ما ندارند. مثلاً راوی داستان اول(شورانگیز) با یادآوری احساسات و صحبت‌های دوستانش در مورد خوش‌شانسی او در ازدواج به این می‌اندیشد که اگر آنها مثلاً از شغل همسر او اطلاع داشتند آیا کماکان حسادت می‌کردند!؟ یا به عنوان نمونه در داستان چهارم وقتی پسر دستفروش در ترمینال با پیرمردی که قفس طوطی را بغل کرده است مواجه می‌شود فقط یک تصویر را می‌بیند و راوی آن را برای ما گزارش می‌کند اما ما که در داستان قبل با پیرمرد همراه بوده‌ایم عمق آن تصویر را متوجه می‌شویم.

«باخه...» مجموعه ساده و خوشخوانی است و به عنوان کار اول نویسنده شایسته تقدیر است. در ادامه مطلب در مورد داستانها یکی دو نکته خواهم نوشت.       

*******

مشخصات کتاب من: نشر کتاب نیستان، چاپ اول 1399، تیراژ 300 نسخه، قطع جیبی، 113 صفحه.  

پ ن 1: نمره من به کتاب 3.6 از 5 است. گروهA (نمره در گودریدز 3.69 )

پ ن 2: کتاب‌های بعدی به ترتیب زندگی بر شاهراه قدیم رم، بائودولینو، و کابوس‌های بیروت خواهند بود.  

 

باخه: مثبت بودن بیبی‌چک شاید در مقابل مواجهه ابتدایی راوی با شغل همسرش کمتر تکان‌دهنده به نظر برسد اما باید به این توجه داشته باشیم که آن اتفاق در گذشته رخ داده است و «زمان» حسابی بر آن گذشته است. علاوه بر این، آن زمان جوان‌تر بوده و ذهنی سرکش‌تر داشته است و به قول خودش بی‌رحمانه‌ترین راه را برای انتقام از زندگی خود انتخاب کرده است و حالا در نتیجه به جایی رسیده است که نه خودش را می‌خواهد و نه همسرش و نه بچه را... این داستان را بیشتر از همه دوست داشتم. شاید اگر افشای آن راز یکی دو صفحه عقب‌تر رخ می‌داد بهتر هم می‌شد. این وضعیتی که راوی در آن است به‌نوعی بن‌بست به نظر می‌آید اما در داستان بعدی باخبر می‌شویم که راوی به هر ترتیبی بوده از این وضعیت عبور کرده است.

نکته فرعی... حقیقتاً بین شغل قبلی هامون و شغل فعلی او هیچ تفاوتی وجود ندارد! (به‌جز معدود استثناها که همانند اصل عدم قطعیت هایزنبرگ می‌توان وجود آنها را متصور شد)

سودای آغوش تو: راوی صندوق‌دار فروشگاهی زنجیره‌ایست. دختری کوتاه‌قامت مبتلا به نانیسم. او در ذهنش برای هر مشتری یک زندگی یا یک داستان کوتاه سرهم می‌کند. بحران او تنهایی اوست. شاید به پاس همین ذهن پویا در داستان بعدی باخبر می‌شویم که از این وضعیت به راحتی عبور کرده است! شاید حتی فراتر از انتظار.

آن مرد طوطی دارد: نظامی بازنشسته‌ای که مسافرکشی می‌کند. او همیشه می‌خواسته باری بر دوش اطرافیانش نباشد اما در گذشته خود را باری بر دوش مادر و حالا باری بر دوش همسر و دخترانش احساس می‌کند. طبعاً همانند بقیه هموطنان به دنبال راهی میان‌بُر است. از ته قلبم دعا کردم که کارش راه بیفتد هرچند به‌واسطه برخی هم‌صنفانش که دولا‌پهنا حساب می‌کنند نباید این کار را می‌کردم!

در داستان بعد به خودم گفتم درویشی بود مستجاب‌الدعوه ...! البته فقط در عالم داستان.

عطر اندوه: کار پدر رذیلانه است! شاید به همین خاطر است که او در میان راویان و شخصیت‌های اصلی این مجموعه تنها کسی است که در داستان بعد متوجه می‌شویم ارتقا پیدا که نکرده هیچ، پس‌رفت هم داشته است: از لباس‌فروشی به بلالی!

سهم دشوار ماندن: راوی احتمالا از این گونه‌های درحال انقراض از زنان جوان است که به نظر زیادی اضطراب دارد. واقعاً چیزی نشده که!! (این علامت تعجبها نشانه شوخی است!) البته در داستان بعدی متوجه می‌شویم سهم دشوارش از ماندن را به خوبی ادا کرده است!

چند ثانیه تا انتها: راوی که یک مرد نابینا است ظاهراً زیاد اهل توجه کردن نبوده است... این با شغل و وضعیت جسمی‌اش قابل انطباق نیست. او در همین داستان سرنوشتش مشخص می‌شود و ما در داستان بعدی با تصویری از زندگی همسرش روبرو می‌شویم. درواقع همسرش آن چیزی را که می‌خواست یافته است. نویسنده کاملاً انسان خوشبین و امیدواری است و این در این شرایط مغتنم است.

بر بلندای سکوت سپید: این راوی برخلاف دیگر راویان سرنوشتش در داستان بعدی برای ما روشن نمی‌شود. من فکر می‌کنم عملی که او از روی حسادت و نفرت در این داستان انجام می‌دهد او را فاقد آینده کرده است. حسود هرگز نیاسود! دوست دارم این‌جوری با خودم در موردش فکر کنم. به جای او دوستش را در داستان بعدی برای لحظه‌ای ملاقات می‌کنیم. عنوان این داستان می‌توانست متناسب‌تر انتخاب شود چرا که هم بلندا و هم سپید یک‌جور موقعیت مثبت را به ذهن متبادر می‌کند. حتی سکوت هم. اما موقعیت راوی حاوی هیچکدام از اینها نیست. ته چاه رویابافی بهتر است! البته قشنگ نیست ولی هم با داستان مرتبط است هم با یکی از اجزاء پُرتکرار آن که مسکن مهر باشد!

شعاع بلند ظلمت: راوی شوهری دارد شکاک و بددل، از آن دیوانه‌هایی که خدا نصیب گرگ بیابان نکند. فلان فلان شده! ببخشید ایشان مرا یاد کسی انداخت و از کوره در رفتم! راوی هم همانند قربانیان مشابه به زندگی ادامه داده تا به موقعیت حال روایت رسیده است. مادری دارد که خوشبختانه (البته به نظر من) باز هم گونه‌ی رو به انقراضی است ایشالا! وقتی در داستان بعدی متوجه شدم از این موقعیت و آن بحران واقعاً عمیق گذر کرده است راستش تعجب کردم! از نظر من که درمان‌پذیر نبود ولی خُب، آنها راضی هستند من دیگه کاسه‌ی آش‌تر از داغ نمی‌شوم!

 زن بی‌نام درونم: این داستان به نظرم جای کار بیشتری داشت. موقعیتی است که معمولاً پیش نمی‌آید اما از آنجا که ما عمدتاً راهکارهای مازوخیستی را بیشتر انتخاب می‌کنیم این موقعیت حداقل در قالب داستان قابل باور است اما حالا که به هر ترتیب این شرایط فراهم شده باید بهتر از آن استفاده می‌شد. این سوال هم در داستان بعدی برای من پیش آمد که عکسی که سودی در صفحه‌اش گذاشته مربوط به ازدواج قبلی است یا ازدواج مجددی شکل گرفته است. اما به هر حال من آدرس آن مشاور را می‌خواهم!!

نوسان انتظار: آنچه بر تو می‌گذرد، حاصل چیزی است که در تو می‌گذرد. این جمله‌ایست که در همه داستانها صادق است. هم قشنگ است و هم درست. از اینکه برخلاف معمول جامعه راوی توانست عکس‌العمل به‌جایی نشان دهد خوشحال شدم.

تا حالا فکر می‌کردم تُکتَم تلفظ صحیح این اسم است.

تمام هستی دو زن: من دوست داشتم این داستان به نوعی با داستان اول پیوند می‌خورد. امکانش بود به نظرم.