منظر پریده‌رنگ تپه‌ها – کازو ایشی‌گورو

پاراگراف ابتدایی داستان چنین است:

«نیکی، اسمی که بالاخره روی کوچک‌ترین دخترم گذاشتیم، مخفف چیزی نیست؛ فقط توافقی بین من و پدرش. جالب این‌جاست پدرش بود که دنبال اسمی ژاپنی می‌گشت، و من شاید به خاطر این خودخواهی که نمی‌خواستم گذشته را به یاد آورم روی اسمی انگلیسی پافشاری می‌کردم. بالاخره با نیکی موافقت کرد، معتقد بود این اسم حال‌وهوایی شرقی دارد. نیکی امسال، در ماه آوریل، وقتی روز‌ها هنوز سرد بود و سوزن‌ریز باران بیداد می‌کرد، به دیدنم آمد. شاید هم می‌خواست بیشتر پیشم بماند، نمی‌دانم. اما خانهٔ من در بیرون شهر و سکوتی که آن را در بر گرفته بود، حوصله‌اش را سر برد، و چیزی نگذشت که آشکارا برای بازگشت به لندن بی‌تابی می‌کرد.»

راوی زنی میانسال و ژاپنی است که همسری انگلیسی داشته و حالا هم در انگلستان زندگی می‌کند. زمانِ حالِ روایت، چند ماه پس از دیدار نیکی از مادرش است. نکته‌ای که برای من مهم بود، نوعی نیاز به فرار از گذشته در ذهن راوی است اما جالب است که از همین ابتدا نوکِ پیکانِ روایت به سمت گذشته است. در ادامه خواهیم دید که راوی (اتسوکو) به دو مقطع از زندگی خود ارجاع می‌دهد: گذشته نزدیک، که همین دیدار پنج روزه‌ی دختر دومش نیکی است؛ و گذشته‌ی دور، زمانی است که او در ناکازاکی زندگی می‌کند و دختر اولش (کیکو) را باردار است.

در همان صفحات ابتدایی مشخص می‌شود سالها قبل، اتسوکو و دخترش در شرایطی خاص مهاجرت کرده‌اند و کیکو (که پدرش ژاپنی است) در گذشته‌ی نزدیک خودکشی کرده است.

به نظر من خواننده اگر می‌خواهد لذتِ کامل از خواندن این کتاب ببرد لازم است که به انگیزه‌های راوی از روایت فکر کند. اگر این امر مغفول بماند، البته مسائلی نظیر پیامدهای جنگ و بمباران ناکازاکی، تفاوت و تغییرات فرهنگی ژاپن قبل و بعد از جنگ، مرگ و یکی دو موضوع دیگر، منفرداً در ذهن او پررنگ می‌شود. چنانچه دقیق هم خوانده باشد یکی دو سوال اساسی در ذهنش شکل می‌گیرد که نمی‌داند جوابش را از کجا باید بگیرد! اما اگر انگیزه‌ی روایت را بچسبد و رها نکند این مسائل و موضوعات با هارمونی دلچسبی در کنار هم قرار می‌گیرند و به قول علما فیض اکمل را خواهد برد... هرچند آن دو سوال کماکان سوال باقی خواهد ماند!

*****

این دومین کتابی است که از این نویسنده‌ی انگلیسیِ ژاپنی‌الاصل خواندم. همه‌ی هفت رمان ایشان به فارسی ترجمه شده است. از میان این هفت اثر، پنج رمان در لیست 1001 کتابی که قبل از مرگ می‌بایست خواند حضور داشت (در ورژن آخر یکی از آنها حذف شده است که از قضا گزینه‌ی مزبور "هرگز رهایم مکن" است که من به‌شخصه از خواندنش لذت بردم) که "منظر پریده‌رنگ تپه‌ها" یکی از آنهاست. این کتاب اولین اثر نویسنده (1982) است.

.......

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ ترجمه امیر امجد، انتشارات نیلا، چاپ دوم1389، 2200 نسخه،203صفحه

پ ن 2: نمره من به کتاب 4.4 از 5 است. (در گودریدز 3.7 و در سایت آمازون 4.1)

ادامه‌ی مطلب خطر لوث شدن را دارد.

 

انگیزه‌ی روایت

فکر نکنید کشف بزرگی است! خیلی هم ساده است منتها هنگام خواندن می‌بایست مد نظر باشد. راوی بابت خودکشی دخترش و این‌که مهاجرت او از ژاپن موجب این امر شده است، عذاب وجدان دارد. استدلال من برای این ادعا این است: راوی در هنگام حضور نیکی و مشاهده دختری در پارک، خوابی می‌بیند و آن خواب او را به سمت خاطره‌ای خاص سوق می‌دهد. خاطره‌ی ساچیکو و ماریکو... و پس از آن چندین بار این خواب را می‌بیند و بعد شروع به روایت می‌کند؛ گویی این خواب محرک روایت است چون زمان حال روایت و فاصله‌ای که با گذشته‌ی نزدیک دارد فقط با همین خواب‌ها علامت‌گذاری شده است.

راوی به نوعی می‌خواهد خودش را سبک کند... توجیه کند... وجدانش را آرام کند. شاید یک راه همین باشد که مستقیم به خودش و دردش و افکارش نپردازد! او در همان ابتدا (ص9) خاطرنشان می‌کند که هیچ میلی برای حرف زدن در مورد کیکو ندارد و این‌گونه احساس آرامش بیشتری دارد. به همین خاطر می‌رود به سراغ ساچیکو و ماریکو (فرقی نمی‌کند که این دو شخصیت ساخته ذهن راوی باشند یا نباشند!)... تا به این سوال اساسی بپردازد که آیا یک مادر حق دارد به فکر زندگی خودش باشد یا می‌بایست زندگیش را فدای فرزندش بکند!؟ آیا انصاف است که او با فداکاری کردن، حال و آینده‌ی خود را تباه کند!؟

برش‌ها و برداشت‌ها

1-           گذشته‌ی دور داستان حوالی سال 1950 است چرا که جایی اشاره می‌کند که جنگ کره در جریان است.

2-           اتسوکو باردار است و چندین‌بار بیان می‌کند که همه چیز خوب و خوش است اما واقعیت این است که او در مورد بچه‌دار شدن و مادرشدن تردیدهای اساسی دارد (به عنوان نمونه برخورد اول با ماریکو در ص16). نگاه به بیانات آن زمانش نکنید... بلکه به نظرش در مورد سریال های تلویزیونی توجه کنید که می‌گوید مردم درخصوص بچه‌دار شدن ادای خوشحالی را درمی‌آورند! اگر همه‌چیز روبراه بود به خودش در مورد مثبت‌اندیشی و خوشبینی... نهیب نمی‌زد.

3-           در ملاقات دوم با ماریکو او از خانمی مرموز صحبت می‌کند که می‌خواهد او را به "آن‌طرف رودخانه" ببرد. ساچیکو عنوان می‌کند که این موضوع ساخته‌ی ذهن دخترش است. این موضوع ساده‌ای نیست که به راحتی بتوان از آن گذشت چون بخش‌هایی از داستان روی این موضوع سوار است!

4-           در راستای بند سوم، نویسنده هم گاهی آدم را به افکاری عجیب‌غریب سوق می‌دهد: مثلاً فرار ماریکو از راوی... آن نگاه‌های مشکوک ماریکو به راوی... آن طناب... آن سوال ماریکو از راوی درخصوص طناب...

5-           در مورد قتل‌های کودکان یک جایی صراحتاً می‌گوید قتل‌ها آن‌طرف شهر انجام شده و یک جای دیگر(ص173) عنوان می‌کند دختربچه‌ای که به دار آویخته شده موجب آزار همسایه‌ها شده بود.

6-           اتسوکو تحت تاثیر جنگ و پیامدهای آن، تحت تاثیر عوامل محیطی دیگر، "حداقل" یک‌نوع ترس و وحشت از دنیا و خطرناک‌بودن آن برای بچه‌ها در وجودش نشسته است...این حداقل قضیه است! ترکیب طناب و خنده در ص191 حالت روانی خاصی را به ذهن متبادر می‌کند!

7-           راوی با این‌که تاکید می‌کند حافظه اش ضعیف شده است، ریزترین احساساتی که در گذشته‌ی دور داشته است را روی کاغذ می‌آورد: کاملاً ممکن است حافظه‌ام از این رویدادها از پس سالیان غبارآلوده و کم‌رنگ شده باشد. شاید هیچ‌چیز آن‌چنان که امروز دوباره پیش روی من ظاهر شده، رخ نداده است.(ص43)

8-           علیرغم تغییرات فرهنگی (کمرنگ شدن ارزش‌های سنتی) که به سبب شکست در جنگ و حضور آمریکایی‌ها حادث شده است، هنوز ساختار خانواده و خیلی از افکار مردم سنتی است. راوی قطعاً یک زندگی سرد و بدون عشق دارد. احتمالاً در زمان تصمیم‌گیری برای مهاجرت، حالتی همانند ساچیکو را تجربه کرده است (زمانی که ساچیکو بین خانه عمویش و رفتن به آمریکا باید تصمیم بگیرد: یک‌سو زندگی سرد و یک‌سو ابهام در مورد خودش و فرزندش).

9-           شاید راوی با تکرار این حرف ساچیکو که به‌هیچ‌وجه از تصمیماتش احساس شرمندگی نمی‌کند به خودش امیدواری می‌دهد.

10-        راوی علیرغم اینکه دوست ندارد مستقیماً درخصوص کیکو صحبت کند اما در ص58 ناگزیر به اعتراف می‌شود که پس از مهاجرت کیکو هیچگاه نتوانست خودش را با شرایط جدید وفق دهد. می‌دانید رفقا! جواب دادن به آن سوال اساسی (فداکاری کردن یا نکردن) آسان نیست!

11-        خفه‌کردن بچه زیر آب توسط آن زن ناشناس در توکیو و خفه‌کردن گربه‌ها توسط ساچیکو صحنه‌هایی است که موی آدم را سیخ می‌کند. این دو عمل توسط نویسنده با تشابهات خاصی روایت می‌شود. اتسوکو برخلاف همسر انگلیسی‌اش که معتقد است می‌تواند زندگی خوبی برای کیکو بسازد از ابتدا اطمینان دارد که این مهاجرت موجب آزار دخترش خواهد شد. ساچیکو هم می‌دانست کشتن گربه‌ها چه اثر نامطلوبی روی ماریکو خواهد داشت. همه اینها مادرند... اما...

12-        خیلی از زنا خودشونو اسیر بچه‌ها و شوهرهای تنبل می‌کنن و به بدبختی‌شون دلخوشن؛ ولی دل و جیگر هیچ‌کاری رو ندارن. تموم عمرشونو همین‌طوری تلف می‌کنن. این را نیکی می‌گوید و به نوعی کار مادرش را تحسین می‌کند. منتها آن سوال اساسی تا ابد پابرجاست و با این جواب‌ها حل نمی‌شود! جیرو (شوهر اتسوکو) هم از آن تیپ‌های فداکار بوده است و انتظارش از دیگران هم فداکاری بوده است...

13-        طرز برخورد جیرو در موضوع توهین به پدرش غیر از اینکه یک "کد" در مورد برخوردش در بحرانی است که منجر به خروج اتسوکو از ژاپن شده، به ما این سیگنال را می‌دهد که برای چه‌کسی فداکاری می‌کنیم!!

14-         در ص173 سطر10 از قید "دم‌دمای غروب" استفاده شده است که به‌نظرم اشتباه است... نهایتاً "سر ظهر" است!

15-        ساچیکو در مورد خانه عمویش می‌گوید تنها چیزی که آنجا انتظارش را می‌کشد اتاق‌های خالی است و انتظار برای سفید شدن گیس... نمی دانم چرا یاد اتسوکو می‌افتم در هنگام روایت! در خانه‌ای بزرگ با اتاق‌های خالی... از تنهایی گریزی نیست.

16-        طبعاً یکی از ضربه‌های چکشی نویسنده زمانی است که اتسوکو در جواب سوال نیکی درخصوص چرایی مهم بودن روز گردش در تپه‌ها (همان تپه‌هایی که عنوان کتاب است) از سرحالی کیکو در آن روز می‌گوید. شاید نیاز به چنین ضربه‌ی گیج‌کننده‌ای نبود!