خانه خوبرویان خفته یاسوناری کاواباتا

خانه خوبرویان خفته شامل 3 داستان مجزا است که تشابهات محتوایی و فرمی با هم دارند. از لحاظ فرمی در هر سه داستان می توان انگشت بر روی "تداعی" به عنوان موتور پیش برنده داستان, گذاشت و از منظر محتوا می توان به عناصر مشترکی نظیر تنهایی و انزوا, رابطه, خواب و زندگی, گناه و لذت و بیرحمی انسانها...اشاره کرد.

همین ابتدا اعتراف کنم که علیرغم احساس لذت در خوانش دوم و سوم, قادر به فهم تمام زوایای این سه داستان نشدم...در واقع بهتر است بگویم فقط اندکی از زوایا را لمس نمودم!! که در ادامه مطلب به آنها اشاره می کنم.

...............

دست : راوی که یک مرد جوان 33 ساله است, در محضر دختری جوان است. فارغ از این که چه صحبت هایی قبل از شروع داستان رد و بدل شده است, در همان جمله اول, دختر در یک فضای سورئال و نمادین دست راست خود را از کتف جدا می کند و به راوی می دهد تا یک شب این دست را در اختیار داشته باشد...دستی که انگار دخترک روح خود را در آن دمیده باشد. مرد دست را با خود به خانه می برد...

پرندگان و حیوانات دیگر: مردی حدودن 40 ساله به همراه مستخدمه اش با یک دسته گل به محل برگزاری نوعی رقص می روند تا رقص دختری به نام شی کاگو که از دوستان سابق مرد است را ببینند. در مسیر از کنار یک محل خاکسپاری می گذرند و کامیونی پر از پرنده را می بیند که قرار است بعد از مراسم خاکسپاری آزاد شوند. مرد به یاد دو جسد پرنده در خانه اش می افتد و تداعی پشت تداعی...مردی که تنهاست و تنهایی اش را با انبوهی از پرنده و حیوانات دیگر پر می کند. او بعد از مرور کلی خاطره از پرندگان و حیوانات دیگرش به سالن می رسد و...

خانه خوبرویان خفته: مردی 67 ساله از طریق یکی از دوستانش با خانه ای آشنا می شود که در آن از پیرمردانی که قوای جنسی خود را از دست داده اند پذیرایی می شود. بدین گونه که زیبارویانی را با داروی خواب آور به خوابی عمیق فرو می برند و پیرمردان شب تا صبح در کنار ایشان استراحت می کنند بدون این که بخواهند یا بتوانند آسیبی به این زیبارویان برسانند. پنج فصل داستان, روایت پنج بار حضور اگوچی پیر در این مکان و بیان افکار و تداعی خاطرات اوست...

..............

یاسوناری کاواباتا برنده نوبل ادبیات در سال 1969 است و البته سه چهار سال بعد از کسب این جایزه بوسیله گاز خودکشی کرد. این مجموعه دو بار به فارسی ترجمه شده است. ترجمه ای که من خواندم بد نبود اما خب من به این نتیجه رسیدم که واقعن وقتی زبان بلد نیستم باید بتمرگم سر جام و صدام در این زمینه در نیاد و دعا کنم که عزیزان مترجم جایی را که نمی توانند ترجمه کنند, حذف نکنند...حذف را بگذارند برای عزیزان ممیز... مای خواننده, می زنیم توی سر خودمان و یک چیزی از متن می کشیم بیرون اما جرئت نداریم مثل ارشمیدس اورکا اورکا گویان از حمام بزنیم بیرون چون می ترسیم چیزی که خوانده ایم نسبتی با چیزی که بوده است نداشته باشد. در هر حال یکی از مناسک خواندن کتاب های دارای ظرافت های مفهومی این است که بعد از خواندن بلند بگویید "ان شاء الله که گربه بود". در مورد این کتاب جز یکی دو مورد اشکال متوجه چیزی نشدم اما در هفته ای که گذشت در مورد یک کتاب دیگر مطلبی خواندم که حالم را از این بابت گرفت!

مشخصات کتاب من: انتشارات آمه, مترجم رضا دادویی, چاپ پنجم1391, تیراژ 1000 نسخه, 160 صفحه

..................................

 پ ن: در ارادت مارکز به داستان خانه خوبرویان خفته همین بس که آن مرحوم دلبرکان غمگین من را بر پایه طرح این داستان نوشت, کاری که نویسندگانی در آن سطح نمی کنند (من ندیده ام لااقل) قبل از نوشتن آن هم عنوان کرده بود که این خانه خوبرویان خفته تنها رمانی بوده که دوست داشت جای نویسنده آن می بود.

 

برخی از نکاتی که به ذهن من رسید اینهاست...نکات دیگری هم هست که نیاز است کسانی که نگاه ژاپنی ها به زندگی و جهان و ظرافت های ادبیات ژاپنی را می فهمند, آنها را بیابند و به هم بچسبانند و...اما آیا این کار لازم است؟! محتمل است که برخی بدون این کار هم از کتاب لذت ببرند و باصطلاح در جانشان بنشیند.

..............

نکات داستان دست:

1-  علت این که دختر دست خود را به مرد جوان می دهد حایز اهمیت است؛ جایی از داستان از ذهن راوی این می گذرد که او به خوبی حس کرده بود که من او را زیبا می پندارم؛ و اصلاً به همین دلیل بود که دست راستش را از محل گردی شانه اش قطع کرد و به امانت در اختیار من گذاشت (ص15). این می تواند بخشی از حقیقت باشد اما بخش عمده اش جایی است که دختر تاکید می کند کسی دست را نبیند و علت آن را دیده شدن خویشتن خویش در آن دست بیان می کند. باید دور شد...برای دیدن خویشتن خود, باید از خود دور شد. گاهی خودشناسی محرک ورود فرد به یک رابطه است و گاهی ناگهان پرده از جلوی چشم انسان کنار می رود و خودش را می بیند و...

2-  در واقع دختر یک جور مرشد یا بودا ست. می بینیم که در بخشی از داستان, مرد دست دختر را به جای دست خودش می گذارد و به نوعی از دست خودش دور می شود... نگاه مرد به دستش چگونه است؟ دو بار با صفات نفرت انگیز و زشت از آن یاد می کند...اما دست دخترک لطیف است و نشان از لطافت صاحبش دارد. سیمای درونی مرد را می توان در اضطراب و ترس و تردید او در صحنه های مختلف داستان دید.

3-  یکی از پیچهای مهم داستان جایی است که مرد از نوازش دست, دست می کشد. جمله اساسی است: تمایل من به نوازش بیش تر دستی که قرض گرفته بودم, طبیعی بود؛ ولی از ادامه این کار دست کشیدم. آن چه باعث شد خودم را عقب بکشم, تنهایی من بود... نوازش انگشتان دست چنین دختری باعث افزایش احساس محبت در من می شد, نه احساس گناه. ولی خب او دستش را برای چنین کاری به من قرض نداده بود و من حق نداشتم کار خنده دار و احمقانه انجام بدهم. یک دنیا حرف دارد. تنهایی و رابطه اش با ممانعت از افزایش محبت...این که مرد در این رابطه به دنبال احساس گناه است (این قضیه در داستان سوم روشن تر بیان شده است و به طور خلاصه: هرچه احساس گناه بیشتر احساس لذت هم بیشتر)...این که تصور مرد از رابطه و یا شاید توافق هر دو طرف در این رابطه, بر عدم درگیری عاطفی است...و این که درگیری عاطفی از نگاه مرد, کار خنده دار و احمقانه ایست.

4-  عوض کردن دست می تواند نشانی از اقدام برای تعمیق رابطه باشد یا...اما علیرغم موارد بند3 اینجا راوی می گوید می ترسم دیگه نتونم بهت پس بدم. و دست فقط می گوید: آه! این آه گویای این است که اطمینان دارد دست, پیش خودش برخواهد گشت! و این حرف مرد بیشتر به آن حالت خلسه مانندی برمی گردد که الان دچارش هست.

5-  جمله طلایی دیگر جایی است که دست تعویض می شود و در این لحظات, دست می گوید جای نگرانی و ترس نیست و باصطلاح این زن است که در تو جان می گیرد. جان گرفتن زن در رگهای مرد می تواند گویای یک رابطه ایده آل باشد اما همین جان گرفتن می تواند موجب وحشت باشد کما اینکه شد...دلا خو کن به تنهایی که از تن ها بلا خیزد!...طاووس و جور هندوستان...   

6-  اما خب چیزی که یکهو جان بگیرد یکهو هم جان می دهد یا به عبارت دیگر تا ظرفیت یه چیزی در آدم مهیا نشده چه مصیبتی است که به آن چیز دست پیدا کند...خواب های مرد ناگهان در سیاهی محو می شود و فریاد زنان از خواب می پرد و دست خودش را به سر جای اولش بر می گرداند.

7-  نکته مهم دیگر که در این سه داستان و به خصوص داستان آخر, محوری است قضیه خواب است. خواب و کیفیتش نشان دهنده کیفیت زندگی ما در بیداری است. خواب می تواند نمادی از آرامش مورد آرزوی همه آدمها باشد, آرامشی عمیق و دور از احساس درد و رنج. مرد بعد از تعویض دست به خواب می رود و اعتراف می کند که تا آن هنگام خوابی چنین دلپذیر و زیبا و شیرین نداشته است...مثل خواب کودکی معصوم. این کودک معصوم رو حتمن گوشه ذهن داشته باشید چون در داستان سوم هم به کارتان می آید. این نتیجه همان جان گرفتن زن در رگ های مرد است.

8-  تاکید بر قدرت و قوت غریزه و احساس زنانگی با توجه به احساس راوی در مورد احتراز از زنان در زمان همراه داشتن دست...دست زن حتا به زیبایی روتختی و پرده توجه می کند.

9-  تقابل هویت و نگاه ژاپنی-غربی در هر سه داستان...از گردی شانه که در اندام غربی ها دیده می شود نه ژاپنی ها(ص14) و آن دوقلوهای غربی که در طبقه نهم هتل از سقوط نمی ترسیدند چون به استحکام شیشه ایمان داشتند(ص23) در این داستان, تا نحوه برخورد غربی ها با توله سگ هایی که به دنیا می آیند در تقابل با احساساتی بودن ژاپنی ها در داستان دوم(ص51) و همچنین علاقه به پرندگانی که به سبک ژاپنی دانه می خورند نه به سبک غربی(ص57) و...

10- مرد یک گل ماگنولیا در لیوان آب از قبل قرار داده بود و هنگام ورودش به خانه به همراه دست این رایحه به مشام می رسید: خیلی خوشحال شدم که آن رایحه بوی کپک زده و ناخوشایند تنهایی من نبود (ص19).

نکات داستان پرندگان و حیوانات دیگر:

1-     دو پرنده تاج طلایی نر و ماده وقت خواب سرشان را زیر بال یکدیگر فرو می برند و مرد با نگاه به آنها متوجه شد که دو پرنده هنگامی که خفته اند, بسیار زیباتر به نظر می آیند.

2-     این مرد هم تنهاست و تنهایی را دوست دارد و از معاشرت با دیگران لذتی نمی برد اما در عین حال دوست دارد که یک چیز زنده و پویا در کنارش باشد (این چیز زنده و پویا در داستان اول "دست" است و در داستان آخر همان خوبرویان خفته).

3-     مرد وقتی در قفس تاج طلایی ها را برای دانه دادن باز می کند پرنده نر می گریزد و می رود روی درخت باغچه و برای جفتش می خواند, پرنده ماده هم هیجان زده می خواند...مرد برای بازگرداندن نر, قفس را به پشت بام می برد اما پرنده نر از باغ می رود. مرد تلاش می کند نر دیگری را پیدا کند تا ماده را از تنهایی دربیاورد اما این نوع پرنده را به صورت جفتی می فروشند. یک جفت می خرد و آنها را داخل قفس ماده قدیمی می اندازد. رفتار جالبی دارند! نر و ماده جدید برای هم می خوانند و خود را به قفس می کوبند و ماده قدیمی هم جداگانه خود را به قفس می کوبد. قفس شان را جدا می کند و نر را پیش ماده قدیمی قرار می دهد, ابتدا نر و ماده جدید علیرغم جدایی برای هم هیجان زده می خوانند اما عاقبت موقع خواب, نر و ماده قدیمی چفت تو چفت کنار هم خوابیدند. فردا که مرد هر سه را در یک قفس انداخت دیگر مثل سابق خودشان را به در و دیوار نکوبیدند و شب که فرا رسید دو پرنده ماده طرفین پرنده نر خوابیدند و به همان سبک غریزی...صبح روز بعد وقتی مرد به قفس نگاه کرد دید که یکی از ماده ها مرده و خشک شده است (ان فی ذلک لآیات...!). مرد پرنده مرده را برمی دارد و به سطل آشغال می اندازد. کمی طولانی شد اما چون از این ترکیب و سطل آشغالش به نوعی در پایان بندی داستان سوم استفاده شده است لازم بود.

4-     عشق به پرندگان و حیوانات, برترین عشق است و می تواند حتی باعث ریشه گرفتن بی رحمی در انسان ها و حیوانات شود (ص46)...نمونه های زیادی در این داستان به چشم می خورد (همچنین در مورد سگ ها).

5-     به نظرش روابط زنان و شوهران, بچه ها و والدین, برادران و خواهران, قیودی هستند که گسیختن آنها به سادگی امکان ندارد؛ حتی اگر این روابط بد و ناخوشایند باشد. بنابراین چه لزومی دارد که انسان به این روابط تن در دهد, بلکه باید خود را از آنها کنار بکشد (ص46). به این لینک در این زمینه توجه کنید: اینجا و این ترجمه نصفه نیمه در اینجا.

6-     در نقطه مقابل بند 5 (به غیر از تداعی, یک موتور دیگر پیش برنده داستانها ایجاد تقابل است, در ذهن شخصیت موضوعی شکل می گیرد و حکمی, بعد اندیشه متضاد آن در ذهنش شکل می گیرد و رشد می کند) مرد با خود می اندیشد که اصولاً انسان ها در هنگام احساس تنهایی, سعی می کنند خانواده ها را خوار بشمارند؛ زیرا تصور می کنند آن ها نیز, تنهایی او را به استهزاء می گیرند(ص53). ...مرد دوست نداشت هیچ کس در زندگی او خودنمایی کند(ص57). او با حیوانات زندگی می کرد چون می خواست مزه تنهایی را با احساس تکبر, در استقلال کامل بچشد(ص57)...شاید جایگاه ویژه جغد به همین خاطر باشد (غرور خاص این پرنده در داستان).

7-     مرگ این حیوانات و حتا انسانها سرنوشت و تقدیر است و نمی توان با آن جنگید...یکی از ریشه های بی تفاوتی نسبت به مرگ پرنده ها که نمود بی رحمانه ای در داستان دارد.

8-     گریم شی کاگو او را شبیه عروسکی بی جان یا صورت بی روح یک جسد کرده است (حتمن دیده اید در فیلم های ژاپنی این سبک گریم برای رقص های سنتی شان را)...این عروسک و بازیچه به نوعی در هر سه داستان حضور دارد. رابطه ای که فارغ از روح و روان طرف های درگیر در رابطه باشد مثل بازی کردن با عروسک بی جان است.

9-     تکبر مرد را در فقره خودکشی اش هم می توان دید.

10-پایان بندی عجیب داستان واقعن غریب بود! وقتی می فهمد شی کاگو از شوهرش جدا شده است جرقه ای در ذهنش زده می شود و می گوید وقت آن رسیده که به روزهای شیرین آینده گام بگذارد (خود همین تغییر ریل مثل پتک یهویی به سر آدم می خورد) اما دو سه جمله کوتاه بعدی هم کم از این داشتند.

نکات داستان خانه خوبرویان خفته:

1-     اگوچی پیر, خوابی سبک داشت و خواب زیاد می دید اما به قول شاعر: شب برای ما / وزغ ها / سگ های سیاه / و جسدهای غرق شده را / همراه می آورد. پیرمردانی که به آن خانه رفت و آمد می کردند ظاهرن عنوان کرده اند که آنجا به خواب خوشی فرو می روند, این را در واقع زن مهمانخانه دار عنوان می کند...بیشتر به یک تبلیغ می ماند! دلیل اولم دو قرص خوابی است که زیر متکا می گذارند و دلیل دوم روایت اگوچی است! علی ایحال خود این عنصر خواب و به اهمیتش در نکات داستان دست اشاره شد.

2-     اگوچی هم تجربه های زیادی با زنان دیگر داشته است...شب های زشت... زشتی ها به دلیل عدم زیبایی چهره و اندام زنان نبود؛ بلکه سرگذشت غم انگیز و زندگی پر انحراف آنها, چهره ای زشت و نامقبول به آن شبها می بخشید (ص72).

3-     مورد فوق چیزی است که از ذهن اگوچی روایت می شود و درستی و عدم درستی آن در روند داستان محک می خورد, به نظر من علت مهمتری برای این زشت به نظر رسیدن وجود دارد...جایی از داستان اگوچی تلاش می کند دخترک اول را به سبب محبتی که در دلش نسبت به او حس می کند, بیدار کند اما بعد از این تلاش نافرجام به این نتیجه می رسد که احساس تنهایی, بیهودگی و اضطراب او را به این کار وا می دارد(ص83) در واقع می شود یک حکم کلی از هر سه داستان در این زمینه استخراج نمود: چنانچه انگیزه ورود به یک رابطه احساس تنهایی باشد, سرانجامی نخواهد داشت.

4-     دخترک یک عروسک زنده نبود. پیرمرد به خوبی می دانست که عروسک زنده, وجود ندارد. ولی برای او که در واقع دیگر تمایلات مردانه نداشت, می توانست بازیچه ای زنده به شمار آید؛ نه, بازیچه نه, آن دختر برای پیرمردهایی چون او می توانست تجسم کاملی از حیات باشد. جلوه ای از حیات که می توان آن را با اطمینان لمس کرد (ص76). رجوع به بند 8 داستان قبل.

5-     رفتن به آن خانه البته برای برخی از پیرمردان وسوسه و ماجراجویی و لذت داشت که در ضمن به آنها اعتماد به نفس می داد...می خوانیم که کیگای پیر(معرف اگوچی به خانه مرموز) می گوید: تنها آن زمان احساس زنده بودن می کند! برای سنجش عیار این زنده بودن لازم است دقت کنیم که اگوچی علیرغم شب بدی که گذراند به زن مهمانخانه دار می گوید شب فوق العاده ای بوده...چیزی که مسلم است احساس پوچی, او را در طول زمان حضورش رها نمی کرد.

6-     اگوچی متوجه حضور "گناه" در خانه هست و حتا به ذهنش می رسد که آیا با دادن پول به نوعی موجب قربانی شدن این دختران نمی شود؟ اما بلافاصله در تقابل با این اندیشه به ذهنش می رسد در طول این 67 سال آنچنان زندگی پاکی نداشته است که حالا بخواهد نگران باشد...اما نکته مشترک با داستانهای قبل اینجاست که آیا احساس گناه کردن از سایر لذت های بدست آمده قوی تر نبود؟! شاید بتوان گفت این احساس توانایی گناه کردن است که منجر به احساس زنده بودن در پیرمردان می شود: من می توانم گناه کنم پس هستم!

7-     به نظر می رسید در بدن دختران جوان غمی وجود دارد که مردان پیر را به خود می خواند و اشتیاق به مردن را در آنها بر می انگیزد...شاید اگوچی تنها کسی بود که این احساس را داشت(ص115) اینجا یک نکته هست و آن هم عدم امکان تعمیم نمونه اگوچی به دیگران است که بند1 و نتیجه گیری های دیگر را کمی لق می کند که البته کاملن به پیش فرض های ذهنی خواننده بستگی دارد که اگوچی را یگانه بپندارد یا در برخی موارد قابل تعمیم...قدر مسلم این است که عموم مردان گرایش به آن غم را دارند!

8-     جایی از داستان به ذهنش می رسد که بین این پیرمردان پولدار (دقت کنید هزینه خوبروی خفته از خوبروی بیدار بیشتر است) احتمالن کسانی هستند که از راه خلاف به پول رسیده باشند و اینها نه در خلوت و نه در کنار این خوبرویان نیز به آرامش نخواهند رسید و احساسی جز نزدیکی با مرگ به آنها دست نمی دهد و بعد این حکم را می دهد: مردان پیر نیاز دارند تا نزد کسانی خود را کوچک کنند و غرور خود را بشکنند اما کسی که در برابرش احساس شرم به آنها دست ندهد و بر غرورشان لطمه ای وارد نشود. احساس تاسف و غم در بیش تر آنها وجود دارد. آیا این دختران خفته نمی توانند برای آنها نوعی بودا باشد؟...و بر خطای پیرمردان قلم عفو بکشد(ص123) در ادامه اشاره می شود که در افسانه های ژاپنی روسپیان این امکان را داشته اند که تجسم واقعی از بودا باشند...

9-     آرزوی رفتن به خوابی عمیق...حالتی که در آن آدم احساس رنج و درد نکند...چطور ممکن است؟ اعتراف به گناهان گذشته در محضر بودای کوچک که در واقع از طریق یاداوری خاطرات حاصل می شود یک راه است...راهی که البته در نهایت ممکن است منتهی به خوردن قرص خواب آور شود و آرزوی دستیابی به دارویی که این دختران خورده اند چون قرص هم گاهی جواب نمی دهد.

10- اینجا هم پایان بندی داستان عجیب و البته جالب است. یکی از موارد جذابش شباهتی است که با مرگ آن پرنده (بند3 داستان دوم) دارد و حضور مستقیم و غیرمستقیم مادر در انتهای داستان...حالا که تا اینجا آمده اید با یک شوخی, کار را به پایان ببرم(نوشتن این جسته گریخته ها را اسمشو گذاشتم کار): نویسنده در انتهای داستانهایش مادر شخصیت اصلی یا راوی یا خواننده را پیش چشمش می آورد! یعنی ردخور ندارد...حتمن مادر یکی از اینها که گفتم پیش چشم می آید!

این کتاب را دوست داشتم.