جزء از کل – استیو تولتز

مقدمه اول: می‌توان گفت برای انسان‌ها قطعی‌ترین حقیقت زندگی در این دنیا مرگ است. مرگِ ما آدمیان انکارناپذیر است اما ما عمدتاً این حقیقت را پس می‌زنیم و نهایتاً مرگ را شامل دیگران می‌دانیم! اگر مرگ ایوان ایلیچ را خوانده باشید متوجه منظور خواهید شد. سازوکار بدن ما به گونه‌ایست که در گذر زمان دچار مشکلات و فرسودگی خواهد شد و گوشه‌ای از آن بالاخره دیر یا زود موجبات مرگ را به وجود می‌آورد. البته بشر همواره به دنبال تأخیر انداختن در این موضوع است و در این راستا تلاش کرده و می‌کند و هرچند اندک تاحدودی هم توفیقاتی داشته است اما درعین‌حال در هر دوره و زمانه‌ای، کارهایی کرده و می‌کند که ناخواسته این فرایند را تسریع می‌کند؛ مثل بیماری‌ها، جنگ‌ها و... تلاش‌های انسان تنها در جهت به تأخیر انداختن مرگ نبوده بلکه از دیرباز به دنبال دور زدن آن بوده است؛ از جستجوی اکسیر حیات گرفته تا خلق جاودانگی. اکسیر در دوره و زمانه‌ی ما می‌تواند خودش را در تعویض اندام‌های بدن نشان بدهد (هرگز رهایم مکن ایشی‌گورو) اما خلق مفهوم جاودانگی راهی بوده است که به قول شخصیت اصلی این داستان، ناخودآگاهِ انسان در تقابل با مرگِ گریزناپذیر دست و پا کرده است: این‌که انسان و هستی معنایی دارند و فاقد هدف و غایت و معنا نیستند ولذا با فرمول‌های مختلف، پس از این مرگ، زندگی جاودانه آغاز خواهد شد. این تیپ باورها به شکل‌های متفاوت از دیرباز پدید آمده و پس از آن نیز در اشکال جدید ظهور کرده و در آینده نیز ادامه خواهد داشت چرا که انسان‌ها احساس می‌کنند برای زندگی به این باورها احتیاج دارند اما طنز قضیه در اینجاست که بیشتر آنها مستقیم و غیرمستقیم، «زندگی» خود را فدای این باورها و یا به عبارتی نامیرایی و جاودانگی می‌کنند. این قضیه منحصر در باور دینی و مذهب و خدا نیست؛ شخصیت اصلی داستان جزء از کل یک آتئیست است (پدر و پسر هر دو، به ویژه در اینجا پدر مد نظرم است) اما مفهوم مرگ و در تقابل با آن میل به نامیرایی و جاودانگی، تمام زندگی او را تحت تاثیر قرار داده و به تعبیرِ پسر، نابود کرده است. دنیا اگرچه از یک زاویه به یک فاضلاب می‌ماند اما یک «فاضلاب دل‌انگیز» است و ترک و دل کندن از آن آسان نیست.

مقدمه دوم: نگاه راویان داستان به دنیا و به‌خصوص انسان‌ها تاحدودی بدبینانه است؛ طبیعت انسان را هیولاگونه می‌دانند و برای اثبات آن به رفتارهای کودکان با یکدیگر استناد می‌کنند. در واقع تجربیات این پدر و پسر از کودکی و رفتار خشونت‌بار کودکان با یکدیگر در مدرسه منشاء چنین نگاهی است. در کنار این تجربه‌های زیسته که در کتاب با طنزی درخشان کنار هم آمده است، یک ریشه از بدبینی آنها در این باور است که خوشبختی و خیر در این دنیا محدود است ولذا همانند بازی صندلی‌ها هنگام قطع شدن موزیک جای نشستن برای همه وجود ندارد و در نتیجه برای موفقیت باید به یکدیگر چنگ و دندان نشان داد. پدر در این زمینه از پسر بدبین‌تر است و نویسنده اندکی از این دو معتدل‌تر! چند اصل از اصول پدر در مورد انسان‌ها چنین است: «مردم» اهل فکر کردن و تحلیل نیستند و صرفاً چیزهایی را که وارد ذهن‌شان شده (اخیراً یا از زمان طفولیت) تکرار و نشخوار و غرغره می‌کنند. انسان‌ها عاشق آزادیِ خیالی خود هستند اما درعین‌حال میل‌شان برای بردگی بی‌انتهاست. آدم‌ها عاشق باورهایشان هستند و نمی‌توانند قبول کنند که حقیقت‌شان ممکن است فقط جزئی از حقیقت را داشته باشد (صفر و یکی) و اینکه انسان در تنهایی احمق است و در جمع رسماً بدل به الاغ می‌شود (برای این یکی بهترین مثال استادیوم‌های فوتبال و گروه‌های هواداری است) و... خلاصه اینکه باید توجه داشت توصیه راوی به مردم‌گریزی چنین مقدماتی دارد و نتیجه چنان نگاهی به انسان است.     

مقدمه سوم: در دوران مشروطه یکی از باورهای همه‌گیر که در نقاط مختلف ایران هواخواه و عاشقان پیگیر داشت، راه‌اندازی مدارس جدید بود. این باور وجود داشت که مدارس جدید حلقه گمشده‌ی خروج از عقب‌ماندگی است. پُر بیراه هم نبود. به هر حال هنوز هم می‌توان برای آن دوره یکی از عوامل تاثیرگذار را به بی‌سوادی مردم و عدم کفایت مدارس قدیم اختصاص داد. شیوه قبلی هم طولانی بود و هم بهره‌وری پایینی داشت. یک و نیم قرن از آن دوران گذشته است و به نظرم مدارس ما جایگاهی همچون مکتبخانه‌های آن دوران دارند: اگر همه کلاه‌مان را قاضی کنیم تقریباً قبول خواهیم کرد این سیستم آموزشی بسیار بسیار ناکارآمد است. خروجی‌های چنین سیستمی نه قدرت تفکر دارند و نه قدرت تصمیم‌گیری و نه خیلی چیزهای دیگر! اگر حتی مثل راویان داستان (مقدمه دوم) به طبیعت انسان‌ها بدبین نباشیم، باز هم ریسک فرستادن کودکان به چنین مکان خطرناکی بالاست! هم به واسطه سیستم معیوب که خرف‌کننده، مبتذل و نابودکننده‌ی خلاقیت شده است و هم به خاطر انواع آسیب‌هایی که در چنین محیطی از سوی قلدرها یا گروه‌های رسمی و غیررسمی و... به کودک وارد می‌شود. البته این ریسک را می‌پذیریم چون چاره‌ی چندانی نداریم! وقتی در این کتاب به شرح دوران مدرسه‌ی پدر و پس از آن پسر می‌رسیم، مواردی را خواهیم دید که سنگین و آسیب‌زا هستند اما برای ما غریب نیستند!

******

لینک چند صفحه ابتدایی کتاب به صورت صوتی در کانال گذاشته شد: اینجا (آدرس کانال تلگرامی بالای صفحه آمده است)

«جسپر دین» روایتش را از داخل زندان آغاز می‌کند و ما بدون اینکه بدانیم راوی کیست و چگونه و چرا زندانی است با او همراه می‌شویم. انگیزه او برای روایت، شرایطی است که در زندان دارد، و به‌طور مشخص برای فرار از ملال و رهایی از درون‌نگری فاجعه‌بار، تنها کاری که به نظرش می‌رسد نوشتن و پنهان کردن کاغذهاست. چه بنویسد؟ طبیعتاً داستان زندگی‌اش را که در واقع یک سفر اودیسه‌وار عجیب و غریب است و از پیش از به دنیا آمدن او آغاز می‌شود. شخصیت محوری در زندگی جسپر بدون شک پدرش (مارتین دین) است لذا طبیعی است که خیلی زود به سرگذشت او بپردازد.

مارتین شخصیت عجیب و غریبی دارد. بیشتر عمر خود را بیکار بوده و با کمک‌هزینه اجتماعی دولت و... زندگی کرده است، به شدت اهل مطالعه و فکر کردن و نوشتن در دفترچه‌هایش است. او یک بدبینِ خستگی‌ناپذیر است که به قول راوی به زندگی خودش و پسرش توجهی ندارد و عشق متعصبانه‌ای به نفرت از جامعه دارد. بسیار ایده‌پرداز است اما اجرای ایده‌هایش به فاجعه منتهی می‌شود. در مقاطعی(پیش‌دبستانی و دبستان) آموزش فرزندش را خود به عهده می‌گیرد که مواد آموزشی جالب توجه است: نامه‌های ونسان ون‌گوک یا کتابی از نیچه یا روزنامه‌ها! این پدرِ فیلسوف دوست دارد آموزش فرزندش را بر اساس دیالوگ‌های سقراطی پیش ببرد اما طبعاً این درس‌ها به مونولوگ‌های گیج‌کننده برای فرزند تبدیل می‌شود که نمونه‌های آن برای مایِ خواننده جذاب هستند. او درس‌های روزانه را با داستان‌های شبانه تکمیل می‌کرد؛ داستان‌هایی سیاه و چندش‌آوری که خودش خلق می‌کرد و نقش اصلی در آنها را پسری به نام کسپر بر عهده داشت و حاوی پندهای اخلاقی بود که معمولاً با این نتیجه همراه بود که «اگر بدون فکر کردن از باورهای مردم پیروی کنی، مرگی ناگهانی و هولناک در انتظارت است»! در این داستان‌ها کسپر هرگز موفق نمی‌شد چون این داستان‌ها ماحصل تجربیات و ذهنیات پدر بود و در ذهن مارتین هرگز «آرامش پایدار و پیروزی حقیقی» وجود نداشت. این عناصر در کنار هم خانواده‌ای را شکل می‌دهد که مشکلاتش هم عجیب و غریب است: «به خانواده‌های عادی فکر کردم که مشکلات عادی از قبیل الکلیسم، قمار، همسرآزاری و اعتیاد دارند. به‌شان حسودی کردم.»

در همان صفحات ابتدایی ذکر می‌شود که اهالی استرالیا همگی از مارتین نفرت دارند و به برادرش «تری دین» که یکی از بزرگترین و مشهورترین خلافکاران و جنایتکاران استرالیاست عشق می‌ورزند! برای اینکه از علت این تناقضات و چند و چون آنها باخبر بشوید چاره‌ای نیست جز همراه شدن با روایت جسپر که چندین نوبت به نوشته‌های پدرش ارجاع می‌دهد ولذا در مقاطعی راوی مارتین خواهد بود؛ روایتی طولانی اما روان، جذاب و طنازانه، با قلمی رها و دوست‌داشتنی. در ادامه مطلب به برداشت‌ها و برش‌هایی از داستان خواهم پرداخت و امیدوارم نامه‌ای از یکی از شخصیت‌های موثر داستان هم به دستم برسد و آن را در ادامه بیاورم.

******

استیو تولتز متولد سال 1972 در سیدنی استرالیا است. او تا پیش از چاپ اولین رمانش مشاغل مختلفی از نگهبانی تا فروشندگی تلفنی و تدریس زبان تجربه کرده است اما در سال 2008 با انتشار جزء از کل به موفقیت بزرگی دست یافت؛ به لیست نهایی نامزدی جایزه بوکر راه پیدا کرد و فروش فوق‌العاده‌ای را نیز به دست آورد. او در مصاحبه‌ای چنین بیان کرده است: «آرزوی من نویسنده شدن نبود، ولی همیشه می‌نوشتم. زمان بچگی و نوجوانی شعر و داستان کوتاه می‌نوشتم و رمان‌هایی را آغاز می‌کردم که بعد از دو و نیم فصل، علاقه‌ام را برای به پایان رساندن‌شان از دست می‌دادم. بعد از دانشگاه دوباره به نوشتن رو آوردم. درآمدم خیلی کم بود و فقط می‌خواستم با شرکت در مسابقات داستان‌نویسی و فیلمنامه‌نویسی پولی دست و پا کنم تا بتوانم زندگی‌ام را بگذرانم که البته هیچ فایده‌ای نداشت. زمانی که دائم شغل عوض می‌کردم یا بهتر بگویم، از نردبان ترقی هر کدام از مشاغل پایین‌تر می‌رفتم، برایم روشن شد هیچ کاری جز نویسندگی بلد نیستم. نوشتن یک رمان تنها قدم منطقی‌ای بود که می‌توانستم بردارم. فکر می‌کردم یک سال طول می‌کشد ولی پنج سال طول کشید. زمان نوشتن تحت تاثیر کنوت هامسون، لویی فردینان سلین، جان فانته، وودی آلن، توماس برنارد و ریموند چندلر بودم.»

...............

مشخصات کتاب من: ترجمه پیمان خاکسار نشر چشمه، چاپ نوزدهم بهار 1396، تیراژ 2500 نسخه، 656 صفحه.

پ ن 1: نمره من به کتاب 4.7 از 5 است. گروه A (نمره در گودریدز 4.14 است)

پ ن 2: اگر بخواهم از بین نویسندگانی که تولتز به آنها اشاره کرده یکی را انتخاب کنم (به عنوان کسی که تاثیرش در این داستان به نظر من آمده) جان فانته را انتخاب خواهم کرد.

پ ن 3: کتاب بعدی «نگهبان» اثر پیمان اسماعیلی خواهد بود. پس از آن به سراغ رمان پطرزبورگ اثر «آندرِی بیِه‌لی» خواهم رفت.

  نکته‌ها، برداشت‌ها و برش‌ها

1) ابتدای داستان این‌طور به نظر می‌رسد که موتور محرک داستان تضاد بین پدر و پسر باشد اما اگرچه این تقابل وجود دارد اما تقابلی که موتور پیشران این داستان است بین پدر و عموی راوی قابل شناسایی است هرچند نیاز به تضاد و تقابل نبود چون پدر، فیلسوفی پارانوئید است که درباره همه‌چیز عقاید متضادی دارد.

2) وقتی پدر به سراغ نشان دادن ریشه‌های هویتی جسپر می‌رود طبعاً همه روایتش معطوف به خانواده پدری جسپر است. کل فصل اول که طولانی هم هست به همین ریشه‌ها می‌پردازد. مادر حضوری ندارد. اما فصل دوم کنجکاوی جسپر برای شناخت مادرش، با راهنمایی اِدی به خواندن یکی از دفترچه‌های پدرش منجر می‌شود که در آن خاطرات حضور پدر در پاریس و آشنایی با استرید نوشته شده است. اینجا تاحدودی جسپر با مادرش، البته از زاویه دید پدرش، آشنا می‌شود. در ذهن جسپر و برخی ناظران این امر بدیهی است که او به پدرش شباهت بسیار دارد و روزی به چیزی شبیهِ او تبدیل می‌شود و جسپر از این موضوع دل خوشی ندارد. تا اینکه با مواجهه اتفاقی او در بخش‌ها پایانی با نقاشی‌های مادر، این جرقه در ذهنش زده می‌شود که همه عناصر هویتی او در پدرش خلاصه نمی‌شود و کتاب جایی به پایان می‌رسد که راوی سفر اودیسه‌وار دیگری را برای شناسایی بخش مادری هویتش آغاز می‌کند.

3) آیا دقت کردید که جلد همه دفترچه‌های پدر سیاه‌رنگ است!؟ طبعاً با شخصیت پدر هماهنگ است. در میان ده‌ها و صدها دفترچه پدر که از یکدیگر قابل تفکیک و شناسایی نیستند پیدا کردن آن دفترچه‌ای که وقایع پاریس در آن نوشته شده است امکان‌پذیر نیست! چطور این امر ممکن می‌شود؟ چون ادی در لابلای صحبت‌هایش اشاره می‌کند دفترچه‌ای که پدر در آن روزهای حضور در پاریس به همراه داشت جلدش سبز بوده است. سبز.

4) مادربزرگ لهستانی جسپر وقتی مارتین را در شکم دارد و وارد استرالیا می‌شود، زبان انگلیسی بلد نیست. با مردی آشنا می‌شود و ازدواج می‌کند که زبان یکدیگر را نمی‌فهمند اما به تدریج که این زن، زبان انگلیسی را یاد می‌گیرد، شوهرش را می‌شناسد و اوضاع به هم می‌ریزد! این حصار حرف زدن به یک زبان مرا به یاد یکی از شخصیت‌های فرعی رمان خداحافظ گاری کوپر انداخت.

5) مارتین عقیده دارد که شخصیت آدم‌ها امکان تکامل را دارد و تکامل هم پیدا می‌کند اما انسان‌ها همواره نقابی بر چهره خود می‌زنند که این نقاب بدون تغییر باقی می‌ماند. بدبینی او نسبت به انسانها از این جنس است.

6) برخی عقاید مارتین ساده و جذاب هستند و در مورد آنها مثال‌های قابل تأملی در اطراف خود می‌توانیم مشاهده کنیم: مردم از پولدارها متنفرند اما کرم پولدار شدن دارند. یعنی برای رسیدن به چیزی لَه‌لَه می‌زنند که از آن نفرت دارند! یا مثلاً اینکه مردم هیچ‌وقت طرفدار چیزی نیستند بلکه علیه ضد آن هستند!

7) ایده‌های مارتین همین‌که از ذهنش خارج می‌شوند و به اجرا درمی‌آیند به نتایجی منجر می‌شوند که از ابتدا مد نظر او نبوده است و برای ما ناظرین بیرونی هم چنین عواقبی قابل تصور نیست. دنیا همین است! ما در هر وضعیت و موقعیتی که هستیم، حاصل دوراهی‌ها و چندراهی‌های بیشماری است که پشت سر گذاشته‌ایم و در انتخاب مسیر نیز فقط خودمان نقش نداشته‌ایم و بی‌شمار پارامتر در آن دخیل بوده‌اند. به همین خاطر است که من همیشه تعجب می‌کنم که دوستان و همکاران خودم و خیلی‌های دیگر چگونه معتقدند که کل دنیا را چند نفر معدود بر سرانگشتان خود می‌چرخانند و همه چیز را «مقدر» می‌نمایند.

8) صندوق پیشنهادات برای شهرداری به تنهایی در سرنوشت کل شهر تاثیر گذاشت و در عرض چند ماه واقعاً شهر را به بدترین مکان برای زندگی تغییر داد! و حتی می‌توان گفت با آن پیشنهاد ساخت رصدخانه که هدف آن منزه کردن روح آدمیان بود (با نگاه به آسمان و عظمت کهکشان و...) در واقع شهر به باد فنا رفت. اول اینکه هر ابزار خوبی به خودیِ خود نتایج خوبی به بار نمی‌آورد و بسیار بستگی به استفاده‌کنندگان از آن ابزار دارد و مردم شهر بعد از مدت کوتاهی از صندوق پیشنهادات برای تسویه‌حساب‌های شخصی استفاده کردند و کلاً چیزهایی از کوزه آنها بیرون تراوید که متناسب با همان شهرت شهرشان بود (بدترین مکان زندگی) و در نتیجه خیلی سریع وضعیت‌شان به شهرت‌شان شبیه شد. دوم اینکه برای چنین مردمانی نردبام آسمان به کار نخواهد آمد و به تعالی منجر نخواهد شد و بیشتر به ته چاه راه پیدا خواهند کرد! خوشبختانه برای این فقره آخر احتیاج به استدلال نیست!!

9) انسان‌های نخستین با چه انگیزه‌ای تولید مثل می‌کردند؟ یک پاسخ ساده این است که کاری که دوست داشتند را انجام می‌دادند و طبیعتاً این کار منجر به تولید مثل می‌شد! بعدها البته تعداد بیشتر این «مثل» باعث شکل‌گیری قدرت در گروه می‌شد و در نتیجه انگیزه مضاعفی به وجود آمد. در دوره کشاورزی این «مثل» به هر حال به نیروی کار بیشتر منتهی می‌شد و در دوره شکل‌گیری امپراطوری‌ها و پس از آن به سرباز و... و در همه دوره‌ها از این طریق به پیروان ادیان اضافه می‌شد. سوال اول بند در حال حاضر چنان پاسخی ندارد. چند ده سال است که ندارد (به غیر از نقاط بدوی و نقاطی که افکار بدوی درخصوص جلوگیری دست بالا را دارد). اکنون به نظر می‌رسد بیشتر همان میل به جاودانگی و تداوم است که در این زمینه نقش دارد. البته ردیابی این موضوع چندان ساده نیست. اما به اینجا می‌رسیم که بیشتر از آنچه که بچه‌ها به والدین احتیاج دارند این والدین هستند که به بچه‌ها نیاز دارند! چه نیازی؟ معنا دادن به زندگی! فائق شدن بر مرگ!  

10) انشایی که جسپر در مورد هملت برای درس ادبیات خود نوشته است انصافاً نشان می‌دهد روش آموزش مارتین خیلی هم گنگ و گیج‌کننده نبوده است و به هر حال محصول فرایند تربیتی او فردی است که چنین تشخیص بزعم من درستی در مورد هملت به دست می‌دهد. البته این حرف من یک نتیجه‌گیری غلط است! چرا که این یک داستان است! معلوم نیست در عالم واقع چنان فرایندی چنین نتیجه‌ای بدهد. حس من این است که نمی‌دهد! نقدی که به داستان می‌توان وارد کرد همین است.

11) جسپر با توجه به شناختی که از عقاید و نظرات نوابغ و فلاسفه دارد چنین نتیجه می‌گیرد که وقتی آنها از انسان و انسانیت صحبت می‌کنند، علاقه و احترامی که به این مفاهیم دارند معطوف به یک نوعِ خاصی از انسان است (چیزی شبیه به خودشان یا ایده‌آل‌های خودشان) و از طرف دیگر نسبت به باقی انواع (بقیه آدم‌ها) ترس و نفرت دارند. استدلال او با چندین نقل قول از بزرگان همراه می‌شود که یکی از آنها از نیچه است با این مضمون که اکثریت انسان‌ها حق زندگی ندارند چون باعث رنج ابرانسان می‌شوند. این نوع نگاه منحصر در این افراد نیست. مثال‌های زیادی در اطراف ما و در این دنیا وجود دارد.

12) یک مورد بامزه در ادامه بند بالا این است که جسپر نقل‌هایی را می‌آود که نشان می‌دهد برخی از این نوابغ معتقدند سرگرمی توده‌ها نشان از رو به موت بودن آن تمدن دارد و بعد در مقابل می‌گوید: «اگر یک انسان به چیزی کودکانه بخندد و تنش از لذت گرم شود چه اهمیتی دارد این اذت حاصل از یک اثر هنری والا باشد یا بازپخش سریال کمدی ...؟ چه فرقی می‌کند؟» و بعد چند جمله بامزه دیگر می‌زند و نتیجه می‌گیرد اینها از «میل عوام به شادی» نبود که تنفر داشتند بلکه بیشتر از این بیزار بودند که می‌دیدند عوام گاهی به این شادی دست پیدا می‌کنند. این تیپ استدلال‌ها از یک زاویه خیلی درست و همچنین بامزه است اما حواسمان باید باشد که این طنز است و در این مورد کمی هم عوامانه!

13) کتاب راهنمای تبهکاری که توسط «هری وست» نوشته و توسط مارتین ویرایش شده است حاوی قسمتهای معمولی و قسمتهای بامزه‌ایست اما بخشی از آن که در مورد عشق است معرکه است! جالب است که جسپر برای سنجش میزان احساساتش به آسمانخراش جهنمی به این کتاب مراجعه می‌کند! و این آموزنده است که علیرغم خواندن آن توصیه‌های گهربار باز هم دچار خطا شده و در همان تله‌ای که در مورد آن هشدار داده شده فرو می‌رود. امان از عشق یک سره که مایه‌ی دردسره!

14) یک نمونه از طنازی‌های نویسنده در توصیف یک کازینو در سیدنی: «بیایید درباره‌ی فضای داخلی کازینوِ سیدنی با هم روراست باشیم: انگار لاس‌وگاس و زیرشلوار لیبراچی با هم یک بچه‌ی نامشروع به وجود آورده باشند و این بچه از پله افتاده باشد پایین و سرش خورده باشد به لبه‌ی یک بیل.» (لیبراچی یک پیانیست و خواننده آمریکایی هستند که لباس‌های پر زرق و برق به تن می‌کرد).

15) ایده مارتین برای میلیونر کردن تمام مردم استرالیا اگرچه بر پایه همان طرح لاتاری و بلیط بخت‌آزمایی است و اگرچه 19320 سال طول می‌کشید تا همه میلیونر شوند ولی بطور کلی از باقی ایده‌هایش اجرایی‌تر بود و به نظرم اگر اِدی گند نمی‌زد می‌شد بهش امیدوار بود! از این که بگذریم سخنرانی مارتین در این مراسم و نطقش واقعاً خارق‌العاده بود. (صص 487 الی 491)

16) اِدی واقعاً انسان بی‌آزاری است... واقعاً هم سالها فداکاری کرده است... حتی احساس من این بود که آدم بسیار مهربانی است و طبعاً بوده است! اما انسان‌ها در شرایط بحرانی و خاص، کاملاً این امکان را دارند که به چنان موجودی که اِدی در نهایت به آن تبدیل شد، تبدیل شوند. این امکان در خلقت انسان، یا در ذات انسان، یا در فرایند تکاملی و... به وجود آمده و وجود دارد.

17) ادی حدود بیست سال تظاهر به دوستی با مارتین کرده است درحالیکه از او متنفر بوده است. این شاید عجیب و غریب به نظر برسد اما اگر در برخی ارتباطات مردم عادی دقت کنیم، در خانواده و در محیط کار و... می‌بینیم آدم‌ها گاهی همه عمر چنین تظاهراتی دارند.

18) یکی از پناهجویان به جسپر تسلیت می‌گوید و عنوان می‌کند که پدرت الان پیش خداست و الان بخشی از یک مفهوم بزرگتر از خودش شده است. در افکار درونی جسپر پس از شنیدن این تسلیت چنین عنوان می‌شود که ما از اول چنین بوده‌ایم. از ابتدا جزئی از یک چیز عظیم‌تر بوده‌ایم: بشریت. عنوان کتاب به همین اشاره دارد: جزء از کل. حالا انتخاب با خود ماست که آن کل را یک سازمان قرار بدهیم (یعنی با سبک زندگی خود، هویت خود را یک جزء از یک سازمان تعریف کنیم) یا یک فرهنگ یا یک مرام و مسلک و... جسپر نظرش این است که این موارد از ما بزرگ‌تر نیستند بلکه خیلی خیلی کوچک‌ترند. خود دانید!

19) یکی از نشانه‌های توسعه می‌تواند همین باشد که یک پدر و پسر توانایی آن را داشته باشند که به یکدیگر احساس و حرف دلشان را بزنند و مثلاً «دوستت دارم» را بر زبان بیاورند. و چه یادبودی هم پسر در روزنامه برای پدرش نوشت. آورین!

20) پیشنهاد غیرمستقیم جسپر به خدا هم قابل تأمل است! او به این نقد دارد که چرا او در کتب مقدس هیچگاه نگفته است که اگر یک انسان به انسان دیگر ظلم کند همه چیز را تمام می‌کنم! البته تهدیدهای مشابهی داریم ولی پیشنهاد مشخص جسپر این است که پس از 3 بار ارتکاب یک فرد به چنین جرمی، گیم‌اور بشود و بمیرد. در صورت وجود چنین قانونی در خلقت، حتماً انسانها اصلاح می‌شدند. پیشنهاد خوبی است اگر هدف، خلق یک جامعه انسانی ایده‌آل بود! ظاهراً این‌گونه نبوده است چون فرشتگان به این امر اشاره دارند که سرنوشت چنین خلقتی چیست اما خدا به چیزی اشاره می‌کند که خودش از آن خبر دارد و دیگران از آن باخبر نیستند. ولذا ما کماکان باید منتظر باشیم.  

21) جملات قصار طلایی کم نداشت ولی غیر از مواردی که در مطلب کار کردم عاشق این چندتا شدم: بازنده‌ها پدرشان را مقصر می‌دانند و وامانده‌ها فرزندانشان را / نمی‌دانم چرا فکر می‌کرد می‌تواند خواست خدا را بفهمد. / یا آن پیشنهاد مارتین که پرورش کودکان با یک باور بنیادگرایانه ... جرمی شبیه سوءاستفاده جنسی محسوب شود / تک‌تک اهالی استرالیا باید با این حقیقت کنار می‌آمدند که مرگ مشکل فایق نیامدنی است که با تولید مثل خستگی‌ناپذیر حل نخواهد شد./ آدمیزاد را فقط وقتی تنها است می‌شود تحمل کرد.  

  .......................

میله‌ی عزیز

می‌دانید مشکل شما چیست؟ فکر می‌کنید که اگر زیاد وقت داشته باشید به کارهای مورد علاقه‌تان می‌رسید ولی اینطور نیست. فکر می‌کنید (البته واقعاً دوست دارید این کار را بکنید!). شما اگر وقت بیشتری داشته باشید، بیشتر به خودتان و کارهایتان فکر خواهید کرد، آن‌وقت می‌دانید چه خواهد شد؟! در صورتی که کارِتان بی‌عیب و بی‌نقص نباشد پدر خودتان را درمی‌آورید! و چه کسی و چه کاری بی‌نقص است؟ خدا را شکر کنید که وقت ندارید، در آن صورت افسردگی روی شاختان بود. اتفاقاً مشکل جوامع بشری الان داشتن زیادی وقت است! چون افسردگی بعد از خستگی چشمِ ناشی از تماشای سایت‌های مستهجن، دومین بیماری شایع در جهان است که هر دو ناشی از داشتن وقت زیاد است.

افسردگی و اضطراب و غم و تنهایی روی سیستم دفاعی بدن تأثیر می‌گذارد. شما هم که سنی ازتان گذشته است و از همه‌جا خاطره دارید. باید مراقب فکر کردنتان باشید! باید مواظب باشید چه فکری می‌کنید! شخصیت ما نتیجه اعمال ماست و اعمال هم نتیجه افکار و اگر شخصیت ما سرنوشت ما باشد، پس سرنوشت ما به فکر کردن ما مرتبط است. افکار منفی به اندازه کشیدن یک کارتن سیگار سرطان‌زاست. اگر دوست دارید خودتان هم مثل خوابتان به فنا برود به این منفی فکر کردن ادامه بدهید!

یک مشکل کوچک دیگر هم دارید. می‌دانید چیست؟ زیادی نگران بیماری هستید. بیماری وضعیت طبیعی بدن ماست. ما همیشه مریض هستیم و سلامتی در واقع دوره‌ایست که زوال پیوسته جسم‌مان قابل فهم نیست. توصیه من به شما مدیتیشن است و دوری از اخبار! مردم این روزها به اخبار اعتیاد پیدا کردند، چون متاسفانه رسانه‌ها آن را به شکل یک سرگرمی ارائه کردند و می‌کنند. اخبار هم چیزی نیست جز حادثه و مرگ! هرچه بیشتر مورد‌توجه‌تر! سازوکار اعتیاد را هم که می‌دانید؛ از یکی دو تا آغاز می‌شود و رو به بالا... الان کشته شدن صدها غیرنظامی ذهن‌ها را چندان نشئه نمی‌کند. انگشت بر روی گوشی کشیده و جنایت و جنگ می‌جویند!

پیدا کردن دشمن هم دیگر مختص شما نیست. همه جای دنیا اپیدمی شده است. اتفاقاً من معتقدم جنون مسری است و تاریخ بشریت هم پر است از قصه‌های دیوانگی جمعی، چون مردم دوست دارند موقع ساخته شدن تاریخ روی صندلی ردیف اول نشسته باشند. هیچ بعید نیست یک دیوانگی جمعی پیش روی شما باشد. کاری هم از کسی برنمی‌آید. این یکی را واقعاً باید فقط به شل و توکل سپرد.

می‌دانید مشکل اصلی شما چیست؟ احساس می‌کنید یک جای زندگی را غلط رفته‌اید ولی آن‌قدر جلو رفته‌اید که دیگر انرژی برگشتن را ندارید. اشتباهتان همین‌جاست! هر زمان که متوجه شدید مسیر را اشتباه رفته‌اید برای برگشتن دیر نیست. به این فکر کنید که چند ماه بعد یا انشاءالله چند سال بعد، موقع خواندن غزل خداحافظی، به این نتیجه نرسید که تنها چیزی که با خودتان به گور می‌برید شرمندگی بابت زندگی نکردن باشد.

اما در مورد سوالاتتان!

خوشحالم که پرسیدید نقش من در سقوط مارتین چه بوده است و چگونه روی افکار و آرزوها و اعتماد به نفس او اسید ریخته‌ام! بیشتر نامه‌هایی که دریافت می‌کنم به واسطه این است که ثروتمندترین زن استرالیا هستم و مدت کوتاهی است که با کسی در رابطه نیستم. کسی در مورد این چیزها سوال نمی‌پرسد. می‌دانید مشکل شما کجاست؟ خاطرات جسپر و مارتین را خوانده‌اید و این سوال برایتان پیش آمده است. خاطره شاید تنها چیز روی زمین باشد که ما می‌توانیم آن را به نفع خودمان دستکاری کنیم. هیچ‌کس دوست ندارد وقتی به عقب نگاه می‌کند به خودش بگوید عجب عوضی بی‌شرفی!

وقتی من وارد زندگی این پدر و پسر شدم، یک سبک جاافتاده‌ای برای خودشان داشتند: ول گشتن در آپارتمان و پنهان شدن از دیگران! آن هم در آپارتمانی که آدم احساس خفگی بهش دست می‌داد. بعدها در آن هزارتو هم به نحو دیگر. وحشتناک بود. تنها کاری که داشتند این بود که سینه‌خیز به سمتی که غرایزشان آنها را می‌کشاند حرکت کنند و هر دو برای جلب توجه لَه‌لَه می‌زدند. من بودم که تلاش کردم آنها را به موجوداتی باملاحظه، یاری‌رسان، وظیفه‌شناس، اخلاقی، قوی، عاشق، شجاع و از خود گذشته تبدیل کنم. نمی‌توانم بگویم موفق بودم اما تا حدودی هم موفق بودم. بعد از مدتی به ندرت غذای گوشتی می‌خوردند، کیسه پلاستیکی از زندگیشان حذف شد، در تجمعات اعتراضی و طومار امضا کردن مشارکت می‌کردند، اهل مدیتیشن و یوگا شدند و... در مورد مارتین هم کاملاً مشخص است که نقش من در فروپاشی روانی او بیشتر به طنز می‌ماند. اگه نگویم بی‌انصافی! مارتین رهایی را در شبیه بودن به دیوانه‌ها می‌دانست و انصافاً قبل از این که ببینمش آدم رهایی بود!

مارتین هم مثل همه‌ی آدمها دوست داشت دوستش داشته باشند ولی خیلی در این زمینه بدشانس بود. بعد از خروج از کمای دوران کودکی همواره برادرش تری بود که تمام توجهات را به خودش جلب می‌کرد. خیلی تلاش کرد تا از زیر سایه تری بیرون بیاید. مثلاً در همین برنامه میلیونر کردن مردم؛ برنامه‌اش این بود کاری کند که حمایت و اعتماد مردم و چه‌بسا محبت آنها را جلب کند، غول‌های رسانه را در طرف خود داشته باشد، بعد وارد سیاست بشود و رای بیاورد و به مجلس راه پیدا کند و اصلاحات مورد نظرش را انجام بدهد و محبوب خاص و عام شود. برای اینکه در انتها همین جسپر را تحت‌تاثیر قرار بدهد و بیاید عذرخواهی کند و بعد در آرامش بمیرد و مجسمه‌هایش را در میدان‌ها بگذارند. خواسته‌ی زیادی هم نبود! همین یک بار هم که به نظر داشت موفق می‌شد، باز هم برادرش کارها را خراب کرد. طفلکی! آنقدر برای خودش دلسوزی کرده بود که برایش طبیعی بود دیگران هم برایش دل بسوزانند. واقعاً انتظار داشت. شاید یکی از دلایل انزواطلبی‌اش همین بود که اطمینان داشت انتظارش برآورده نخواهد شد.

مارتین به خودش خیلی سخت می‌گرفت. به هیچ وجه نمی‌توانست خودش را ببخشد. اتفاقات بی‌ربط و کم‌ربط را زیر سر کارها و ایده‌های خودش می‌دید و از این بابت خودش را سرزنش می‌کرد. مثلاً همان صندوق پیشنهادات یا رصدخانه! اینطوری بخواهیم قضاوت کنیم بابت همه اتفاقات بد می‌توانیم به خودمان گیر بدهیم. البته این رویه را فقط در مورد خودش نداشت، برای دیگران هم همینطور عمل می‌کرد. نشان به آن نشان که گراهام بل را پایه‌گذار سکس تلفنی می‌دانست. مارتین یک فیلسوف بود و تری یک جنایتکار حرفه‌ای، شاید باورتان نشود که این دو چه اشتراکاتی می‌توانند داشته باشند. هر دو با جامعه تضاد دارند و هر دو با قوانین تغییرناپذیر خودشان زندگی می‌کنند و از هیچ‌کدام والد به‌دردبخوری در نمی‌آید.

در مورد احساس من از پولدار شدن باید بگویم که واقعاً بوگندوترین تعصب روی زمین همین نفرت از ثروت و ثروتمندان است. نفرت سفیدپوستان نژادپرست از سیاهان لااقل صادقانه بود اما نفرت از ثروت حکایت گوشت و گربه است. اگر بدانید آدم‌های موفق چقدر کار می‌کنند دیگر کلامی در ضدیت با آنها از دهانتان خارج نمی‌شود و خودتان هم دیگر دوست ندارید داخل این گروه باشید. خدابیامرز اسکار شبانه‌روز کار می‌کرد و رینولدز از او هم بیشتر! اما همین‌ها که فناناپذیر به نظر می‌رسیدند هم از دنیا رفتند. پس شما هم ناامید نباشید! از این جهت که جناب مرگ خیلی از گره‌ها را باز می‌کند. البته ایشان در سرزمین شما خیلی پُرکار است اما مُدام باید بهش تذکر بدهید که: «داری اشتباه می‌زنی داداش!»

ارادتمند

انوک فرلانگ (هابز)

بعدالتحریر:

اگر جناب ایشان کارش را درست انجام نداد، غصه نخورید، آدم‌های گناهکار به مرگ محکوم نمی‌شوند، به زندگی محکوم می‌شوند! اینجوری خودتان را آرام کنید. کلاً خوش‌بین باشید. به قول جسپر:«حتا اگر دیگر هیچ عزیزی برایت باقی نمانده که دفنش کنی، خوب است خوش‌بین باشی و محض احتیاط یک بیل همراه داشته باشی.»