آرتور شنیتسلر، راوی عشق و مرگ

آرتور شنیتسلر (1862-1931) در وین در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمد. پدرش پزشکی یهودی و سرشناس بود و مادرش نیز دختر پزشکی یهودی بود. آرتور نیز تحصیلاتش را در همین رشته به پایان رساند. از دوران نوجوانی به ادبیات و به‌ویژه تئاتر علاقمند بود و خیلی زود در این عرصه دست به قلم شد. پس از مرگ پدرش در سال 1893 مطبی شخصی برای خود برقرار کرد و به مرور از فعالیت‌های پزشکی‌اش کاست تا جایی که منحصراً همه اوقاتش را صرف نویسندگی کرد.

شنیتسلر هم مانند همشهری‌اش فروید به مقوله‌های روانی علاقمند بود و همواره در نوشته‌هایش تلاش می‌کرد با زیر ذره‌بین قرار دادن درونیات شخصیت‌های داستان و توصیف صادقانۀ امیال جنسی آنها، وضعیت روانی‌شان را بررسی و بیان کند. طبعاً این درون‌نگری در تعامل فرد با جامعه در داستان‌هایش نمود پیدا می‌کرد ولذا تصویری از اوضاع اجتماعی آن دوران؛ اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم که با افول و سقوط امپراتوری هابسبورگ همراه است، در آثار او قابل رؤیت است. اهمیت آثار او از حیث روانشناختی در این نامه که از طرف فروید برای شنیتسلر فرستاده شده است قابل درک است:

«جناب آقای دکتر [...] قصد دارم نزد شما به مطلبی اعتراف کنم، اعترافی که شما بزرگوارانه آن را پیش خود نگه می‌دارید و به خاطر رعایت حال من آن را با هر دوست یا بیگانه‌ای در میان نمی‌گذارید. من چه بسیار از خود پرسیده‌ام راستی چرا در طول این همه سال سعی نکرده‌ام به دیدار شما بیایم و با شما گفت‌و‌گو کنم؟ [...] به گمانم پاسخ این پرسش در اعترافی نهفته است که برای من به شدت جنبه‌ی خصوصی دارد. منظورم این است که من به علت نوعی ترس از روبه‌رو شدن با بدل خودم از دیدن شما احتراز کرده‌ام. البته نه این که من معمولاً به آسانی تمایل داشته باشم خود را با دیگری یکی فرض کنم یا احیاناً بخواهم تفاوت استعدادی را نادیده بگیرم که شما را از من متمایز می‌کند، نه. با این همه هر بار با عمیق شدن در آثار زیبای شما، به نظرم می‌رسد در پس ظاهر شاعرانه‌ی آنها، آن ملزومات، علایق و استنتاجهایی را می‌بینم که در وجود خود سراغ داشتم. [...] تمام این چیزها مرا سرشار از حس آشنایی می‌کند. [...] این است که احساس می‌کنم که شما به گونه‌ای شهودی – البته در اصل از طریق مکاشفه‌ی ظریف در روحیات خود به تمام آن دانشی دست یافته‌اید که من با کار طاقت‌فرسا روی دیگران کشف کرده‌ام. [...] »

او در نوشتن آثارش وسواس خاصی داشت به‌گونه‌ای که چندین نوبت در زمان‌های مختلف نسبت به بازنویسی آنها اقدام می‌کرد. با توجه به نظم و دقتی که در بایگانی دست‌نوشته‌هایش داشت اکنون مشخص است که برخی آثار او پس از گذشت سالها از نگارش اولیه و پشت سر گذاشتن چند نوبت بازنویسی منتشر شده است. شاید به همین خاطر است که در زمان مرگش آثار منتشرنشده‌ی زیادی از خود برجای گذاشت.

کارهایی که در زمان حیاتش منتشر شد معمولاً با اعتراض جریان‌ها و محافل سنت‌گرا و ارزش‌مدار مواجه می‌شد. به عنوان مثال نمایشنامه «چرخ و فلک» در اوایل دهه سوم قرن پیش در وین و برلین روی صحنه رفت و در هر دوجا توقیف شد. از این نمایشنامه‌نویس و داستان‌نویس برجسته آلمانی‌زبان بیش از 20 نمایشنامه، 2 رمان و بیش از ده رمان کوتاه و تعداد زیادی داستان کوتاه و بلند برجای مانده است. او در برخی عرصه‌ها از جمله به کار بردن تک‌گویی درونی و جریان سیال ذهن در ادبیات آلمانی‌زبان، اولین نویسنده محسوب می‌شود. از مهمترین آثار او می‌توان به «دوشیزه الزه»، «رویا»، «مردن»، «ستوان گوستل»، «چرخ و فلک»، «کور و برادرش» اشاره کرد. 

او در پاسخ به مصاحبه‌کننده‌ای که از درونمایه‌های مشترک آثارش پرسیده بود گفته است: «من دربارۀ عشق و مرگ می‌نویسم، مگر چیز دیگری غیر از این‌ها وجود دارد؟»

*****

پ ن 1: کتاب بعدی که در وبلاگ در مورد آن خواهم نوشت مجموعه‌ای از دو نوول زیبای این نویسنده «بازی در سپیده‌دم» و «رویا» خواهد بود. این کتاب توسط علی‌اصغر حداد ترجمه و انتشارات نیلوفر آن را روانه بازار کرده است. نامه فروید به شنیتسلر را از پس‌گفتار مترجم در همین کتاب آورده‌ام.

پ ن 2: به نظر می‌رسد بهترین زمان رفتن به مرخصی همین ایام سوت و کوری در وبلاگستان باشد. به امید روزهای بهتر و شروعی دوباره.