بادی آرتیست - دان دلیلو

داستان فرم خاص و جالبی دارد. راوی اصلی داستان یک راوی سوم‌شخص دانای کل است که گاهی شخصیت اصلی داستان را مخاطب قرار می‌دهد. روایت با یادآوری صبح یک روز عادی آغاز می‌شود؛ صبحی که در آن، زن و همسرش صبحانه می‌خورند. صبحانه‌ای در یک خانه بزرگ ییلاقی به همراه گفتگو و روزنامه و هواشناسی رادیو و تلفن و آپ‌پرتغال و کتری و انجیر و تستر و... یک صبح کاملاً عادی. تنها چیز غیرعادی به نظر خودم حسی بود که از آلزایمر و افسردگی مرد به ذهنم خطور کرد.

فصل اول که تمام می‌شود، یک میان‌فصل که درواقع گزارش روزنامه است را می‌خوانیم. گزارشی از یک خودکشی، خودکشی ری روبلز کارگردان 64 ساله‌ی سینما در خانه‌ی همسر اولش. در گزارش، مختصری هم در باب زندگی و آثار این کارگردان اطلاعات داده می‌شود و این که بازمانده‌ی او همسر سومش خانم لارن هارتکه است.

در ادامه خواهیم دید که زنِ موجود در فصل اول، لارن هارتکه است و داستان به بیان نحوه‌ی کنار آمدن او با تنهایی و غیبت همسرش می‌پردازد. در فصل ابتدایی به سروصداهایی از یکی از اتاق‌های خانه اشاره می‌شود که بعداً منجر به احساس حضور مردی عجیب در خانه می‌شود. مردی که گویا از صفحه‌ی کامپیوترِ لارن بیرون آمده است و...

*****

بادی‌آرت شاخه ای از پرفورمنس‌آرت است که بدن انسان در آن به‌نوعی ابزار بیان هنری است. پرفورمنس گونه‌ای هنری است، که در آن هنر به‌صورت زنده معمولا توسط هنرمند و گاهی با همراهی همکاران و یا اجراگران ارائه می‌گردد. این گونه، در هنر آوانگارد در طول قرن بیستم حضور داشته و نقش مهمی را در جنبشهای آنارشیک مانند فوتوریسم و دادائیسم بازی کرده است. بادی‌آرت، هنرمندانی را شامل می‌شود که خودشان را در موقعیتی مانند یک مجسمه زنده قرار می‌دهند و همچنین کسانی که از بدنشان به عنوان بوم نقاشی استفاده می‌کنند (اطلاعات بیشتر اینجا و اینجا). لارن هارتکه یک بادی‌آرتیست است و در بخش‌های انتهایی داستان، گزارشی از اجرای او را می‌خوانیم.

*****

از دان دلیلو کتابهای زیادی در لیست 1001 کتاب قرار داشت و دارد. در سال 2006 هفت کتاب (از جمله همین اثر)، در سال 2008 چهار کتاب و نهایتاً در سال 2012 سه کتاب در این لیست باقی مانده است (دنیای زیرزمینی، نویز سفید، مائوی دوم). از این نویسنده‌ی آمریکایی در ایران به‌غیر از این کتاب، هشت کتاب دیگر نیز ترجمه شده است (مطابق اطلاعات کتابخانه ملی) که نویز سفید و مائوی دوم را نیز شامل می‌شود. نویز سفید به تنهایی سه‌بار ترجمه شده است (تقریباً همزمان...با نام‌های نویز سفید؛ سروصدای سفید؛ برفک) که امر‌ تکراری و میمونی است!! البته شاهکار نویسنده ظاهراً همان دنیای زیرزمینی است که به فارسی ترجمه نشده است.  

.........................................

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ ترجمه منصوره وفایی، نشر نی، چاپ اول 1386 ، 108 صفحه.

پ ن 2: نمره کتاب از نگاه من 2.4 از 5 است. (در سایت آمازون 3.5 و در سایت گودریدز 3.2)

پ ن 3: مطالب بعدی به ترتیب درخصوص "نام گل سرخ" اومبرتو اکو و "منظره پریده‌رنگ تپه‌ها"  ایشی‌گورو خواهد بود که می‌افتد به سال آینده.

پ ن 4: برای تعطیلات عید تصمیم دارم دو کتاب تقریباً قطور دست بگیرم! پس لطفاً از هر گروه به یک گزینه رای بدهید. فرض کنید خودتان می‌خواهید از میان این کتابها، کتابی را بخوانید... کدام را انتخاب می‌کنید.

گروه اول: الف) آسیاب کنار فلوس – جورج الیوت  ب) زیر کوه آتشفشان – مالکوم لاوری  ج) صخره برایتون – گراهام گرین   د) نوسترومو – جوزف کنراد

گروه دوم: الف) بل‌آمی – گی‌دو‌موپاسان  ب)ریشه های آسمان – رومن گاری  ج) فتح پلاسان – امیل زولا  د) مادام بواری – گوستاو فلوبر

 

زمان: کند، کشدار و دردناک!

این‌گونه که من متوجه شدم بین کتاب و پرفورمنس و بادی‌آرتی که شخصیت اصلی داستان اجرا می‌کند یک‌جور هماهنگی وجود دارد... هم در ریتم و هم در مضامینی که در داستان طرح می‌شود. مضامینی همچون زمان، زبان، تکنولوژی، هنر، هویت و... .

گزارش میان‌فصل ششم و هفتم، اختصاص به گزارشی دارد که یکی از دوستان لارن، پس از دیدن نمایش او, نوشته است. در آنجا به ملاقات و گفتگویی که گزارش‌نویس با لارن داشته اشاره می‌کند. در قسمتی از آن (ص94) لارن چنین می‌گوید: شاید منظور جور دیگری فکرکردن به زمان است. زمان را نگه دار یا خیلی کشش بده یا برش گردان. زندگی ساکنی بساز که پویا باشد نه بزک‌کرده. وقتی زمان متوقف می‌شود ما هم متوقف می‌شویم. ما متوقف نمی‌شویم, عریان می‌شویم. اطمینان‌مان به خودمان کمتر می‌شود. نمی‌دانم. مگر در خواب یا تب شدید یا در نشئگی و افسردگی زمان کندتر نمی‌شود یا به نظر نمی‌رسد متوقف شده؟ چی می‌ماند؟ کی می‌ماند؟

به نظرم یکی از کلیدهای داستان همین نقل است باضافه عبارتی که در ص‌82 آورده است: زمان تنها روایت است که اهمیت دارد. وقایع را امتداد می‌دهد و رنج کشیدن, بیرون آمدن از آن, و دیدن مرگ را برای‌مان ممکن می‌سازد.

در صحنه انتهایی لارن پنجره را باز می‌کند درحالی‌که نمی‌داند چرا این کار را می‌کند و البته بعد می‌فهمد که این کار را به دلیل این‌که می‌خواسته طعم تند دریا را روی صورتش حس کند انجام داده است و از این طریق جریان زمان را توی تنش حس کند... تا به او بگوید کیست. 

این مسئله هویت و زمان و ارتباط این دو با هم یکی از مضامین اصلی داستان است. به نظرم گنگی فصل اول همین را نشان می‌دهد. یادآوری یک صحنه صبحانه خوردن... زمانی متوقف شده در گذشته... حاضرین در آن صحنه هویتی ندارند؛ مرد. زن. به گمانم بشود آن عبارات روزنامه‌ی مرد و تلفنِ زن و مالِ زن و مالِ مرد گفتن‌ها را در همین راستا تفسیر کرد: اشیاء و مالکیت آنها نیز هویت را آشکار نمی‌کند. بادی آرت لارن هم به گمانم چنین چیزی بود.

صحنه دوست‌داشتنی

زن مشغول بدن‌سازی سنگینی است تا بدن خود را برای اجرای پرفورمنس آماده کند. یاد یکی از جملات همسرش در این‌رابطه می‌افتد: گمانم داری جامعه انحصارطلب کوچک خودت را می‌سازی، جایی که خودت، به‌تمامی، هم دیکتاتورش هستی و هم ملت سرکوب شده (ص53).