حیاط خلوت فرهاد حسن زاده

آشور بچه آبادان است. پدرش سرایدار دبیرستان بود و آنها در مدرسه زندگی می کردند. جنگ که شروع شد او و خانواده اش در شهر ماندند و آشور تمام سال های جنگ را در آبادان و جبهه های جنگ ماند و جنگید و با کلکسیونی از آثار جنگ در بدنش، حالا (یعنی دو سه سال بعد از اتمام جنگ – زمان حال روایت) با عصا و ویلچیر در همان مدرسه زندگی می کند.

مالک مدرسه بعد از جنگ به ایران برگشته است و می خواهد مدرسه را تبدیل به پول کند. شریفه خواهر آشور است و او هم دلبستگی عجیبی به مدرسه دارد. او بدون اطلاع برادر آگهی گم شدن آشور را به روزنامه می سپارد تا از این طریق دوستان نزدیک برادرش را پیدا کند و از آنها کمک بگیرد. آنها شش نفر بودند که از اول ابتدایی تا انتهای دبیرستان با هم همکلاس بودند و وقتی انقلاب و پس از آن جنگ شروع شد همه از هم جدا و پخش و پلا شدند. آگهی به همراه عکس دوران مدرسه ی آشور چاپ می شود: عاشور مشعلی...اختلال حواس...گم شده...

***

شروع داستان تکنیکی است. چند فصل ابتدایی همانند رودخانه ای است که در نواحی کوهستانی جریان دارد، داستان ضرب آهنگ مناسبی دارد. اما وقتی دوستان آشور در آبادان جمع می شوند، گویی این رودخانه وارد دشتی هموار و بدون شیب می شود...آب رودخانه پخش می شود و گاه به هر سویی می رود...عرض رودخانه زیاد می شود و گاهی به نظر می رسد که آب جریان ندارد. علتش شاید این باشد که نوستال بازی این دوستان زیاده از حد است و نویسنده از طریق شخصیت هایش می خواهد ادای دین تمام عیاری به زادگاهش آبادان داشته باشد و چیزی، محله ای، مکانی از قلم نیافتد. تحقیقن این قضیه(ثبت وضعیت شهر کمی پس از جنگ و یادی از همان محلات قبل از جنگ) همین الان و سالهای بعد و برای نسل های بعدی آبادانی ها بسیار مفید خواهد بود، اما کمی به داستان از جهت سرعت داستان در فصول میانی ضربه زده است...

باقی در ادامه مطلب

***

    فرهاد حسن زاده  نویسنده آبادانی است که مثل برخی فوتبالیست ها که در تمام رده های تیم ملی از نوجوانان تا بزرگسالان حضور داشته اند, برای تمام رده های سنی داستان نوشته است. رمان حیاط خلوت در سال 1382 نوشته و توسط انتشارات ققنوس منتشر شده است.

مشخصات کتاب من: چاپ سوم, سال 1386, تیراژ 1100 نسخه, 351 صفحه, 3800 تومان

 

شروع داستان جالب توجه است. در فصل اول: شریفه که آمد، آشور خواب بود. راوی سوم شخص، روی شریفه زوم کرده است و گاهی به درون او نفوذ می کند. در فصل دوم: منشی که آمد، فریدون خواب بود. این بار راوی دوربیش را روی فریدون که یکی از دوستان آشور است زوم می کند. در فصل سوم: همایون که آمد، طوبی خواب بود. این بار هدف یکی دیگر از همکلاسی ها یعنی همایون است. در فصل چهارم: مرتضی که آمد، حسن خواب بود. که هدف مرتضی است. در این چهار فصل تقریبن همه اشخاص اصلی داستان خودشان را نشان داده اند و گویی همگی از یک خواب زمستانی بلند بیدار می شوند. البته اگر بخواهیم گیر بدهیم می توانیم بگوییم که ای کاش همایون و مرتضی هم مثل آشور و فریدون خواب بودند! یا چرا در فصول اول و سوم و چهارم کسی که آمده است هدف دوربین راوی است اما در فصل دوم برعکس!! گیر الکی است اما اگر شش فصل اول را با یک جمله مشابه شروع کردیم, شاید قشنگتر می شد یکجوری این ان قلت ها را هم نداشته باشیم.  

فصل پنجم و ششم هم شروعی این گونه دارند: شاهد که آمد، شریفه با چشم های نیمه باز زل زده بود به انتهای حیاط که در تاریکی شناور بود. شاهد هم شخصیتی مهم است او بیشتر از آن که برادر کوچکتر آشور و شریفه باشد نماینده نسل بعدی است! کودکی که در ابتدای جنگ زاده شد و کودکی اش را در جنگ گذراند. انتخاب خوبی است که در کنار درس کار می کند...آن هم چه کاری!؟ سنگ قبر. فصل ششم نیز آخرین فصلی است که آغازی مشابه دارد: مهماندار که آمد، یدالله سرش را چسبانده بود به دیواره خنک هواپیما و چشم ها را بسته بود. همانطور که مشخص است از اینجا به بعد دیگر وقت خواب نیست و واقعن هم این گونه است.

سرجمع می خواهم بگویم این شش فصل را دوست داشتم و همانطور که گفتم سرعت مناسبی داشت.

 آشور یا عاشور

آشور، آشور است و عاشور نیست. هر دو یکجور شنیده می شود اما یکجور نیستند. اگر آشور را بشناسی و جایی ببینی که عاشور نوشته اند اعصابت از ناآگاهی نویسنده اش خورد می شود... جنگ هم همین است. البته جنگ را نمی شود به صورت املایی غلط نوشت اما می توان جوری نوشت که جنگ نباشد!! چیزهای خوب و خوشگل و عرفانی باشد اما جنگ نباشد، انصافن در این صورت کسی که جنگ را لمس کرده است نباید تعجب کند که چرا جنگ را آنجور نوشته اند؟! از این زاویه من این کتاب را پسندیدم...اصلن واجب است که در مورد این مقولات رمان هایی مستقل نوشته شود. نه رمان بلکه فیلم هم همینطور و... وگرنه تا ابد باید به روایت های رسمی و مورد پسند قناعت کنیم یا اساسن از این مقولات فاصله بگیریم که این فاصله گرفتن پاک کردن صورت مسئله است.

این که چرا این رمان علیرغم ارتباط محکمی که با جنگ دارد توسط مجاری رسمی آنچنان که باید جدی گرفته نشده است (اینجا) به همین درک کمی متفاوت از جنگ باز می گردد. همایون نویسنده است و رمانی در مورد جنگ نوشته است که چاپ نمی شود. علت را خود همایون اینگونه می گوید:

بعضی از آقایون معتقد بودند که داستانش ضد جنگه. ما آخرش نفهمیدیم تعریف اینا از جنگ چیه! (ص220)

علاوه بر این، آشور در طول داستان اگرچه به زبان نمی آورد اما یکجورایی طلبکار است حتا یکبار صراحتن از سهم خودش حرف می زند. بهترین سال های عمرش را در جبهه گذرانده و حالا به صورت طبیعی سهمش را می خواهد و این کاملن طبیعی است (اتفاقن روایت های رسمی که همه عارفند و مخلص از نظر من می لنگد) اما نکته مثبت این است که همین آشور بالاخره جایی به این درک می رسد که: ئی جنگ فقط دهن مونه سرویس نکرده. بقیه هم مبتلا هستند. (مونه را به گویش آبادانی بخوانید. من را)   

و دلیل آخر هم جایی است که می گوید هیچ کس سعی نکرد جوان های نسل انقلاب را بفهمه و بشناسه، هرکی استفاده خودشه برد...این گفتگوی صفحات 322 و 323 به هر حال واقعیتی است.

خوب یا متوسط

شروع داستان خوب بود...اما نمی دانم چرا در انتهای خوانش وقتی به خودم مراجعه کردم دیدم نمی توانم همانند لینکی که گذاشتم و البته ایشان واقعن استاد هم هستند, بگویم که این کتاب خوبی بود. و البته نمی توانم بگویم که کتاب ضعیفی بود چون واقعن ضعیف نبود! با خودم نشستم ایراداتی که در حاشیه کتاب نوشته بودم را مرور کردم دیدم واقعن اینها اشکالاتی نیستند که مرا به آن قضاوت بکشانند. شاید من خواننده باید نسبت به کتابهای داخلی کمی سختگیرتر باشم تا نویسندگان را به جلوتر رفتن ترغیب کنم!...شاید آن بخش های نوستال بازی رفقا در آبادان و کش دار شدن داستان مرا اذیت کرده باشد...شاید حدسی که از ابتدا در مورد شاهد و اینا! داشتم و در انتها همان حدس به وقوع پیوست این حس را به من منتقل نمود...شاید اصن من حالم خوب نیست!...شاید همه اینها در کنار هم و شاید باضافه چند تا چیز که نمی دونم چی هستند!!...در هر صورت چیزی که مسلم و قطعیه این است که داستان می توانست خوب تر باشد.

یک بار دیگر از تمثیل رودخانه استفاده می کنم: رودخانه وقتی به دشتی هموار می رسد چنانچه مسیر حرکتش مشخص نباشد آب پخش می شود و به جایی نمی رسد... منِ خواننده بعد از اتمام کتاب با خودم خلوت می کنم: آیا هدف نشان دادن غربت آشور بود؟ مردی که جنگید و مرد...آیا هدف نشان دادن سرنوشت غم انگیز شریفه بود؟...آیا هدف نشان دادن تبعات جنگ برای نسل آینده بود؟...آیا هدف بیان غم دورماندگی از کودکی و شهری که دیگر نابود شده, است؟...آیا هدف نشان دادن تاثیر انقلاب و جنگ بر متفرق شدن دوستان است؟ و... همه اینها باضافه چیزهای دیگر در داستان هست اما خط اصلی چه بود و من باید به کجا می رسیدم, این نبود به نظرم.شاید اگر روی هما و به فنا رفتن آشور تکیه بیشتری می شد به جایی می رسیدیم...آشوری که جهت حفظ شهر و مدرسه می جنگد و می ماند تا به پیروزی دست یابد اما پس از دستیابی به خواسته اش چه دارد که به دلخوشی و امید به آن زنده بماند؟ عشق ...عشق می توانست این امید باشد اما این عشق به خاطر نگهداری راز خانوادگی در نطفه خفه می شود...جالب است بدانید که این هم در داستان هست. می خواهم بگویم همه مصالحی که می بایست باشد...اما...توقع من بالا رفته است!