معجون غیرت و آئینه‌های عبرت!

بعد از المپیک و دادن راهکار برای المپیک بعدی حسابی خسته شدم و چون ماراتن راهیابی به جام جهانی فوتبال در پیش بود که موجب بالا رفتن آدرنالین و همچنین ضعف اعصاب و همچنین نشان دادن پتانسیل‌های عظیم فرهنگی می گردد، فرصت را مغتنم شمرده و چند روزی به مسافرت رفتم. از آنجایی‌که مسافرت بدون سفرنامه همانند کتاب بدون جلد است؛ و کتاب بدون جلد شبیه تنِ آدمی بدون لباس زیباست، و آدم بدون لباس طبیعتاً نشان از بی‌غیرتی دارد و البته ما هم به عنوان یک ایرانی مربای غیرت تشریف داریم لذا در ادامه مطلب سفرنامه‌ای خواهیم نگاشت از سفری به استان زنجان...

...................

پ‌ن1: کتابهایی که در انتظار نوشته شدن هستند: در انتظار گودو (بکت) فرارکن خرگوش (آپدایک).

پ ن 2: لینک قسمت دوم: اینجا

 

یادگاری می‌گذارم، پس هستم!

اولین مقصد سفر سلطانیه بود، جایی که به دستور ارغون‌خان کلنگ ساخت پایتخت جدید حدود 750 سال قبل بر زمین خورد؛ شهری که در زمان الجایتو (پسر ارغون) به پایان رسید و پایتخت شد. الجایتو وقتی به دنیا آمد نیکلا نام گرفت چون مسیحی به دنیا آمد. بعدها بودایی شد و بعدترها مسلمان شد و نهایتاً شیعه و با نام سلطان محمد خدابنده در سن 35 سالگی از دنیا رفت. به نظرم روح پرتکاپویی داشت!

گنبد سلطانیه که از لحاظ ابعاد، شهرت جهانی دارد، در واقع بنایی است که الجایتو در محل ارگ سلطنتی ساخت تا پس از مرگش در آنجا دفن شود. همین نشان می‌دهد مرگ در سن 35 سالگی، در آن زمان چندان جوانمرگی محسوب نمی‌شده است! اما نکته مهم سن و سال و مرگ‌اندیشی نیست بلکه آن است که این بنا وسط ارگ ساخته شد ولیکن علیرغم وجود بنای سلطانیه از ارگ جز چند پایه (که آن هم تقریباً به مدد مرمت‌کاران ایجاد شده است) چیزی باقی نمانده است. علت چیست؟!

در طول تاریخ در ایران دو تیپ حاکم داشته‌ایم: پادشاهی که پایتختش اسبش بود و پادشاهی که پایتختش تختش بود! معمولاً گروه دوم چیزهایی را به عنوان یادگاری و شاخصی برای نشان دادن عظمت خود می‌ساختند و گروه اول نیز دقیقاً بر اساس همان شاخص اقدام به تخریب آن می‌نمودند. همین اتفاق برای ارگ سلطانیه رخ داده است و پس از افول ایلخانان و حضورِ خاک در توبره‌کنِ تیمور، و سپردن این مناطق به پسرش میرانشاه که اندکی هم شیرین می‌زد، تمام یادگاری‌ها پاک شد به غیر از ساختمان‌های مذهبی. در واقع یکی از دلایلی که حکام تلاش می‌کردند یادگاری هایشان رنگ و بوی مذهبی داشته باشد جاودانه شدن اثرشان و اسمشان بود.

الجایتو و طرح ناکامِ خاورمیانه جدید!

گنبد سلطانیه خودش را از چندین و چند کیلومتری به چشم و دلِ بازدیدکننده وارد می‌نماید اما عظمت آن قاعدتاً از زیر آن بیشتر نمود پیدا می‌کند که در حال حاضر چنین امکانی به دلیل حجم عظیم داربست و چوب و...جهت مرمت وجود ندارد.

الجایتو وقتی به مذهب شیعه درآمد چنان ذوب شد که تصمیم گرفت در نقش یک مدافع حرم، همه‌ی قبور ائمه شیعه را به پایتختش انتقال دهد لیکن فقهای ملتزم رکاب مانع او شدند و گفتند حاجی یه کم یواش‌تر! نبش قبر حرام است. خُب عزیزانِ دلِ برادر ایشان مرتکب کلی فعلِ حرامِ دیگر هم می‌شد می‌گذاشتید این یک قلم حرام را نیز انجام دهد! فقط تصور کنید خاورمیانه در صورت چنین عملیاتی چه شکلی می‌شد! حالا اگر به ژئوپلیتیک منطقه علاقه ندارید به این فکر کنید لااقل گنبد و ضریح‌های مطلایی که می‌سازیم همینجا بیخ گوش خودمان بود و الان هدف چاق و چله‌ی داعشی‌ها نبود. راهپیمایی اربعین هم از همین تهران شروع می‌شد به مقصد سلطانیه... فوق فوقش از شهر عبید زاکانی هم می‌گذشتند!

قبر من کجاست!؟

به هرحال الجایتو به توصیه فقها و علما به انتقال تربت نجف اکتفا کرد و با همان خاک بخشی از بنای سلطانیه را متبرک نمود... قسمتی که تربت‌خانه نام دارد... تا پس از مرگ به آرامشی که از شراب حاصل نشده بود ‌دست یابد. اما در هیچ‌کجای بنا اثری از قبر سلطان نیست! بنا به برخی از روایات چون به همراه ایشان جواهرات قابل توجهی دفن شده بود با ظهور پادشاه اسب‌نشینِ بعدی (تیمور و پسرش) این قسمت از بنا که ازقضا دلیلِ ساخت آن است؛ توسط ایشان تغییر کاربری یافته است. البته ما می‌دانیم چه با جواهر چه بی جواهر، اصولاً قبر سلاطین یک بنای موقتی است!

یکی از اطرافیان تاثیرگذار و مورد علاقه الجایتو، ملا حسن کاشانی آملی است که در زمینه‌ی شعر هم دستی بر آتش داشته است. مقبره‌ی ایشان به بنای سلطانیه نزدیک است. نگهبان در را برای ما باز نمود و از آن دیدن کردیم و البته در آنجا هم قبری ندیدیم!

با فاصله‌ی کمی از این دو بنا، گنبدی آجری به چشم می‌آید که وقتی به آن نزدیک می‌شوید نام چلبی اوغلی را بر تابلویش خواهید دید. بنا به روایتی محل دفن شاگرد والامقامِ مولوی یعنی حسام‌الدین چلبی است که طبیعتاً روایتش سست است. البته اگر فقیهان جلوی الجایتو را نگرفته بودند من این روایت را رد نمی‌کردم! اما حالا که حرم‌ها در کشور همسایه است بگذاریم مقبره حسام‌الدین در همان قونیه باشد. البته چلبی اسمی عام است که جانشینان بعدی مولانا (فرزندان و نوادگانش) نیز همان لقب را داشتند و احتمالاً اینجا مربوط به یکی از آنهاست... این مدرسه و خانقاه و مقبره بنای جالبی است به‌خصوص که عکس بزرگی از بنا که در دوره قاجاریه انداخته شده است در ورودی بنا (که از قضا اداره میراث فرهنگی شهر است) گذاشته شده است و وقتی عکس را می‌بینی و وارد می‌شوی انگار از تونل زمان گذشته‌ای... وقتی هم وارد بنای مقبره می‌شوی اگر نوای استاد شجریان (رندان سلامت می‌کنند جان را غلامت می‌کنند مستی ز جامت می‌کنند مستان سلامت می‌کنند...) در گوشتان باشد دیگر نورعلی‌نور است (خطاب این شعر مولانا همین حسام الدین چلبی است) اما نکته جالب باز هم همان است که حدس می‌زنید: آنجا هم خبری از جنازه و قبر نیست!

احتمالاً در این سرزمین زمانی به جای شعار رأی من کجاست شعار قبر من کجاست رواج داشته است و البته آن هم راه به جایی نبرده است!

مغز‌های وود وودناک از این سرزمین دورباد!

از یادگاری‌های باقی‌مانده از مغولان، برخی معابد بودایی است که البته اکثر آنها بعد از تغییر دین ایشان، به دستور خود ایشان تخریب شد. در واقع مغز ایشان برای تخریب مدام وودوود می‌کرده است! خوشبختانه دو سه موردی از این معابد جان سالم به‌در برده‌اند که یکی از آنها معبد داش‌کسن در نزدیکی سلطانیه است. معبدی که در دل کوه تراشیده شده است و نقش‌برجسته‌های زیبایی دارد؛ دو اژدها در طرفین که یکی از آنها به‌غایت سالم است. شاید یکی از دلایل سالم ماندنش در عصر حاضر جاده‌ی خاکی آن است که امیدوارم آسفالت نشود! طبیعتاً خلوتی بیش از حد زیاد هم خوب نیست و خطرناک است (در واقع به غیر از گنبد سلطانیه در سه مکان بعدی ما خودمان بودیم و خودمان... تنهای تنها) اما خوشبختانه یک کانکس نگهبانی در قسمت ورودی هست و ما یک نگهبان را مشاهده کردیم.

طبعاً در این معبد از مجسمه یا نقش بودا خبری نیست ولی می‌توانید دو قسمت از صورت بودای این معبد را در موزه مردان نمکی زنجان (خانه ذوالفقاری‌ها) ببینید. در قسمت بعدی به زنجان خواهیم رسید.