اگنس پیتر اشتام

 

داستان با شروعی طوفانی آغاز می شود. راوی از مرگ اگنس خبر می دهد و عامل این مرگ را یک داستان عنوان می کند و در عین حال همان داستان تنها چیزی است که از اگنس باقی مانده است. شروع داستان هم بر می گردد به روزی در نه ماه قبل , یعنی روزی که راوی در کتابخانه عمومی شیکاگو با اگنس برخورد می کند و نطفه داستان بسته می شود. در ادامه خواهیم دید که این آشنایی به یک رابطه عاشقانه منتهی می شود.

راوی نویسنده درجه دویی است که در مورد تاریخچه سیگار و دوچرخه کتاب هایی نوشته است و حالا مشغول نوشتن در مورد تاریخچه واگن های لوکس راه آهن است. او قبلن یک بار کتاب داستانی هم نوشته است که کمتر از دویست نسخه فروش رفته است. اگنس از او می خواهد که داستانی در مورد او بنویسد. برای او کتابی که دویست نسخه هم چاپ بشود کفایت می کند چرا که هدفش از این درخواست داشتن یک پرتره از خودش است یا نشانی از این که او واقعن وجود داشته است. راوی بالاخره قبول می کند و نوشتن داستان را آغاز می کند...

خوشبختی یا جذابیت

داستانی که راوی در مورد اگنس می نویسد (داستان در داستان) بی روح و یکنواخت و درپیت است و نهایتن همان دویست نسخه را هم شاید جواب ندهد!! راوی از داستان راضی نیست و علت آن را در همان یکنواختی و رخ ندادن اتفاق می داند. آنها در کنار هم راضی و خوشبخت هستند اما توصیف خوشبختی و رضایت ساده نیست و جذابیتی در داستان ایجاد نمی کند. نقطه عطف داستان به زعم من جایی است که آنها برای دیدن تابلویی که چنین چیزهایی را به تصویر کشیده باشد به انستیتو هنر شیکاگو می روند و مدتی طولانی به اثری از ژرژ سورا نگاه می کنند ؛ تابلویی که مردان و زنانی را در حال استراحت در ساحل رودی نشان می دهد و از کنار هم قرار گرفتن بیشمار نقطه شکل گرفته است. بعد از خروج از آنجا اگنس جمله جالبی به زبان می آورد:

خوشبختی را نقطه نقطه نقاشی می کنن و بدبختی را خط خط. وقتی تو می خوای خوشبختی ما رو توصیف کنی, باید یک عالم نقطه های کوچک درست کنی, مثل سورا. آن وقت مردم از فاصله ای می تونن ببینن که ما خوشبخت بودیم.

اما به نظرم راوی این توصیه را جدی نمی گیرد و به دنبال اتفاق و خلق اثری جذاب و خواندنی است. این کشمکش درونی راوی را هنگامی که به دنبال پایان بندی مناسب داستان است می بینیم. اما فارغ از این که چه بهایی بابت جذاب شدن داستان می پردازد به نظرم کماکان داستان دلنشین نمی شود (منظور این که چه بسا خوشبختی ها به هوای دستیابی به جذابیت , به باد می رود و جذابیتی هم کف دست نمی ماند).

داستان خلاقانه

اما بر خلاف داستانی که راوی به سفارش اگنس می نویسد , خود کتاب (یعنی همین داستانی که ما می خوانیم) بسیار جذاب است. یک جمله کلیدی از کتاب "خاطرات روسپیان غمگین من" مارکز را برای اینجا کنار گذاشته بودم:...دریافتم که آنچه عالم را به تحرک وا می دارد عشق های کامروا نیستند بلکه شیدایی های بدفرجام و بی سرانجامند. حس کردم پس از اتفاقات آخر داستان تازه موتور راوی روشن شد و خلق داستان اصلی از همین جا آغاز می شود و البته این به آن معنا نیست که بزنیم همدیگرو بترکونیم!

شاید کمتر بدآموزی داشت اگر به جمله ای از تولستوی در آناکارنینا اشاره می کردم که: تمام خانواده های خوشبخت شبیه یکدیگرند, اما هر خانواده بدبختی به شکل خاص خود بدبخت است. و جذاب شدن داستان اصلی را به این موضوع ارتباط می دادم.

اما هیچ کدام از این دو موضوع علت جذابیت اگنس نیست! یوستین گوردر در جایی اشاره کرده بود که هر نویسنده با هوش متوسط می تواند داستان عاشقانه بنویسد(قریب به مضمون) و تا حدودی موافقم اما اضافه می کنم که چنان کتابی خوانندگان با هوش متوسط را هم جذب نمی کند. اما وقتی نویسنده باهوشی سراغ این تم تکراری و نخ نما برود قضیه متفاوت می شود. پیتر اشتام نویسنده باهوشی است.  

******

در ادامه مطلب به موضوعات دیگری پرداخته ام اما خواندنش را به کسانی که نخوانده اند توصیه نمی کنم. 

******

پ ن 1: تشکر از درخت ابدی که اینجا کتاب و این نویسنده سوییسی آلمانی زبان را به من معرفی کرد. و تشکر از دوستانی که رای دادند و... حالا آنهایی که نخوانده اند,خود دانند!

پ ن 2: مشخصات کتاب من ؛ نشر افق (با خرید امتیاز و حق کپی رایت که آفرین دارد) , ترجمه محمود حسینی زاد , چاپ اول 1388 , تیراژ 2000 نسخه , 156 صفحه , 3000 تومان

اگنس , خیال یا واقعیت , مرده یا زنده؟

چیزی که ابتدا به ذهن می رسد آن است که اگنس ,فقط راوی را ترک می کند و چون دیگر در دنیای راوی حضور ندارد لذا مرگ او صرفن از این جهت در ابتدای داستان اعلام می شود. در حقیقت خواننده چنان دلبسته اگنس می شود که ناخودآگاه خواستار زنده ماندن اگنس است(حداقل من که این گونه بودم!). نویسنده هم با یک زنگ تلفن در صفحه انتهایی این نیاز درونی ما را قلقلک می دهد.

برداشت دیگری هم هست که اساسن اگنس وجود واقعی ندارد , داستانی او را می کشد و لذا همین داستان است که به او حیات می دهد (اینجا) و بدین ترتیب در مرگ اگنس تشکیک می کنیم (صرفن در داخل فضای داستان در داستان کتاب وگرنه بدیهی است که کل داستان زاییده ذهن نویسنده است). اما اگنس از نظر من خیالی نیست چرا که فیلمی از او موجود است, فیلمی که خودش در آن حضور ندارد اما حداقل نگهبان پارک به عنوان شاهد در آن حضور دارد. فکر کنم در آن صحنه ای که اگنس از نگهبان پارک با لفظ شاهد اسم می برد برای همین باشد تا اثبات کند اگنس واقعن وجود داشته است.

دردناک است! اما اگنس مرد. عامل مرگ یا خودکشی اش هم همان داستان است که راوی صادقانه به آن اعتراف می کند. اگنس مطابق پایان بندی شماره 2 داستان عمل می کند و به جایی می رود که... همان جایی که راوی از زیبایی مرگ به روش یخ زدن در ص79 صحبت می کند.

در ابتدای داستان هم (ص10) می گوید که فقط یک سانتی متر شیشه من را از اگنس جدا می کند , فقط یک قدم. اما پنجره ها باز نمی شوند. این یعنی چه؟ بیرون از پنجره باد است و برف و سرما , اگنس موجودی خیالی نیست که با برف و باد یکی شود , تازه اگر بود , آن هم از طریق دریچه باریک کناری قابل دسترسی است(ص26)! فقط یک قدم و باز شدن پنجره معنایش خودکشی و مرگ است. فاصله راوی و اگنس همین یک قدم است.  

اگنس معشوق برتر

نگاه اگنس به مسائل مختلف را دوست داشتم (ص24 مرگ , ص27 قضیه شر , ص32 نشانه گذاری , ص49 طبقه بیست و هفتم!! , ص122 تمام شدن کتاب و نویسنده ها و...) و ترس ها و عادات این دانشجوی دکترای فیزیک برای من دلنشین بود. واقعن از ته دل دوست دارم زنده باشد و اون بیرون جایی مشغول زندگی اش باشد! (اگر کسی می تونه اثبات کنه دریغ نکنه). در مجموع یکی از برترین معشوق های داستانهای عاشقانه ایست که خوانده ام.

خوشبختی و آزادی

اما این که با همه این اوصاف چرا راوی لگد زد زیر کاسه کوزه خودش, به خاطر اولویتی است که در زندگی اش به آزادی می دهد (ص111) شاید بتوان و می توان از نگاه دیگری آن را خودخواهی دانست , اما عمل کردن در چنین وضعیت هایی بر اساس اولویت های ذهنی, جربزه می خواهد. و شاید به این دلیل من چندان از راوی دلگیر نمی شوم اما این که در اواخر داستان و با توجه به کوشش در نوشتن داستان درخصوص اگنس , هنوز چیز چندانی از او نمی داند دلگیر کننده است. به هر حال گاهی آدم ناخواسته لگد می زند و گاهی با علم به موضوع لگد می زند! این دو تا فرق می کند.  

 سبک داستان , پست مدرنیسم

منتقدین ,مولفه های مختلفی را برای داستان های پست مدرن برشمرده اند که این داستان هم می تواند در این گروه جای بگیرد. من با این که یک کتاب خوب هم در این رابطه خواندم هنوز با این عنوان مشکل دارم! , شاید به خاطر حس زمان مندی در این کلمه است و این که مثلن تریسترام شندی قرن 18 هم پست مدرن محسوب می شود درحالیکه هنوز رمان مدرن خلق نشده است و از این قبیل موارد...

در هر صورت در خصوص سبک این داستان مطالب خوبی در وبلاگ مداد سیاه آمده است. اینجا و اینجا

عبارات برگزیده

عبارات جالب توجه که زیاد است! در این خصوص به وبلاگ رد فکر مراجعه نمایید.

جمله آخر داستان

همه اینها رو گفتم ولی اگر در مورد این جمله آخر نگم کم کاری کرده ام! یکی از درخشان ترین جمله های پایانی است.(این را مد نظر داشته باشیم که کلیت داستان در همان جمله اول عنوان شده و چیز دندان گیری برای آخر نمانده است) من چنان شیفته این جمله آخر شده ام که دوست دارم یک ایمیل به پیتر بزنم , حیف که آلمانی بلد نیستم.