شبِ ممکن - محمدحسن شهسواری

"مازیار" ویراستاری 34ساله و باسواد و اهل‌مطالعه و همه‌چیزدان است. او به عنوان راوی اول شخص، با لحنی محزون و حسرت‌آلود و رمانتیک، داستان را آغاز می‌کند. مخاطب او در این روایت، دختری به نام هاله است که حدود شش ماه قبل از دنیا رفته است. هاله دختری است که به‌زعم راوی در فصل اول، دختری محترم و ماخوذ به حیا بود که ناگهان به یک دیوانه‌ی پیش‌بینی‌ناپذیر که مرز شوخی و جدی‌اش معلوم نیست، تبدیل می‌شد. مازیار در فصل اول، ماجراهای شبِ تولدش را تعریف می‌کند؛ شبی که راوی با هاله و سمیرا به رستوران بوف رفته‌اند، شبی که مسخره‌بازی‌های هاله و همراهی‌های سمیرا با او و انفعال راوی، منجر به بروز حوادثی می‌گردد، شبی که با توجه به این ماجراها به "شبِ بوف" معروف شده است. عنوانی که بر تارک فصل اول نشسته است.

فصل دوم با عنوان "شبِ شروع" و فصلِ پس از آن با عنوان "شبِ واقعه" هرکدام به نوعی ساختار ذهنی خواننده درخصوص شخصیت‌های داستان و ماجراهای پیرامون ارتباط آنها با یکدیگر را در هم می‌ریزد. اتفاقی که در فصل چهارم و پنجم، "شبِ کوچک" و "شبِ شیان" تکرار می‌شود.

شب‌هایی ممکن‌الوقوع و ممکن‌التصور! من اگر بخواهم تیتری برای معرفی این کتاب انتخاب کنم این عنوان را انتخاب می‌کنم: "در ستایش جعلِ‌ واقعیت" که می‌شود همان در ستایشِ داستان‌پردازی. یکی از دوستانم می‌گفت که از مارکز پرسیدند برای نوشتن داستان چه چیزی برای شما اهمیت و اولویت دارد؟ ایده یا تصویر؟ و ایشان قاطعانه پاسخ داده بود که  تصویر. در واقع این رمان مصداق خوبی برای این ارجحیت است. چند تصویر کوتاه... و تخیل یک ذهن خلاق که داستانی را بر قامت آن تصاویر استوار می‌کند. داستانی که استمرارش بر جعل واقعیت توسط راوی استوار است. یک داستان تکنیکی و دقیق. دقت کار آنجا اهمیت پیدا می‌کند که توجه کنیم فرم کار بسیار مستعد خطاست... من خطایی ندیدم و از این جهت به عنوان یک خواننده شگفت‌زده شدم.

*****

محمدحسن شهسواری متولد 1350 در بیرجند، نویسنده و روزنامه‌نگار است. از دیگر آثار او می‌توان به پاگرد، شهربانو، وقتی دلی، میم عزیز و... و دو مجموعه داستان کلمه‌ها و ترکیب‌های کهنه، و تقدیم به چند داستان کوتاه اشاره کرد. از نگاه ایشان ادبیات داستانی در کنار "کشف بخشی از زندگی بشر، سرنوشت و سرشت او" می‌بایست به دنبال "مطالعه روایت به عنوان محمل اصلی ادبیات" باشد. به نظر می‌رسد در این کتاب، کفه‌ی دومی اندکی سنگین‌تر باشد.

مشخصات کتاب من: نشر چشمه، چاپ چهارم 1390، 160 صفحه

پ ن 1: نمره کتاب از نگاه من 4 از 5 است. (در گودریدز از مجموع 239 رای نمره 2.75 را به دست آورده است)

پ ن 2: در ادامه مطلب نامه یکی از آشنایان خانوادگی‌مان را آورده‌ام! فردی که در فصل پنجم وارد داستان می‌شود و از دوستان نزدیک راوی اصلی داستان است. البته ایشان نقش بسیار مهمی در انتخاب رشته‌ی تحصیلی من داشت و در واقع من را به مهندسی مکانیک علاقمند کرد و پس از آن هم ادبیات و حواشی آن.

 

شبِ مهندسی

ز چشم روز می‌ترسم که چشمش سِحْرها دارد

ز زلف شام می‌ترسم که شب فتنه است و‌ آبستن

دوست نویسنده‌ی من سلام

چند سالی است که من و تو، هر کدام به دلایلی از یکدیگر فاصله گرفته‌ایم. دلایل تو را نمی‌دانم اما دلایل خودم در شش‌ماهِ گذشته، بارِ خاطر و روانم شده است. احساسِ عذابِ وجدان بدان معنای مصطلح را ندارم و این کمی ممکن است در انتهای این نامه عجیب به نظر برسد. من و تو هر دو دهه‌ی هفتم زندگی خود را سپری می‌کنیم و به نظرم تغییر نگرش‌مان به دنیا نه ممکن است و نه مطلوب... لذا تاکید می‌کنم اعترافاتی که در ادامه خواهم آورد از سرِ عذاب وجدان و بخشیده شدن گناهانم نیست.

دیروز مدیریت مُتل شیان را تحویل داده‌ام و دوران واقعی بازنشستگی من آغاز شده است و الان در سالن انتظار فرودگاه نشسته‌ام و ساعتی دیگر سفر من آغاز خواهد شد. همان سفری که همیشه در دوران نوجوانی و جوانی با یکدیگر در موردِ آن رویاپردازی می‌کردیم. سفری که قرار بود تا دمِ مرگمان ادامه یابد. شاید به همین خاطر لازم دیدم کارِ نکرده و حرفِ نگفته‌ای در این دیار باقی نگذارم ولذا به همین خاطر این اعترافات را روی کاغذ می‌آورم.

فرصتِ نوشتن بسیار کوتاه است، بارها را تحویل داده‌ام و به همین خاطر برخلاف همیشه که قبل از بیان اصلِ مطلب لازم می‌دانم به حاشیه‌ها و مقدمات آن بپردازم، این بار به سراغ اصل موضوع می‌روم. علیرغم اینکه برای من بسیار سخت است! خودت می‌دانی که حاشیه نرفتن از اعتراف کردن برای من سخت‌تر است!!

من و تو سالها با هم دوست بودیم و طبیعتاً برای آشنایان مشترکمان عجیب نبود که تو رُمانت را در مُتلی که من مدیریتش را به عهده داشتم بنویسی و از آن فضا استفاده کنی و در عوض نام و عنوان مُتل را در داستان پُررنگ کنی... اتفاقی که صاحبانِ مُتل را خرسند نمود.

رُمان تو گُل کرد و شایسته‌ی این توجه و بیشتر از آن هم بود. من همینجا تاکید می‌کنم که این رُمان تماماً مرهون زحمات و خلاقیت خودت است و اعترافاتی که در ادامه خواهم نوشت هنر تو را زیر سوال نخواهد برد...بله قول دادم که مختصر و مفید بنویسم!

همه‌چیز از آن شبی شروع شد که در یک مهمانی با هاله آشنا شدم. هاله دختری باهوش و با شیطنت‌های عجیب و غریب بود. به مرور حس کردم که دوست دارم آشنایی‌ام با او عمیق‌تر شود... به قول رومن گاری، وضعیتم ماداگاسکاری شده بود. یا به قول هاله برای احساس بزرگ شدنِ ناگهانی با او دست و پا می‌زدم! حالا که واقعاً شش‌ماه از مرگ او گذشته است می‌توانم پرده از برخی حقایق بردارم. مرگ او با آن شرایط عجیب که شاید ریشه در خودخواهی من داشت.

وقتی ارتباط من و هاله داشت جدی‌تر می‌شد در یکی از دیوانه‌بازی‌های معطوف به ادبیاتش از من خواست تا از نفوذم در محافل ادبی استفاده کنم تا نویسنده‌ای بر اساس شخصیت او داستانی بنویسد!! شاید فکر می‌کرد با این خواسته، من را دنبال نخودسیاه فرستاده است. می‌دانست که بازی دادنش در یک فیلم برای من اگرچه کار ساده‌ای نبود، دور از دسترس هم نبود. اما حضور داشتن در یک داستان، آن هم به عنوان نقش اصلی... تقریباً امری محال بود. اما همانطور که می‌دانی من پشتکار خوبی برای به "اقدام و عمل" درآوردن چنین اموری دارم.

ابتدا با یکی از خانم های نویسنده که در دهه‌ی شصت معروفیتی داشت وارد مذاکره شدم. مدتی بود از ایران و فضای ادبی اینجا دور بود. یک سوئیت در اختیار او گذاشتم و خیلی زیرپوستی ترغیبش کردم داستانی در مورد یکی از مهمانان مرموز مُتل به نام هاله بنویسد. طرح کوچکی آماده شد، اما نتیجه برای خودِ نویسنده هم بسیار مایوس کننده بود... با یک ویرایش اساسی نهایتاً یک پاورقی خوب می‌شد از آن درآورد... کار را کنار گذاشت و ایده‌ی بهتری که به ذهنش رسیده بود را با ذوق و شوق کلید زد که البته اثری از هاله در آن نبود! اینجا بود که به یاد تو افتادم، هفت سال از نوشتن رمان قبلیت گذشته بود. خیلی تلاش کردم تا راضی شدی برای نوشتن به مُتل شیان بیایی.

می‌دانستم تو آدمی نیستی که سفارشی بنویسی و می‌دانستم آدمی نیستی که تحت تاثیر قرار بگیری و ... از اینجا به بعد مطابق نقشه‌ای پیچیده‌ عمل کردم. شبِ اول ورودت تعدادی از مشتریانِ حاضر را مطابق همان طرح قبلی‌ به تو معرفی کردم. حتماً یادت هست که چند شب اولِ حضورت بعد از خوردن شام، پشت یکی از میزهای مخصوصِ رو به جنگلِ لویزان می‌نشستیم و دسر مخصوصی می‌خوردیم!؟ و حتماً یادت هست که ار نوجوانی چه علاقه‌ای به کانن‌دویل و مخلوقش شرلوک داشتم... به‌ویژه علاقه‌ی شرلوک به ترکیبات شیمیایی... و حتماً یادت هست که مدتی در زیرزمین خانه‌مان در همان محله‌ی زمان بچگی‌مان آزمایشگاهی به هم زده بودم و... یادت هست که سرآخر در اثر مصرف بیش از حد یکی از محصولاتم چندماهی در یک آسایشگاه بستری بودم! حاشیه نمی‌روم... دسرِ مخصوصِ شب‌های اول از یک کاکتوس به نام مسکالین تهیه شده بود. دستپخت خودم بود... ترکیباتش به‌گونه‌ای بود که وقتی در سوئیتت به خواب می‌رفتی، می‌توانستم بالای سرت حاضر بشوم و از هاله و مازیار و سمیرا برایت حرف بزنم و... چند شب متوالی برایت پاورقی می‌خواندم و تو در خواب حرکات عجیب و غریبی می‌کردی و گاه بلند می‌شدی و با چشمان باز به من خیره می‌شدی و بعد دوباره... دسرِ مسکالینی چنان فضایی ایجاد کرد که تو در بیداری هم صدای جیغ دختران را می‌شنیدی. خلاصه بعد از چند روز به من گفتی که می‌خواهی براساس خواب‌های عجیبی که این شبها می‌بینی داستانی بنویسی و مقداری از ایده‌ات را برای من شرح دادی و من خیالم راحت شد. مطمئن بودم که داستانی که تو می‌نویسی هردویمان را به سرمنزل مقصود خواهد رساند و همینطور هم شد! قیافه هاله بعد از خواندن رمان شبِ ممکن یکی از دیدنی‌ترین تصاویری است که در ذهنم ثبت شده است. خیلی زود از طرف هاله، لقب پلیدِ اعظم را گرفتم و او به من ایمان آورد و...

وقتی دیدم در اواخر رمانت نوشتی "خدایا این مهندس‌ها از جان ما، از جان من چه می‌خواهند" جا خوردم. حدس زدم که به چیزهایی شک کردی. وقتی بار اولی که بعد از خواندن کتابت تو را دیدم، ناغافل از من در مورد آن دسر مسکالینی سؤالاتی کردی، من مطمئن شدم که به چیزهایی شک بردی. خُب، آنجا بود که هر دو کم‌کم از هم فاصله گرفتیم.

همه‌ی این اعترافات ذره‌ای از ارزش‌ خلاقیت و توانایی تو در داستان‌پردازی براساس تصاویر کم نمی‌کند و البته چیزی هم به پِلادَتِ من اضافه نمی‌کند! در واقع من در دهه‌ی هفتم از زندگی‌ام نیازی به ایمان آوردن دیگران به خودم، ندارم. دیگر نمی‌توانم به رختخواب و آشپزخانه و پیک‌نیک فکر کنم. اینها را باید برای تو می‌نوشتم. باید بنویسم که این نقشه به کجا انجامید و چگونه سمیرا، همان سمیرایی که تو در داستانت به او پروبال دادی یک سالِ بعد پیدایش شد و ترکیب سه‌نفره ما چه ماجرای کوفتی‌ای را کلید زد.

برای بار سوم است که گوینده سالن مسافرانِ پروازِ من را به سوار شدن فرا می‌خواند. حالا سفر مرا می‌خواند و من باید بروم. امیدوارم که روزی در نقطه‌ای از این دنیای پُر از شگفتی همدیگر را دوباره ملاقات کنیم و من سرنوشت هاله و سمیرا را برای تو بگویم.

ارادتمند

علی

.........................

رونوشت:

میله‌ی عزیز

نامه‌ی پیوست را برای تو هم فرستادم تا در آرشیوی که درخصوص مهندسان مکانیک خلاق جمع‌آوری می‌کنی، نگهداری کنی. حتماً می‌دانی که حساسیت دوستانِ حوزه‌ی ادبیات و فعالان سیاسی و اجتماعی به مهندسان به‌خاطر این است که عمدتاً بر مصادر امور حساس مرتبط با آنها فردی نشسته است که مدرک مهندسی دارد. این دوستان غافلند از این نکته که هرکس مدرک مهندسی دارد مهندس نیست! مثل آن می‌ماند که همه‌ی کسانی را که حقوق مدیریتی می‌گیرند مدیر بنامیم یا همه‌ی کسانی که در روزنامه‌های مختلف قلم می‌زنند روزنامه‌نگار بخوانیم یا همه کسانی که نشان رسمی هنری دارند هنرمند بدانیم! راستش یاد آن فردی افتادم که زمانی چوبه‌ی دار آورده بود جلوی دانشگاه امیرکبیر!! آیا می‌توانیم او را کارگردان بنامیم!؟

مطمئنم وسوسه می‌شوی که نامه را در وبلاگت منتشر کنی پس لطفاً اگر وسوسه شدی آن را در بخش ادامه‌ی مطلب بیاور چون در آنجا جز چندنفری که حال و حوصله‌ی خاصی برای دنبال کردن مطالب دارند، کسی مراجعه نمی‌کند! و در نتیجه از گزند موجهای تلگرامی و حواشی آن مصون خواهد ماند.

برایت کارت‌پستال خواهم فرستاد!

قربانت عمو علی