مادام بوواری - گوستاو فلوبر

راویِ سوم‌شخصِ داستان راوی‌ای است با توانایی‌های دانای‌کل، و روایت را از روزی آغاز می‌کند که "شارل بوواری" به عنوان یک دانش‌آموز جدید وارد کلاس شده است و سپس شرح حال مختصری از این همکلاسی و تحصیلاتش و این‌که چگونه به شغل طبابت مشغول شد ارائه می‌دهد. راوی، شخصیت میان‌مایه‌ای از شارل به نمایش می‌گذارد. طبیب جوانی که مادرش برای او همسری پیدا می‌کند... بیوه‌ای مُسن‌تر اما دارای مستمری و درآمد... این عروس، که هیچ مزیت قابل توجهی ندارد از چنگ چند رقیب بیرون کشیده می‌شود و طبیعتاً طبق سنتِ بلادِ فرنگ به مادام بوواری تغییر نام می‌دهد اما ایشان کسی نیستند که عنوان کتاب به نام‌شان مزین است! مادام بوواریِ اصلی، دختر جوانی است که اندکی بعد وارد داستان می‌شود و...

مسئله بوواری

"اِما بوواری" به‌واسطه تربیت و تحصیلش در نوجوانی (در صومعه) و خواندن کتاب‌هایی که در آن هرچه بود عشق و عاشق و معشوقه بود، بسیار احساسات‌گرا بار آمد، بدین‌معنا که دلش عشق‌های شاهانه می‌خواست؛ عاشقانی برازنده، به شجاعت شیر و مهربانی بره... از آن‌ها که در نیمه‌های شب و زیر نور مشعل و شمع عقدشان بسته می شود و...! خلاصه این‌که اِما از آن‌هایی است که هر نوع شادمانی را بر خود حرام می‌کنند چون آن را بیش از اندازه بزرگ می‌خواهند.

شارل طبیعتاً مرد رویاهای او نبود. امکان خیالبافی را در او بارور نمی‌کرد، طناز نبود تا نُقل محافل شود، همه چیز را نمی‌دانست، در چندین رشته مهارت نداشت و خلاصه اینکه مانند عشاق داستانها نبود. لیکن درست در زمانی که اِما از زندگی ساده و بدون هیجان روستایی دلگیر بود، با شارل روبرو شد و آن شور و هیجانی که معمولاً در این‌گونه برخوردهای اول رخ می‌دهد در اِما به‌وجود آمد و تصور نمود به آن شورِ شگفت‌انگیزی که آرزویش را داشته، دست یافته است... عشق...

پس از ازدواج، وقتی مطابق تئوری‌های نگاشته شده در قصه‌ها، آن حس خوشبختی که قاعدتاً  می‌بایست پس از عشق حاصل می‌شد نصیبش نشد، دچار گیجی و سرخوردگی شد. شارل البته که در زمینه‌ی تشخیص و برآورده‌کردن نیازهای همسرش مثل اغلب مردان ضعف داشت ولی همسرش را به غایت دوست داشت... مشکلش آن بود که "همان که بود" را دوست می‌داشت درحالیکه باید او را به حرکت و تقلا وامی‌داشت (البته این یک توصیه تئوریک است!).

در کُل، خواسته‌های اِما به‌صورت کاریکاتورگونه‌ای وسعت یافت که تناسبی با امکانات و وضع موجودش نداشت. مسئله بوواری البته محدود به ایشان و آن زمان نیست، خیلی از ما در زمینه‌های مختلف دچار چنین وضعیتی هستیم.

*****

بزرگان بسیاری در باب این کتاب سخن گفته‌اند... از زولا تا یوسا... از به تکامل رساندن رئالیسم تا زدن جوانه‌های ناتورالیسم و تا آغازگری رمان مدرن... کمال توصیف به همراه شور و هیجان... به‌هرحال پنج سال تلاش برای خلق اثر که گاه یک جمله اش دو روز زمان می‌برده است از دقت و وسواس نویسنده حکایت دارد. شاید راز جاودانگی اِما بوواری و آنا کارنینا و آدلف و امثالهم در این باشد که خوانندگان مختلف در سراسر دنیا حس می‌کنند که این آدم‌ها همانی هستند که باید باشند...یعنی اگر خواننده هم جای آنها بود گویی همین مسیر را طی می‌نمود. این شخصیت‌ها چنان دقیق و ظریف ترسیم شده‌اند که فقط می‌توان ابراز شگفتی کرد! می‌طلبد در همین ایام نمایشگاه، در ساعت 18:57 دقیقه (متناسب با سال انتشار اولیه کتاب در 1857) در هر سالن، غرفه‌های سمت چپ یک‌صدا فریاد بزنند "فلوبر" و سمت راستی‌ها پاسخ بدهند "روحت شاد"!! (البته قبلش باید اطمینان حاصل نمود که ایشان به روح اعتقاد داشته است یا خیر!)

از فلوبر چهار رمان در لیست 1001کتاب حضور داشت که کماکان سه اثرش در این لیست حضور دارد که طبیعتاً یکی از آنها همین "مادام بوواری" است که برای اثبات اهمیتش تا همین امروز، هفت یا هشت بار به فارسی ترجمه شده است! که اسنادش در کتابخانه ملی موجود است.

................

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ ترجمه مهدی سحابی، نشر مرکز، چاپ چهارم 1386، تیراژ 1600نسخه، 496 صفحه.

پ ن 2: نمره من به کتاب 4.7 از 5 است. (در سایت گودریدز 3.6  و در آمازون4.1)

پ ن 3: در ادامه‌ی مطلب نامه‌ای از اِما بوواری که برای نویسنده‌ی این وبلاگ نوشته است را عیناً نقل خواهم کرد.

پ ن 4: مطلب بعدی درخصوص کتاب صخره برایتون از گراهام گرین خواهم نوشت و مطابق نتیجه انتخابات کتاب بعدی که خواهم خواند "تنهایی اعداد اول" از پائولو جوردانو و پس از آن "میدان ایتالیا" از آنتونیو تابوکی... خیلی انتخابات پرشوری بود. ممنون.

 

نامه‌ای منتشرنشده از اِما بوواری

میله‌جان

این آخرین نامه‌ایست که برای شما می‌نویسم. در واقع به دلیل این‌که ارزش برخی مفاهیم در ذهن من و شما کاملاً متفاوت است این نامه‌نگاری‌ها راه به جایی نخواهد برد. نه من از اولویت عشق در زندگی کوتاه خواهم آمد و نه شما زیر بار قبول این مقوله‌ی بدیهی خواهید رفت.

وقتی می‌گویم عشق به‌یکباره با درخشش‌های بسیار و تکان‌های شدید از راه می‌رسد، لودگی می‌کنید و آن را به آمدن کامیون با چراغ‌های نوربالا از روبرو در یک جاده تک‌بانده تشبیه می‌کنید و حرف‌هایی می‌زنید که من از آن سر در نمی‌آورم. می‌خواهید اثبات کنید که این شور و این نور، لحظه‌ایست و ابدی نیست و وقتی من از دایمی بودن آن حرف می‌زنم می‌نویسید که برخی متفکران‌تان از انقلابِ دایمی نیز سخن گفته‌اند! این چه ربطی به حرف من دارد!؟ عشق در نگاه من توفانی آسمانی است که به زندگی هجوم می‌آورد و آن را زیر و رو می‌کند و اراده آدم را مثل شاخ‌وبرگ می‌کَنَد و می‌بَرَد. حالا اگر شما این توفان را دوست ندارید یا آن را حادثه‌ی خوش‌عاقبتی نمی‌دانید خود دانید!

مزید اطلاع شما عرض کنم توفان عشق مثل توفان‌های زمینی نیست... آسمانی است و دایمی. رودخانه‌ایست که هیچگاه خشک نمی‌شود. اعتراف می‌کنم که من بدشانس بودم وگرنه ایمان دارم که در جایی انسانی نیرومند و زیبا وجود داشت، انسانی نستوه، سرشار از شور و در عین‌حال ظرافت، که به‌صورت دایمی، و همانند نمایش‌هایی که در تئاترها می‌دیدیم در من شور و هیجان ایجاد می‌نمود. ایمان دارم. اما من بدشانس بودم و به هرچه تکیه کردم درجا گندید. من با نیمه‌ی گمشده‌ام برخورد نکردم. عجبا که تو به نیمه‌ی گمشده اعتقاد نداری!؟؟

من تلاش‌های زیادی برای شکل‌گیری عشق در خانواده انجام دادم اما نه شارل بی‌تاب‌تر شد و نه خودم. اظهار عشق‌هایش همانند دِسری از قبل پیش‌بینی‌شده بعد از یکنواختیِ شام بود. من تلاش کردم تا او را به قولِ دوستان شما به یک بِرَند تبدیل کنم ولی موفق نشدم. ای کاش ازدواج نمی‌کردم. همشاگردی‌هایم شوهرهای بهتری نصیب‌شان شد... جذاب، برازنده، هوشمند، خوش‌سیما... و احتمالاً در تئاترها و سالن‌های شهر و حتا پاریس مشغول شادمانی و شور و حال بودند. تو از من در این‌خصوص مدرک و سند خواستی! گویی من رئیس‌جمهور سابق شما هستم... عزیزم! وقتی تو خودت را از خیلی از مدیران شایسته‌تر می‌دانستی من از شما مدرک و سند خواستم!؟ مقایسه امری اجتناب‌ناپذیر است. اگر راه‌کاری برای عدم انجام مقایسه دارید خودتان به آن عمل کنید. خوشبختانه کتاب را خوانده‌اید و می‌دانید که همه آشنایان معتقد بودند که من زن بااستعدادی بودم و جای من در یک شهر بزرگ بود نه آنجا...

لحظه‌ی از دست رفتن من را روزی که به مجلس رقص مارکی دعوت شدیم تلقی کرده‌اند... خودت بهتر می‌دانی که قبل از آن اعتقادم را به شارل از دست داده بودم. او حتا در آن مهمانی تلاش نکرد ذره‌ای موجبات فخر و مباهات برای من به‌وجود آورد... خودی نشان بدهد... ذره‌ای جاه‌طلبی نداشت.

نمی‌دانم چرا متوجه اموری که موجب تقویت عشقِ مادرانه در من می‌شد نبود (گوستاو در ص128 توضیح داده است). وقتی داشتم دنبال شماره‌ی این صفحه می‌گشتم چشمانم ناخودآگاه به صفحه‌ی مقابلش افتاد... به‌گمانم وقتی به دیدگاه سکسیستی من درخصوص تفاوت زن و مرد کنایه می‌زدی اینجا مد نظرت بود! بله ممکن است... سکسیسم... شنیده‌ام این اصطلاح در شبکه‌های مجازی شما دستمایه طنز شده است و شما بار دیگر توانایی خود را در به گند کشیدن هر اصطلاحی، نشان داده‌اید!

نوشته بودی چون در دسترس لئون نبودم در ذهن او به موجود مقدسی تبدیل شدم و بعدها که در دسترس قرار گرفتم همانند همه چیزهای مقدسی که زیادی توی دست و پای آدم باشد قداستم از بین رفت. من موافق نیستم... اینجا کسانی هستند که دوهزار سال است تسبیح در دستشان می‌چرخد و هنوز تسبیح برایشان چیز مقدسی است. نمی‌دانم در عصر شما چه می‌گذرد که همگی واژه‌های سخت‌سخت را تکرار می‌کنید.

آیا برای شما پیش نیامده که بخواهید مسیر زندگی‌تان را اصلاح کنید؟ من دوست داشتم از این پیله‌ی زندگی فرار کنم و در آغوش معشوقی پر بکشم... معشوقی که تفاوت احساس‌ها را درک کند... مثل تئاترها و مثل کتابهایی که خواندم. طبیعتاً حق داشتم که از رودولف و لئون گله‌مند باشم و از آنها بخواهم مطابق خواست من رفتار کنند. آیا من کم برای آنها فداکاری کردم؟ آیا اینکه از آنها بخواهم برایم شعر بگویند یا نامه‌ی عاشقانه بنویسند یا در یک ساعت معین از شبانه‌روز به من فکر کنند و... خواسته‌ی عجیبی بود؟ من پیاپی به خودم وعده می‌دادم که در دیدار بعدی به آن شادمانی عمیقی که می‌خواستم، دست خواهم یافت اما... علیرغم اینکه چیز خارق‌العاده‌ای حس نمی‌کردم امید خودم را از دست نمی دادم. آیا این انتظار که آنها در مقابل کاری بکنند که آن شور تقویت بشود انتظار زیادی است؟ واقعاً از گوستاو و تو دلخورم که معتقدید حس طغیان را در آنها ایجاد کردم. رودولف متوجه تفاوت احساسات من با معشوقه‌های قبلیش نشد و لئون همانند کسانی بود که نمی‌توانند بیشتر از یک مقدار معین موسیقی را تحمل کنند. امیدهای من را به یأس مبدل و خیانت کردند.

من ابایی ندارم که اعتراف کنم متوجه بی‌مقداری و جبونی آنها بودم اما شهامت تصمیم‌گیری برای قطع کردن رابطه را نداشتم. البته در این زمینه هم بدشانس بودم، اگر در مورد آن دوره تاریخی تحقیق کرده باشی می‌دانی که میزان مرگ و میر خیلی بالا بود اما نه لئون و نه رودولف هیچکدام نمردند تا رابطه‌ی ما خودبه‌خود و بدون درد قطع گردد! به‌هرحال بی‌عدالتی تقدیر تغییرناپذیر زندگی ماست. و این‌که می‌گویی هر لذتی با خودش رنجی به همراه دارد یک بی‌عدالتی بزرگ است.

خلاصه این‌که اگر به امور اقتصادی توجه داشتم سرنوشتم آن‌گونه نمی‌شد. دقت کرده‌اید که اکثراً ریشه اتفاقاتی که برای من رخ داد را در احساساتی بودن من و اموری از این دست جستجو می‌کنید!؟ درحالیکه اگر اندکی تجربه و اطلاعات اقتصادی و حقوقی داشتم، گوستاو می‌بایست به دنبال سوژه دیگری می‌رفت. اینجاست که نتیجه می‌گیریم اقتصاد زیربناست!

در انتها تکرار می‌کنم که همیشه نوشته‌هایت را در وبلاگ دنبال می‌کنم و چنانچه داستانی چشمم را گرفت آن را می‌خوانم. همان‌طور که می‌دانی داستانهایی را دوست دارم که یک‌نفس ادامه پیدا می‌کند و آدم را به ترس می‌اندازد. متنفرم از قهرمان‌های معمولی و احساس‌های ملایم...

ارادتمند شما

اِما روئه

بعدالتحریر:

انتظار داشتم که از به محاکمه کشیده شدن گوستاو بعد از نوشتن داستانِ من تعجب کنید اما من از تعجب نکردن شما متعجب شدم. مگر آنجا چه خبر است!؟

در نامه‌ی قبلی‌ات به نوشته‌های مردی به نام گیدنز تحت عنوان جامعه‌شناس اشاره کردی و این‌که وجود فاکتوری به نام عشق در امر ازدواج مربوط به دوران اخیر است... قبلاً هم در وبلاگ نوشته بودی... در تعجبم چطور حالا که عموم مردم در هنگام ازدواج به فاکتور عشق توجه می‌کنند اوضاع دنیا چنین است. هرکسی که از دنیای شما خارج می‌شود و به دنیای ما می‌آید در این زمینه می‌نالد. متعجبم، اما مانند شما قضیه‌ی عشق و دائمی بودنش را زیر سوال نمی‌برم.

در مورد آن مطلب که چگونه همسر اول شارل از دنیا رفت و تردیدهایی که مطرح نمودید بنده اطلاعی ندارم. چنانچه خود شارل یا گوستاو را دیدم از ایشان کسب اطلاع می‌کنم.