قطار استانبول - گراهام گرین

اکثر شخصیت‌های اصلی داستان با کشتی از انگلستان وارد بندری در فرانسه می‌شوند و سوار قطار سریع‌السیر شرق می‌شوند؛ قطاری که در کلن و وین و بلگراد توقف می‌کند و در نهایت به استانبول می‌رسد. "مایات" تاجری جوان، ثروتمند و یهودی است که به استانبول می‌رود تا سهام یکی از شرکت‌های رقیبش را بخرد. "کورال" دختری جوان است که برای اجرای برنامه‌های رقص و کار در این زمینه به استانبول می‌رود. شخصیت تقریباً محوری داستان مردی است که در میانه‌ی راه هویت واقعیش برملا می‌شود؛ یعنی زمانی‌که قطار در کلن توقف می‌کند، خانم خبرنگاری به نام "میبل" که برای بدرقه‌ی پارتنرش "جانت" آمده است، او را می‌بیند و یقین می‌کند که خبری دست اول را به دست آورده است، پس او هم سوار می‌شود. در وین قاتلی به جمع اضافه می‌شود، اما در بلگراد، اتفاقاتی رخ‌داده است که سرنوشت اشخاص داستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد...

آدم‌ها در مسیر زندگی با یکدیگر ارتباطاتی برقرار می‌کنند و بواسطه برخی کنش‌ها ممکن است احساس دِینی در یکدیگر ایجاد کنند. طرف مقابل به نوبه‌ی خودش می‌تواند فراموش کند یا جبران کند. این جبران کردن گاهی انجام وظیفه است لیکن می‌تواند به "وفاداری" و عشق و دوست‌داشتن تعبیر شود و تبعاتی به دنبال داشته باشد. زندگی قطاری است که حفظ تعادل در آن مستلزم داشتن انعطاف‌پذیری و فرصت‌شناسی؛ و از آن مهمتر توانایی درک حقیقت و "اعتراف" به آن است، به‌خصوص وقتی که ما با حقیقت روبرو می‌شویم. این موضوع در روابط مایات-کورال، وارن-جانت، کورال-دکتر، دکتر-مردم، مشهود است. گرین همانگونه که خودش اشاره کرده است به ایمانِ رو به افول و آن لحظه‌ای که انسان اعتقاداتش متزلزل می‌شود علاقمند است ؛ نقطه شک و تردید. شخصیت‌های این داستان هم یک‌به‌یک به این نقطه می‌رسند و شخصیت و اعتقاداتشان در بوته آزمایش قرار می‌گیرد.

*****

این دومین کتاب گراهام گرین است که در موردش در وبلاگ می‌نویسم (مامور معتمد اینجا) که هر دو از آن نوع داستانهایی است که نویسنده از آنها زمانی با عنوان سرگرم‌کننده یاد می‌کند. از این نویسنده در سال 2006 هشت کتاب در لیست 1001 کتاب حضور داشت که در ویرایش‌های بعدی به پنج عدد تقلیل یافت (صخره برایتون، پایان رابطه، کنسول افتخاری، قدرت و افتخار، آمریکایی آرام) و سه کتاب دیگر(مرد سوم، جان کلام، انگلیس مرا ساخت) جا را برای کتابهای جدید باز نمودند.

اولین چاپ این کتاب در سال 1932 منتشر و در ایران، در سال 1364 با نام "سفر بی‌بازگشت" توسط غلامحسین سالمی و سهیلا فرزین‌نژاد ترجمه و کتابسرای تندیس آن را منتشر نموده است. چاپ جدید آن با نام "قطار استانبول" چند سالی در انتظار مجوز چاپ بود... وقتی کتاب را می‌خواندم و با صحنه‌هایی روبرو می‌شدم که احتمالاً موجب تاخیر در کسب مجوز تجدید چاپ شده است، به این فکر می‌کردم که چه سیر صعودی‌ای تا سقوط طی نمودیم!

............................................

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ چاپ اول سال 1364، 371صفحه، 650ریال!

پ ن 2: نمره رمان از نگاه من 3.3 از 5 است. (در سایت آمازون 3.9 و در گودریدز 3.5)

 

برش‌ها و برداشت ها

1-        همین چندروز قبل یکی از دوستان از قطع ارتباط و بی‌خبری ما از دنیا در دهه‌ی شصت نوشته بود. یک نمونه جالب از این دست در مقدمه‌‌ای که مترجمین عزیز بر این کتاب نوشته بودند مشهود است: تا چند سال پیش گراهام گرین زنده بوده است و اگر در طول این سه چهار سال روی در نقاب خاک کشیده باشد، مترجمین را اطلاعی در دست نیست. (ص13) یعنی دقیقاً در این حد!

2-        بلافاصله بعد از نوشتن مطلب خانم دَلُوِی و مبحث طبیعت کلاریسا و همجنس‌گرایی، در این داستان هم به چنین شخصیتی برخوردم. "وارن میبل" خانم خبرنگاری است که این‌گونه است و روی پارتنرش هم بسیار حساس است و از اینکه مردان دور و بر "جانت" بچرخند ناراحت است، مردانی که زیبایی را از بین می‌برند و پس از از بین رفتن زیبایی خودشان را کنار می‌کشیدند: اما این لذت آنها نبود که او را می‌ترساند بلکه لذت‌بردن جانت باعث وحشتش بود. حتی اگر مردها عاشق جانت نبودند، حتی اگر او را فقط برای یک ساعت، یک روز و یا یک‌سال دوست داشتند اما می‌توانستند او را با لذت ضعیف کنند و از پای درآورند و به سوی خود بکشند، درحالیکه او، میبل وارن، که جانت را از زندگی مرده یک معلم سرخانه نجات داده بود، برای او غذا و لباس تهیه کرده بود و می‌توانست او را به همان شدت تا دم مرگ دوست بدارد، بدون اینکه ذره‌ای از علاقه‌اش کاسته شود، هیچ وسیله‌ای جز لب‌هایش برای ابراز علاقه‌اش نداشت، همیشه با این حقیقت روبرو بود که هیچ لذتی در جانت ایجاد نمی‌کند، و خودش هم هیچ چیزی جز احساس تلخ بی‌کفایتی به دست نمی‌آورد.(ص77)

3-        درک حقیقت موانع بسیاری دارد. در مطلب قبلی اشاره شد که انواع "شور‌های آرمانی" چگونه موجب کند شدن احساسات می‌شود. این شورها یکی از موانع درک حقیقت است. شخصیت اصلی داستان هم مبارزی سوسیالیست است. زمانی‌که در وطن خودش محبوب فقراء و کارگران بود. زمانی‌که از ترور جان به‌در برده بود ارزشمند بودن خویش را احساس کرده بود. اما حالا شورشی ناموفق و سرکوب همه‌ی یارانش دیگر نه امیدی دارد و نه وجودش می‌تواند منشاء ایجاد ارزش برای خودش باشد.

4-        برای ایجاد ارزش تصمیم می‌گیرد تا برود در دادگاه و با سخنرانی و دفاع جانانه از خودش، آبروی حاکمان را بریزد! او مرد خوبی است... مردِ خوبِ شکست‌خورده. متاسفانه برخی آرمانگرایی‌ها موجب می‌شود واقعیت ها را نبینیم. دادگاهی که در داستان می‌بینیم را زیاد دیده‌ایم... در چنین مکان‌هایی وقتی گوشی برای شنیدن نیست سخنرانان حرفه‌ای هم به سخنرانان معمولی تبدیل می‌شوند.

5-        طنز سیاهِ دادگاه بسیار گزنده است... برگزارکنندگان که اصلاً برای‌شان مهم نیست که متهم چه می‌گوید. دو همراه متهم خارجی هستند و اصلاً متوجه گفتگوها نیستند. تنها فردی که امید متهم به اوست سرباز فقیری ننه‌مرده‌ای است که تمام ذوق و شوقش این است که برود به زنش بگوید رئیس‌پلیس به پاسگاه آنها آمده است!

6-        صحنه ای که در قطار، دکتر چینر برای اعتراف به نزد کشیش می‌رود جالب است... کشیش اعتراف نزد روانکاو را نافع‌تر می‌داند.(ص203)

7-        کورال با اینکه اصلاً سواد سیاسی ندارد بعد از رخ‌دادن وقایع انتهایی داستان براساس تجربه حلاجی دقیقی در مورد وضعیت خودش می‌کند و از موضوع خودش به موضوع دکتر چینر نقب می‌زند و مسئله وفاداری را جمع‌بندی می‌کند: افکارش با وفاداری احمقانه‌ای دوباره به خود مایات معطوف شد، موضوع فقط این بود که کورال آن‌طور بوده و او هم محبت کرده است. لحظه‌ای اندیشید که آیا مسئله دکتر چینر هم همان نبوده است، او زیادی به مردمی وفادار بود که با ریاکاری و نیرنگ می‌شد خدمت بیشتری به آنها کرد.(ص323)

8-        یکی از مسائل فرعی و مهم در داستان موضوع "نژاد" است.دیدگاه‌های نژادی رایج در میان عوام در ابندای دهه سوم از قرن بیستم در داستان قابل مشاهده است.

9-        شک فضیلتی است که برعکس آنچه که تصور می‌کنیم کمتر نصیب انسان می‌شود.