مگر آنکه کارول شیلدز

راوی اول شخص داستان، خانم "ریتا وینترز" نویسنده‌ای جوان است (44 ساله) که به تازگی اولین رمانش منتشر و با موفقیت نسبی مواجه شده است. پیش از این نیز او چندین کتاب ترجمه و چند داستان کوتاه نیز از او منتشر شده است. عمده‌ترین و مهم‌ترین اثری که ترجمه کرده، زندگینامه چند‌جلدی یکی از اساتید دوران دانشجویی‌اش است که یک مبارز مشهور فمینیست در فرانسه و کانادا می‌باشد. او با این پیشینه، حالا مشغول نوشتن رمان دومش است اما مشکلی در زندگی خانوادگی‌اش رخ داده است. او دارای سه دختر 15، 17 و 19 ساله است. دختر بزرگ او "نورا" دانشگاه را ناگهان رها و خانه‌ای که به همراه دوست‌پسرش در آن زندگی می‌کرد ترک نموده و در یکی از پیاده‌رو‌های شلوغ تورنتو؛ در حالی‌که به گردنش پلاکاردیست که روی آن کلمه "نیکی" نوشته شده است؛ مشغول گدایی شده است. او البته بیشتر پولی که درمی‌آورد را بین فقرای دیگر تقسیم می‌کند و خودش شبها را در یک خوابگاه مخصوص بی‌خانمان‌ها به صبح می‌رساند.

داستان بیان دغدغه‌های راوی و نحوه برخوردش با این مشکلات و نحوه راه‌بردن داستان رمان دومش است. او به عنوان یک مادر واقعاً از این هراس دارد که اقدام دخترش ناشی از قصور او در وظایف مادری باشد. او همان‌گونه که در ذهنش مدام به چرایی این موضوع شخصی فکر می‌کند، به مسائل عمومی زنان در جامعه نیز توجه دارد. بدین صورت که در طول کتاب نامه‌های زیادی به نویسندگان مقالات و کتاب‌هایی که می‌خواند و یا برنامه‌سازان تلویزیونی درخصوص رفتار و عقایدشان و این‌که چگونه زنان را نادیده می‌گیرند، می‌نویسد.

به عنوان مثال، او از کتابخانه کتابی تحت عنوان "جای خالی نیکی" امانت می‌گیرد تا شاید درخصوص رفتار فرزندش بتواند اطلاعاتی کسب کند. او در نامه‌ای که برای نویسنده آن کتاب می‌نویسد ضمن انتقاداتی که بر کتاب وارد می‌کند این‌گونه عنوان می‌کند:

چهارده فصل از کتاب شما نمونه‌هایی از حل موفق یا ناموفق مشکلات را ارائه می‌کند ]...[ تمام نمونه‌هایی که به عنوان حلال مشکلات ارائه کرده‌اید، همه چهارده نفر آنها مرد هستند ]...[ فکر نمی‌کنید این خودش یک مشکل بزرگ اخلاقی باشد؟ ]...[ تصور نمی‌کنم هدف شما ایجاد یأس و نومیدی بوده باشد. گمان می‌کنم شما فقط کسانی را نادیده گرفته‌اید که معمولاٌ نادیده گرفته می‌شوند، یعنی نیمی از جمعیت جهان را. شاید آهنگ کلام من در این نامه برای‌تان مشخص نشود ولی خیلی سعی می‌کنم اعتراضم ملایم و آرام باشد، برخلاف تصور شما جیغ نمی‌کشم. تازه ناله هم نمی‌کنم و پای کوچک زنانه‌ام را به زمین نمی‌کوبم. آهسته زمزمه می‌کنم. ابداً نمی‌خواهم جریحه‌دار شدن احساساتم را آن‌چنان در لفافه بپیچم که خشم، جزء حالات عادی هر روزه‌ام گردد. عصبانیت، به انسان‌تر شدن کمک نمی‌کند ]...[ احتمالاً با این تصور که این نامه از یکی از آن زن‌های دون‌پایه است که التماس می‌کنند مورد اهانت واقع نشوند توجهی به آن نخواهید کرد ولی باید بفهمید که من سعی می‌کنم از دخنرم نورا و دو دختر دیگرم کریستین و ناتالی که فقط می‌خواهند انسان‌هایی کامل باشند حمایت کنم. و باید بدانید که وقتی این کلمات را به روی کاغذ می‌آورم از عصبانیت لرزه بر اندامم افتاده است.

*****

این کتاب آخرین اثر خانم کارول شیلدز است و ایشان کمی بعد از انتشار این اثر در اثر ابتلا به بیماری سرطان از دنیا رفتند. از این نویسنده کانادایی دو اثر در لیست 1001 کتاب حضور دارد که یکی همین کتاب است که توسط خانم مهری شرفی ترجمه و انتشارات روشنگران و مطالعات زنان آن را منتشر نموده و دیگری نیز تحت عنوان دفترچه خاطرات سنگی توسط همین مترجم و همین انتشارات ترجمه و منتشر شده است.

.....

پ ن 1: مشخصات کتاب من؛ چاپ اول 1385 ، تیراژ 1000 نسخه، 254 صفحه، 3000 تومان

پ ن 2: نمره کتاب 3.1 از 5 (نمره را اصلاح نمودم... سیستم نمره دهی اول کارش است!)

پ ن 3: برچسب‌ها را برای مطالب قبلی باید کامل کنم و همزمان سیستم نمره‌دهی را برای آنها به مرور انجام خواهم داد.

 

نکات متفرقه 

1- دیده‌اید کسی به یک بدبختی دچار می شود و اطرافیانش سعی می‌کنند دلداری‌اش بدهند و معمولاً می‌گویند که در‌عوض فلان خوشبختی را داری و مثلاً باز می‌توانست بدتر شود و... : می‌‌کوشم که سپاس‌گذار نعمت‌هایم باشم. همه آشنایان توصیه می‌کنند که این روش نفرت‌انگیز را پیشه کنم. انگار واقعاً معتقدند که ضایعه‌ای سخت را می‌توان با قدردانی درباره‌ی آنچه به ما داده شده است جبران کرد. (ص3)

2- فاصله سنی زایمان‌های راوی جالب توجه است. بد نیست بدانید که دو فرزند اولش را در خانه و به صورت طبیعی به دنیا آورده است. او غیر از نویسندگی و حضور موثر در خانه, یک فعال اجتماعی است... مثلاً با این که وضع مالی‌اش اجازه می‌دهد که کتاب‌های مورد نیازش را بخرد سعی می‌کند برخی کتاب‌ها را از کتابخانه عمومی امانت بگیرد تا کتابخانه به دلیل کم شدن مراجعین درش تخته نشود. در کل در این بند می خواستم بگویم که راوی یک فمینیست فیگوری نیست.

3- راوی (و قاعدتاً نویسنده) گرایش به رمان‌های ساده و قابل‌فهم دارد. راوی در هنگام معرفی آثارش به مقدمه‌ای که برای ترجمه اشعار دانیل وسترمن (همان استاد فمینیست) نوشته است اشاره و آن را یک اثر خلاقانه عنوان می‌کند و دلیل این امر را "چون اصلاً نمی‌دانستم چه می‌گویم" بیان می‌کند! این سلیقه ایشان است.

4- برخی این داستان را یک اثر پست‌مدرن تلقی کرده‌اند... شاید به خاطر بخش‌های کوتاه و عناوین هر بخش که کلماتی نظیر مگر آنکه و چنانکه و در‌غیر‌این‌صورت و ادات شرط دیگر هستند. و یا وجود راوی‌ای که خودش داستان می‌نویسد و یا چنین چیزهایی، چنان تلقی‌ای دارند. به نظر من که اشتباه می‌کنند، مگر آن‌که تردد پورشه و امثالهم در خیابان‌های یک شهر را دلیل ورود آن شهر به دوران مدرن و یا بیل‌زدن یک شهروند در باغچه خانه‌اش را نشانه ماندن در دوران سنت بدانیم! به نظرم روایت پست‌مدرن به نوع نگاه نویسنده به امر واقع برمی‌گردد نه به شکل و ابزاری که در روایت استفاده کرده است.

5- راوی به دنبال نوشتن کتاب‌هایی نیست که از شدت پیچیدگی و خلاقیت چشم همه را در‌بیاورد. او به دنبال نوشتن رمان سرگرم‌کننده و ساده است که می‌شود کنار دریا, زیر آفتاب با اشتها آن را خواند. 

6- نکات ریز حسرت‌برانگیز که نمی‌توان از کنار آن گذشت: خانه راوی صد سال قدمت دارد (ساختمان سازی صحیح) , راوی با استاد درس "فلوبر" فرزندش صحبت می‌کند (واحدهای جذاب دانشگاهی) , پشت در دستشویی‌های یک بار تخته‌سیاهی نصب شده و گچ هم هست تا هرچه می‌خواهد دل تنگت بنویسی (تکریم ارباب رجوع!) ویراستاری که از سوی ناشر به صورت اختصاصی با نویسنده همکاری می کند (هرچند اینجا مدام می‌خواهد نقش مرد را پررنگ‌تر نماید!) و...

7- سال‌ها بود که این تردید در من به‌وجود آمده‌بود و حالا بر این باورم که نورا تا حدودی بر این راز بزرگ زن‌ها که آنچه را که می‌خواهند به دست نمی‌آورند, پی برده است.[...] نیاز ما به حمایت آنچنان آشکار است که سوالاتی بی‌پایان از خود می‌پرسیم؛ سوالاتی بی‌پایان ولی نه چندان جدی که باید. جهان هنوز برای ما آماده نیست, گفتن این موضوع برایم رنج‌آور است. بافت ما زیادی لطیف است [...] ما زیادی مهربانیم, زیادی مایل و در عین حال زیادی بی‌میل هستیم, مثل کورها دست دراز کرده‌ایم ولی نمی‌دانیم چگونه باید چیزی را که هنوز نمی‌دانیم چیست, بخواهیم. راوی و نویسنده معتقدند که اگرچه پیشرفت‌هایی در امر حقوق زنان رخ داده است لیکن زنان ابداً در آستانه موفقیت نیستند و بیشتر به گوشه میز رانده شده‌اند. 

8- تخریب جامعه فقط برای تعدادی محدود امکان‌پذیر است ولی حرکت بر‌خلاف مسیر جامعه و دوری‌جستن از جامعه‌ای که با انفعال هم‌مرز است روشی است که افراد فاقد قدرت اتخاذ می‌کنند.

9- رمان‌ها به ما کمک می‌کنند که صدای گفتگوی درونی‌مان را کم کنیم و آنها چیزی بیش از مشتی نقل‌قول نیستند مگر آنکه چیزی امید‌بخش را جایگزین این گفتگوی درون کنند. مگر آنکه. مگر آنکه. پس از این راوی در باب واژه مگر آن‌که صحبت می‌کند که جالب است و در اینجا، این موضوع نقل شده است.

10- حساسیت راوی به مسائل زنان قابل ستایش است. این‌که چرا فلان نویسنده در فلان برنامه تلویزیونی در جواب پرسش مجری حتا یک نویسنده‌ی زن را اسم نمی‌برد، این‌که در فلان مجله وقتی برای "تغییر فکر" تبلیغ چاپ کرده‌است و از مغز‌های متفکر نام می‌برد اسم هیچ زنی نیست، این‌که فلان مقاله‌نویس در مورد دایره لغاتی که نویسندگان بزرگ در آثارشان به‌کار برده‌است تحقیق کرده اما در میان این نویسندگان هیچ زنی وجود ندارد و... راوی در واکنش به همه این‌ها نامه می‌نویسد اما خب دلیلی برای عدم ارسال آن‌ها دارد!