آدلف بنژامن کنستان

آدلف جوانی 22 ساله است که پدرش از مقامات عالیرتبه حکومتی آلمان در قرن هجدهم است. او به تازگی تحصیلاتش را در دانشگاه به پایان رسانده است و قرار است جهت کسب تجربه به نقاط مختلف اروپا سفر کند و سپس به نزد پدر بازگردد و آنجا مشغول شود تا روزی جانشین او شود.

آدلف به شهر کوچکی که مقر حکومت شاهزاده ای جوان است وارد می شود. او با طبع حساسی که دارد بیشتر به تنهایی و انزوا دچار می شود هرچند او نیز مانند باقی انسانها مایل است که دوستش بدارند اما در پیرامونش کسی را نمی بیند که عشقی در او برانگیزاند یا قابل عشق او باشد...تا اینکه یک روز به منزل کنت که از آشنایان خانوادگی است دعوت می شود و آنجا با معشوقه کنت(النور) روبرو می شود و او را هدفی شایسته برای رفع تشنگی قلب و ارضای غرور عروق متصل به آن می یابد! النور که حدود 10 سال از او بزرگتر است و دو فرزند نیز از کنت دارد از معاشرت با مردی که با دیگران تفاوت دارد ناراضی نیست و...

این داستان که یکی از شاهکارهای رومانتیک قرن هجدهم است و به قولی یکی از سفاکانه ترین آنها, از نگاه اول شخص (آدلف) روایت می شود و با توجه به جهت گیری راوی در بیان رابطه و علل فراز و نشیب آن, به نوعی یک خودکاوی روانشناسانه محسوب می شود و در این زمینه از متقدمین این عرصه محسوب می شود و همانگونه که فرمود: السابقون السابقون اولئک المقربون! البته یکی از مولفه های این تقرب که مرا به شگفتی واداشت این بود که چگونه در قرن هجدهم یک نویسنده توانایی نوشتن داستانی رومانتیک در حجمی معادل 100 صفحه را دارا بوده است...روحت شاد بنجامین.

***

بنژامن کنستان که بیشتر در زمینه فلسفه سیاسی قلم زده است و یک تئوریسین لیبرالیسم قلمداد می شود همین یک رمان را به رشته تحریر درآورده است و همانگونه که از مقدمه هایی که بر دو سه چاپ اول زده است بر می آید به خاطر زندگینامه شخصی انگاشتن آن توسط برخی, از دماغش درآمده است!

پ ن 1: تا همین الان فکر می کردم این کتاب در لیست 1001 کتاب حضور دارد...ولی نیست! واقعن متعجبم...حتمن اشتباهی شده است...یعنی در قیاس با برخی آثار معاصرش که در لیست هستند به نظرم حتمن باید می بود!...به هر حال؛ این کتاب را خانم مینو مشیری ترجمه و نشر ثالث آن را روانه بازار نموده است (مشخصات کتاب من: چاپ سوم 1391, تیراژ1100 نسخه, 136 صفحه, 5000 تومان).  

 

تلقین و درس اهل نظر یک اشارت است

هر ارتباطی مقدماتی دارد که آمادگی درونی طرفین آن یکی از آنهاست؛ آدلف جوانی خودخواه و درونگراست و در محافل اشرافی که شرکت می کند چیزی و کسی او را از پیله اش خارج نمی کند اما در عین حال وقتی با تجربیات عشقی یکی از دوستانش مواجه می شود؛ او که خود را یگانه احساس می کند, بار امانت درونش به جوش و خروش درمی آید و این احساس درونش تقویت می شود که او مستحق مورد توجه و عشق قرار گرفتن است.

النور در این مقطع داستانش متفاوت است...شرایط اجتماعی او به گونه ایست که از معاشرت مطابق عرف با چهره های اشرافی شهر استقبال می کند. او یک نجیب زاده لهستانی است که در زیر و بم شدن اوضاع سیاسی کشورش, موقعیت اجتماعی خود را از دست داده است و حالا در سرزمینی بیگانه نقش معشوق رسمی یا همسر غیر رسمی یک اشرافزاده را بازی می کند. معاشرت پیش گفته نشانه ایست از پذیرفته شدن موقعیتش توسط عرف و جامعه.

آغاز رابطه برای آدلف یک مرحله جدید است که زندگی او را از یکنواختی و کسل کنندگی خارج می کند و به اعتراف خودش هدف جدیدی به زندگی او داده می شود. قبل از آن هدفی جز آنچه که پدر و عرف به صورت مشترک ترسیم نموده اند وجود ندارد. آدلف تمام مدت در فکر النور و ارزیابی راه های دستیابی به اوست...در این مرحله احساسی مبنی بر دوست داشتن ِالنور ندارد بلکه صرفن تمام کوشش هایش به سمتی است که مورد توجه و پسند او قرار بگیرد...او به دنبال عاشق شدن نیست و جلوی احساساتش سدی بنا کرده است, او به دنیال معشوق شدن است!

راه های مختلف دستیابی همگی با مانع "کمرویی غلبه ناپذیر" آدلف مواجه می شوند و راه به جایی نمی برند اما آب مسیر خود را می یابد:مکاتبه! علاوه بر اینکه در مکاتبه کمرویی کمتر مجال حضور می یابد، درعین حال گاهی موجب بروز سوراخ در سد پیش گفته, خواهد شد...آن حالت بی قراری و شیفتگی که در سطور نامه مستتر می شود نقش یک شمشیر دولبه را دارد و سوراخ را هم که می دانید! اگر پیتری نباشد تا انگشتش را در آن فرو کند دخل سد را در میاورد:"اکنون صادقانه عاشق شده بودم"

اما النور چگونه وارد این مرحله می شود؟ در یک کلام می توان به این عبارت تمسک جست: النور را هرگز این چنین دوست نداشته بودند... طبیعتن چون النور از سنگ نیست, طولی نکشید که اعتراف کرد دوستم دارد.

با این اعتراف صادقانه دوطرفه می توان حکم آن شاعر معروف را مجری دانست: یاعلی گفتیم و عشق آغاز شد!

گفتم کنایتی و مکرر نمی‌کنم

با توجه به متن می توان به دستاوردهای زیر برای این رابطه اشاره نمود که ابتدا مثبت هایش را می آورم:

1-      التهاب و هیجان حضور در محضر معشوق که شاعر می فرماید باغ بهشت و سایه طوبی و قصر و حور را با آن برابر نمی کند.

2-      احساس زیست مشترک طولانی و قدیم

3-      احساس خداگونه پرستیده شدن

برای این سیاهه می توان بیشتر نوشت اما آدلف داستانی است رئال برای سویه دیگر:

1-      اضطراب ناشی از تخطی از عرف که نیاز به شرح بیشتر نیست...کنستان گوشه چشمی به این جمله دارد که: شورانگیزترین احساسات هم نمی تواند با روال معمول دنیا مقابله کند.

2-      بروز دوگانه وابستگی-کنترل: هرچه وابستگی بیشتر می شود احساس نیاز به کنترل و تملک و سلطه بر طرف مقابل افزایش می یابد و گاهی موجبات رویش اوهام زیبایی از "آزادی" در ذهن طرف مقابل که معمولن جنس مذکر رابطه است می گردد.

3-      مرحوم دکتر شریعتی (آهان می بینم که تعجب کردید!!) بحثی دارد در تبدیل نهضت به نظام که اینجا کاربرد دارد...این نظام گاهی به شکل مجموعه ای انعطاف ناپذیر از مقررات رابطه مشترک در می آید. چه باید کرد؟ صرف نظر از جواب ایشان(انقلاب دایمی!) این دستاورد را نباید دست کم گرفت.

معمولن این دستاوردها بردار برآیندی می سازند که جهت رابطه را نشان می دهد.

ناصح به طعن گفت که رو ...

1-      می توان همنوا با ناشر مورد اشاره در داستان, صفحه آخر کتاب را چندین و چند بار خطاب به آدلف و آدلف صفتان خواند اما اینکه مدام بر آنها بتازیم چیزی را عوض نمی کند! وضعیت و شرایط آدلف ها و النور ها چاره ناپذیر است.

2-      می توان آدلف را راوی غیر صادق خطاب کرد و کل قضیه را فرستاد زیر فرش! یا با همان صفات سست ارادگی و ضعف و تردید و حسابگری و غیره بدرقه اش نمود و خلاص اما...

3-      در ارتباطات عاطفی یک سراب وجود دارد به نام سراب ِکات که طرفین معمولن امکان دستیابی به آن را میسور می بینند غافل از آنکه روابط عاطفی معمولن عمق پیدا می کند و گاه پاره مهمی از زندگیمان می شوند...به قول رفیقمان وضو گرفتن و رفتن به امامزاده صالح برای کات کردن یک رابطه کار ساده ای نیست.

4-      در راستای بند قبل, آدلف یک حرف اضافه هم دارد که قابل تامل است: عجیب این که قلب پست ما برای ترک کسی که در کنارش دیگر هیچ لذتی نمی بریم هم پاره پاره می شود.

5-      اگر زودتر با شما آشنا شده بودم, امکان داشت که از آن من باشید!...بیان این جمله نشانگر حضور قوی عرف مداخله گر است و چون هر مختصات زمان-مکان یک بار طی می شود و امکان تکرار آن وجود ندارد در صورت بیان یا شنیدن این جمله توصیه آدلفی, گرفتن وضو و رفتن به امامزاده...است!

6-      در ارتباطات عاطفی تله های دیگری هم هست, یکی از آنها تله فداکاری است. در این تله طرفین با انجام فداکاری موجبات افزایش وابستگی طرف مقابل را فراهم می کنند و البته در نوع پیشرفته تلاش می شود وانمود شود که فلان تصمیم فداکاری نبوده و خواست قلبی بوده و...اما در نهایت منجر می شود به: او جرئت نمی کرد از رنج هایی بگوید که حاصل فداکاری ای بود که از او نخواسته بودم. من که فداکاری او را پذیرفته بودم, جرئت نداشتم از این شوربختی حرف بزنم که پیش بینی کرده بودم اما نتوانسته بودم جلوی آن را بگیرم. وقتی وارد این تله می شوید خارج شدن از آن بدون جراحت سخت است. تجربه داستانی اینگونه می گوید که مسابقه خدمت ممکن است به مسابقه منت منتهی شود, تصمیم با خودتان که در کدام فاز می خواهید وضو بگیرید و به...

7-      فقط زمانی احساس راحتی می کردم که از من رضایت خاطر داشت...از این سلطه عجیب او کج خلق می شدم. وقتی به این حالت رسیدید از شما تیمم هم پذیرفته می شود, متروی تجریش را سوار شوید!

8-      منحنی احساسات عاطفی طرفین می بایست از لحاظ همنوایی تحت کنترل باشد تا برای ظرفین حاوی لطف باشد: دوست داشتن زمانی که دیگر دوستتان ندارند بدبختی بزرگی است, اما از آن بدتر این است که وقتی شما دیگر احساس عشقی نمی کنید با عشقی شورانگیز دوستتان داشته باشند. در طبیعت آدمیان منحنی های دیگری هستند که لزوم همنوایی آنها می تواند چراغ راه باشد.

9-      خشم, بی انصافی, حتی شیطنت, قابل گذشتند؛ اما پنهانکاری عنصری بیگانه وارد عشق می کند که ماهیت آن را تغییر می دهد و پلاسیده اش می کند. تجربه داستانی می گوید که هرگاه چنین حسی به شما دست داد زمان تصمیم گیری است البته اگر هنوز گرم باشید توانایی وضو گرفتن را دارید وگرنه...

10-  هنگامی که به این عشق...شک می کرد, غمگین می شدم؛ اما وقتی هم که به نظر می رسید باورش کرده, باز کمتر غمگین نمی شدم. در این فاز شما توانایی گرفتن وضو و تیمم را ندارید امیدوار باشید کسی شما را به داخل استخر هل دهد(با نیت غسل) و کشان کشان ببرد...

11-  حاضر بودم زندگی ام را هزاربار فدا کنم تا النور به جای زندگی حقارت باری که داشت و باعث و بانی اش من بودم, بدون من خوشبخت باشد. متاسفانه زندگی را بیش از یک بار نمی توان به فنا داد اما خوشبختانه این فاز برخلاف ظاهر غلط اندازش چاره دارد: اختلال ناهمزمانی رومانتیک, شما احتمالن داستانهای عاشقانه قدیمی زیاد خوانده اید...می توانید چای تان را نیز عوض کنید.

12-  ما انسانها موجودات بی ثباتی هستیم؛ احساساتی را که تظاهر به آن می کنیم دست آخر به راستی احساس می کنیم... این نکته جالبی است و اگر واقعیت داشته باشد کاربردی است: اگر احساس کردید شریکتان تظاهر می کند آن را در چشمش فرو نکنید! چون اولن احتمال خطای شما 50 درصد است و دومن در صورت صبر, میوه های بهتری از درخت می چینید.

13-  همواره احساسات راستین و طبیعی هدایتم کرده اند. پس چگونه است که چنین احساساتی مدت هاست فقط موجبات بدبختی خود و دیگران را فراهم می کند؟ یک ضرب المثل زمینی در این زمینه اشاره می کند که راه جهنم را با سنگهای حسن نیت و احساسات راستین و طبیعی فرش کرده اند. نمونه اش انقلاب اکتبر که به کسی هم برنخورد!

14-  اکنون حقیقتاً آزاد بودم. دیگر کسی مرا دوست نداشت. برای همه بیگانه ای بیش نبودم... این را نیاوردم که 14 نکته را آورده باشم بلکه خواستم اضافه کنم: محمود یک بار راست گفت و آنهم زمانی بود که از آزادی 360 درجه ای در این سرزمین صحبت کرد!