سیمای زنی در میان جمع هاینریش بل

 

لنی زنی 48 ساله با قد 171 سانتی متر و 68 کیلو وزن ، با موهای بلوند و چشم های آبی و مشخصات فیزیکی دیگری که در پاراگراف اول داستان بیان می شود یک زن میانسال زیبای آلمانی است. او در حال حاضر بعد از 27 سال کار کردن که بیشتر زمان آن اشتغال به امر گل آرایی (درست کردن تاج گل جهت تشییع جنازه و...) بوده است، بیکار است و اندک درآمدی که از طریق اجاره دادن اتاق های اضافه خانه اش دارد، کفاف مخارج او را نمی دهد. پسر محبوبش در زندان است و مامورین اجرایی دادگاه تاکنون بابت بدهی هایش برخی از اسباب اثاثیه خانه اش را توقیف کرده اند و عنقریب است که باقی اموالش نیز توقیف شود. سال 1970 است.

لنی غیر از مشکلات مالی اش، با زخم زبان های همسایه ها و مردم کوچه و بازار مواجه است و مدام متلک های آبدار می شنود (پتیاره کلمه ای است که نان روزانه او شده است). او درک نمی کند که چرا آدم ها این قدر با او دشمن هستند. زیبایی لنی و مشخصات فیزیکی اش موجب شده است که مردان زیادی نسبت به او احساس! پیدا کنند و البته آنها عمومن به نتیجه ای نرسیده اند اما در باب موفقیت های خود داستان سرایی ها کرده اند و همین موضوع سبب شده است که آبرو و اعتباری برای لنی باقی نماند.

در فصل اول (حدود 30 صفحه) شمایی کلی از شخصیت محجوب و کم حرف و منزوی لنی ، توسط راوی ارائه می شود: این که به غذا خوردن علاقه وافر دارد یا روزانه 8 عدد سیگار می کشد، دو قطعه از شوبرت را با پیانو استادانه می نوازد و یا عکس هایی که روی دیوارهای خانه اش آویزان است و چه عشقی به رقصیدن دارد و... همه این ها در کنار هم تصویری مبهم از لنی برای خواننده فراهم می کند ؛ تصویری که قرار است در ادامه کم کم واضح و گویا شود...

راوی

راوی داستان ،مرد نویسنده ایست که دغدغه ذهنی اش شناخت دقیق و شناساندن دقیق لنی برای مخاطبان است. البته در این رهگذر فصل مهمی از تاریخ آلمان نیز نمایان می شود: سال های جنگ دوم جهانی. ابزار راوی برای این کار شناسایی تمام مرتبطین و آشنایان لنی و گفتگو با آنهاست که در این کار دقت و موشکافی مثال زدنی دارد...وقت می گذارد و هزینه می کند، از مسافرت گرفته تا دادن مالیات و رشوه و هدیه و امثالهم. او فقط نقل قول نمی کند بلکه همانند یک محقق، کنکاش می کند و حرف های مختلف را کنار هم می گذارد و با بیان حالات شخصیت های مصاحبه شونده و ترسیم دقیق آنها کار مخاطب را برای قضاوت آسان تر می کند و بدین ترتیب علاوه بر نمایاندن چهره لنی، چهره اطرافیان و زمانه و مکان هم وضوح می یابد و در انتها تابلویی چشمگیر پدید می آید از لنی و اطرافیانش که از قشرهای مختلف مردم آلمان هستند و به همین دلیل است که عنوان اصلی کتاب "عکس دسته جمعی با بانو" است.

نکته مهم این است که راوی تا قبل از صحنه های پایانی هیچگاه با لنی روبرو نمی شود (فقط دو بار او را از دور و در حالت نیم رخ دیده است) و این ترسیم تابلو صرفن از گفتگوهای راوی با دیگران شکل گرفته است. 

هاینریش بل 

از هاینریش بل چهار کتاب در لیست 1001 کتابی که قبل از مرگ باید خواند حضور دارد که یکی از آنها همین کتاب است. این کتاب را آقای مرتضی کلانتریان ترجمه و نشر آگه منتشر نموده است. 

مشخصات کتاب من: چاپ نهم بهار 1390 , تیراژ 1100 نسخه , 557 صفحه , 11500 تومان. 

درصورت صلاحدید به ادامه مطلب مراجعه نمایید.  

 

 

قضاوت

یکی از منابع اصلی قضاوت عموم، بد یا خوب، بپسندیم یا نپسندیم، ظاهر افراد است.در ابتدای داستان می بینیم که چگونه ظواهری چون نوع آرایش مو و نوع لباس و مشخصات فیزیکی دیگر، مبنای قضاوت قرار می گیرد:

اگر لنی موهایش را کوتاه کند و به رنگ خاکستری درآورد, به نظر زن چهل ساله ای می آید که خوب مانده باشد؛ حال آنکه با بلند و افشان کردن آن ها,... نه تنها این شانس را از دست می دهد که کم سن و سال تر جلوه کند, بلکه باعث می شودتا مردم به او به صورت یک زن بلوند رنگ و رورفته ای نگاه کنند که در جست وجوی شهوت رانی و خوشگذرانی است.

زنی که در نظر عموم مظهر هرزگی است، طبق جمعبندی نویسنده در طول زندگی اش بین ده الی بیست بار رابطه جنسی داشته است (که البته صحت این آمار کاملن قابل تایید است) که با توجه به خصوصیات جسمی و روحی لنی عجیب ولی واقعی است.در هرحال لنی بدنام است و در نقطه مقابل زن بقال که فلان و بهمان...خوشنام است!...اما فراتر از این:داشتن یا نداشتن رابطه آنچنانی نشانه چیست؟! آیا مارگارت که یکی از دوستان نزدیک لنی است و در زمان حال روایت به علت ابتلای به بیماری آمیزشی در بیمارستان بستری است و تعدد آدم هایی که با او دیدار داشته اند محرز است، زنی هرزه است؟ کسی که داستان را خوانده باشد احتمالن با من هم نظر است که این زن را شاید فقط بتوان در ارتباطی که به ازدواجش منجر شد هرزه دانست!

یک خرپولی سر راهم قرار گرفت که به هر قیمتی بود می خواست مرا به کلیسا ببرد. 

لنی محجوب، در طول زندگیش 3 بار سرخ شده است و مارگارت (که به زعم برخی معلوم الحال است) به راحتی سرخ می شود... این سرخ شدن که در نظر عامه نشانه ای از باحیا بودن تلقی می شود، موضوعی است که نویسنده با تکرار چندباره اش ؛ تاکیدی بر عدم اعتبار ظواهر دارد.

خوشبختی

 اساسی ترین چیز برای یک انسان چه چیز است؟ چه کسی می تواند بگوید برای فردی چه چیزی بیشتر از چیز دیگر ارزش دارد؟ نویسنده با طرح این دو سوال (ص180) به سراغ فرهنگ لغات می رود و البته نتیجه ای نمی گیرد...مثال های متعدد و جالبی طرح می کند و در نهایت به این سوال می رسد که این اساسی ترین چیز زندگی که به آن خوشبختی می گویند چیست؟ و پس از طرح مثال ها و سوال های متعدد: ناچار از پذیرش این حقیقت هستیم که برای بسیاری از سوال ها جوابی وجود ندارد.

فکر می کنم چیزی که در کارهای بل موجب جذب مخاطب می شود نگاه انسانی اوست. آدم ها در داستانهای بل آدمند! نه سیاه اند نه سفید... به عنوان نمونه شخصیتی مثل آلوئیز خلق کنی و بعد منصفانه و دلسوزانه در موردش قضاوت یکطرفه نکنی! از عهده هرکسی برنمی آید...

سبک زندگی لنی وار یا عدم قبول راندمان

لنی به صورت غریزی نسبت به کسب سود و مال بی اعتناست درحالیکه توان و امکان دستیابی را داراست و شاید به همین دلیل کمی احمق جلوه می کند.جاه طلب نیست و فراتر از آن ، اساسن به فکر آینده سازی و آینده نگری نیست. به عنوان مثال در عین حال که دخلش کفاف خرجش را نمی دهد, از مصرف قهوه خوب چشم پوشی نمی کند و همچنین به راحتی می تواند همین قهوه را با دیگری شریک شود. به همین صورت در نگاه اول از دست دادن بخش اعظم خانه موروثی اش را به طریقی که در داستان می خوانیم را شاید نتوان هضم نمود اما بهترین قضاوت را لوت هویزر در این زمینه دارد:

امروز فکر کنم بسیار کار خوبی کرد که همه چیزش را فدای عشقش کرد، و دلیل درستی کارش این است که خیلی هم بدتر از دیگران نگذرانده است و از گرسنگی هم تلف نشده است.

 

برداشت هایی از داستان

1 - پدر لنی حریص ثروت و حریص قدرت نبود اما در مقطعی هم ثروتمند و هم قدرتمند شد...آنچه او را به آن سمت کشاند داشتن یک روح قمارباز مسلک بود. 

2- هینریش برادر لنی من را یاد صادق هدایت می انداخت! 

3- لوت هویزر که در بالا یک نقل قول ازش داشتم , شخصیت جالبی بود...این جمله اش را دوست دارم: من هنوز بر این عقیده ام که مردن برای هدف یا چیزی, نه آن هدف یا چیز را بهتر یا بزرگ تر جلوه می دهد و نه بدتر و کوچک تر. ساده است می دانم اما خب مهم است. 

 ۴- تو اگر او را به سرحد جنون دوست داری , حق داری که سرت را در خطر به باد رفتن قرار بدهی...اما آیا حق داری سر او را هم در معرض به باد رفتن بگذاری؟ 

5- در یک زمان و مکان ختنه نشدن باعث نابود شدن می شود و در زمانه دیگر شدنش موجب برباد رفتن! دنیای دیوانه ایست... 

6- بمباران های طولانی هم تبعات غریبی دارد! 

7- این هم بخشی از یک بیانیه: بلشویسم دشمن قهار و آشتی ناپذیر آلمان ناسیونالیست است...سرباز بلشویک حق این که خود را انسان فرض کند از دست داده است و به همین جهت مورد حمایت کنوانسیون ژنو نیست... به همین دلیل ساده مزد کار روزانه اسیران جنگی اینگونه تعیین می شود: 0.7 مارک برای اسیران جنگی غیر شوروی و 0.35 مارک برای اسیران جنگی شوروی!! 

8- پایان داستان با توجه به "پایان های خوش" داشت به سمت و سوی خطرناکی می رفت و شاید هم رفت اما خب نویسنده به هر حال تلاش های زیادی برای نجات داستان می کند! و تاحدودی هم موفق است که البته سلیقه است دیگر... ظهور کلمانتین برایم ثقیل بود.می دانم که کارکردش جلوگیری از بروز بیماری در راوی مشابه پلزر و شلسدورف است اما خب سلیقه است دیگر...شاید هم این راه نجات بود. 

9- دوستش دارم.