یکی مثل همه فیلیپ راث

 

مردی 71 ساله از دنیا رفته است و تنی چند از اطرافیانش در مراسم تدفین او شرکت کرده اند.شرکت کنندگان عبارتند از برادر 77 ساله متوفی و همسرش, دو پسر متوفی (از همسر اولش), دخترش نانسی (از همسر دومش), همسر اسبق متوفی (همسر دوم), یک زن میانسال که مدتی پرستار متوفی بوده است, چند نفر از همکاران سابقش (بازنشسته یک شرکت تبلیغاتی) و چند نفر از همسایگانش در یک شهرک ساحلی مخصوص بازنشستگان که همه این نفرات اخیر سالمندانی بودند که در کلاس نقاشی ای که متوفی در این اواخر تشکیل می داد حضور داشتند.

نانسی که ترتیب دهنده مراسم است کمی درخصوص علت انتخاب مکان قبر و..., برای جمع صحبت می کند و مادرش هم جمله ای در رابطه با متوفی و برادر هم چند دقیقه ای از خاطرات خوش کودکی صحبت می کنند و دو پسرش هم به گفتن جمله آرام بخواب پدر (با مخلوطی از کینه و نفرت) اکتفا می کنند و همانند دیگران مشتی خاک به روی تابوت می ریزند و مراسم تمام می شود...همانند همه مراسم های دیگر!

راوی سوم شخص دانا, از این پس تلاش می کند به صورت خلاصه , گزارشی منصفانه از زندگی این فرد در پیشگاه خواننده ارائه کند.

عنوان کتاب

عنوان کتاب اشاره ای به نمایشنامه ای قرن پانزدهمی دارد که در آن "مرگ" , "اوری من" (قهرمان آن نمایشنامه) را فرا می خواند تا در پیشگاه خداوند گزارشی از زندگی خود بر روی زمین ارائه کند. اینجا هم راوی تقریبن چنین کاری را انجام می دهد ؛ در پیشگاه خواننده که خداوند متن است.

فیلیپ راث

این اولین کتابی بود که از این نویسنده کهنسال و  پرجایزه آمریکایی خواندم. نویسنده ای که 7 اثرش در لیست 1001 کتاب حضور دارد و این سالها اسمش در ایام اهدای جایزه نوبل زیاد شنیده می شود. فقط یکی از این هفت اثر ترجمه و منتشر شده است (زنگار بشر – فریدون مجلسی) اما چند کتاب دیگر او از جمله همین "یکی مثل همه" که جایزه قلم/فاکنر را برای سومین بار (2007) نصیب نویسنده کرد ,ترجمه شده است (مشخصات کتاب من: ترجمه پیمان خاکسار , نشر چشمه, چاپ دوم 1390, تیراژ 2000 نسخه, 138 صفحه, 3300 تومان). 

***

پ ن 1: روی جلد کتاب نوشته شده برنده جایزه پولیتزر سال 1997 که ظاهرن باید می نوشت 1998.

درصورت صلاحدید به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

زندگی و مرگ یک جسم مذکر

شخصیت اصلی داستان که بی نام است, تباری یهودی دارد اما مذهبی نیست و به دنیایی دیگر اعتقادی ندارد. از نظر او آدمها به دنیا می آیند که زندگی کنند و بمیرند ,همانگونه که قبل از ما پیشینیانمان زندگی کردند و مردند. این که ما برای "زندگی کردن" وارد این دنیا می شویم ولی در عوض "می میریم ", می تواند غیر منصفانه و وحشتناک و چندتا صفت دیگر باشد...اما از این زاویه دید , تنها چیزی که داریم همین "بدن"مان است و بدن هم رو به زوال و فرسودگی است و مرگ سرنوشتی محتوم.

زندگی او به دو دوره قابل تقسیم است: دوره اول همان بهشت کودکی است که برادرش به صورت مختصر در کنار تابوت برای جمع بازگو می کند و مشخصه اش دور بودن از هرگونه ترس و نگرانی است (به جابجایی الماس در نه سالگی توجه فرمایید). اسم دوره دوم را می گذارم برزخ فرسودگی! که از زمان اولین مواجهه او با بیمارستان و آشنا شدن با مرگ, شروع می شود و به همین خاطر عموم وقایع مورد اشاره در داستان با بیماری های او کدگذاری و بیان می شود.

میل به جاودانگی

یکی از رویاهای بشر از ابتدای تاریخ پیدا کردن راه و توجیهی است برای فرار از همین عمومیت وحشتناک مرگ ؛ گاه در قالب مذهب, گاه در قالب هنر و امثالهم ...اصولن پیشرفت پزشکی و تمسک به آن در راستای همین است که خدای ناکرده یک دقیقه زودتر نمیریم! (بدن شخصیت اصلی به انبانی از اختراعات دست بشر تبدیل شده بود که فروپاشی اش را عقب می انداخت)

چیزهایی که به ما حس جاودانگی و ثبات را انتقال می دهند آرامش بخش و جذاب و نیرودهنده هستند. مثل پاره ای عقاید یا حتا همین "الماس" که در چند نوبت در داستان به فسادناپذیری آن اشاره می شود.(شاید علاقه بانوان به جواهرات و طلا و اینا از همین میل آب بخورد, و اینکه زنان بیشتر عمر می کنند هم به همین علاقه بازگردد!)

غیر از الماس, ساعت مارک همیلتون پدر متوفی هم چنین کارکردی دارد...ساعتی که مرگ ندارد...پدر به دستش بسته است و پس از مرگش پسرش آن را به دستش بسته است و حالا بعد از مرگ متوفی, دخترش سوراخی به بندساعت اضافه می کند و آن را به دستش می بندد. از این دوتا مهمتر "استخوان" است!چیزی از وجود ما که سالهای سال باقی می ماند و فسادناپذیر است و دقیقن به همین خاطر است که راوی یکی از عمیق ترین لذت های این شخص را در قبرستان(ص131) و ارتباط عمیق با استخوان های پدر و مادرش روایت می کند.

پیری

ما در طول عمرمان مشغول مبارزه با روند فرسودگی بدن مان هستیم اما از یک زمانی به بعد , این یک نبرد بی امان است... نبردی بی امان در زمانی که از نظر توان بدنی در ضعیف ترین حالتیم...فرایندی که نویسنده آن را به قتل عام تعبیر می کند.

یک تعریف ساده از پیری می توان داشت: زمانی که اکثر مکالمات مان حول و حوش بیماری هایمان باشد. 

برداشت های شخصی یک خدای میانسال

1-      مرگ زمانی می آید که کمتر از همیشه به یادش هستیم(صحنه انتهایی) و از طرف دیگر تداوم یاد مرگ مثل صدای داشبورد برخی خودروها اعصاب آدم را به هم می ریزد!...حالا خود دانید به یادش باشید یا نباشید!

2-      این که کسی قصد دلگرم کردن آدم را داشته باشد اصلن چیز کمی نیست, خصوصن اگر آدمی باشد که به طور معجزه آسایی هنوز دوستت دارد.

3-      همه عزیزانمان و خودمان باید بیشتر از این عمر کنیم. می دانم.

4-      راوی سوم شخص دانای این گزارش , به درستی قضاوتی ارزشی در مورد زندگی این شخص نمی کند...نه از اون لحاظ که قضاوت را به عهده خواننده بگذارد بلکه از این لحاظ که چندان نمی شود درخصوص زندگی افراد "معمولی" داوری داشت.

5-      این آدم "معمولی" (که فرزند یک پدر و مادر معمولی با آرزوهای کوچک و معمول بود و از قضا پدرش هم یک جواهر فروشی داشت که به جواهرفروشی آدمهای معمولی مشهور بود) حاضر بود همه چیز را فدا کند که ازدواجش تا آخر عمر پایدار بماند...او طالب زندگی دوگانه نبود...کما اینکه زندگی اش را هم مطابق روال مورد نظر خانواده اش شروع کرد , چون واقعن دوست داشت فرزند قابل اعتماد پدر و مادرش بماند...اما وقتی ازدواج به سلول زندان تبدیل شد, مانند یک آدم معمولی به جستجوی راهی برای خلاصی افتاد مثل همه... او قهرمان نیست, یکی مثل همه است.

6-      او به عنوان یک آدم معمولی این حق را برای خودش قائل بود که بالاخره به خاطر محرومیت هایی که به فرزندان بی گناهش تحمیل کرده بخشیده شود. اما نشد!! یک آدم معمولی حق اشتباه کردن را دارد...ای کاش گویی و دریغ و آه کشیدن ,اما خب واقعیت را نمی شود از نو ساخت. همان طور که هست قبولش کن. سرجایت محکم بایست و با آن روبرو شو.

7-      شور و هیجان و لذت اعتماد به نفس و بازیگوشی جذاب و برانگیخته شدن کنجکاوی ... ما زنده از آنیم که آرام نگیریم / موجیم که آسودگی ما عدم ماست ... مدتی است که پیاده روی می کنم!

8-      بدترین جنبه تنهایی: باید سخت تلاش کنی تا ذهن گرسنه ات را از نگاه به گذشته بازداری تا نابود نشوی.

9-      شروع خوب داستان (پاراگراف اول خوب) و پایان خوب (جمله پایانی درخشان) و مابین این دو (نثر موجز و پرهیز از تکرار و اطناب) باعث می شود که تلخی موضوع, گیرایی خاصی داشته باشد.

10-  "اسم" شخصیت اصلی داستان او را مشخص نمی کند؛ روابط او با دیگران و شبکه ای از آدمهایی که با او ارتباط دارند تعریف کننده ویژگی ها و ارزش های او هستند...همین آدم هایی که در بیمارستان کنار تخت مان می ایستند یا کنار قبرمان...

11-  مورین و فیبی در کنار قبر عملکردی دارند که نشان می دهد هر دو زمان زیادی را به متوفی فکر کرده اند...لبخند و نحوه ریختن خاک مورین را دوست داشتم.

12-  گاهی با تصویرسازی های رویاگونه خودم برای زمان بازنشستگی مشغول عشق و حال می شدم اما فیلیپ راث و این کتاب جفت پا پریدند روی شکمم...دیگر حاضر نیستم رویاهای صد من یک غاز برای دوران بازنشستگی خودم ببافم! چه کاریه آخه؟ خب هر کتابی که دوست دارم اون موقع بخونم همین الان می خونم!!