عطر پاتریک زوسکیند

 

پاراگراف اول

در فرانسه سده هجدهم میلادی مردی می زیست که یکی از با استعداد ترین و پلیدترین شخصیت های عصری بود که شخصیت های با استعداد و پلید کم نداشت.

پاراگراف اول نشان دهنده آن است که قرار است با سرگذشت مردی فرانسوی در قرن هجدهم آشنا شویم که خیلی پلید و بااستعداد است! حتمن قبول دارید که این تک جمله آهنگی دارد که ما را با خودش به درون داستان می کشاند. ساده ولی جذاب.

مختصری از داستان

در نیمه اول قرن هجدهم که هنوز خبری از پیشرفت های بهداشتی و کشف میکروب و برنامه های بهداشتی نبود , بوی گند همه جای اروپا را گرفته بود. در شهر پاریس که بزرگترین شهر اروپا بود , طبیعتن این بوی گند از همه جا بیشتر بود. زنی بیست و چند ساله در دکه ماهی فروشی اش در بدبوترین محله شهر پاریس (با توجه به مقدمات بدبوترین نقطه جهان!) دقایق آخر دوران بارداری اش را سپری می کند. این زن علیرغم چهار بار زایمان و داشتن بیماری های رایج آن زمان نظیر سفلیس و سوزاک و لاغری ناشی از فقر , هنوز بهره ای از زیبایی داشت و به قول راوی سوم شخص دانای کل , می توانست امیدوار باشد که پنج تا ده سال دیگر زنده بماند و شاید ازدواج هم بکند. این زن برای پنجمین بار زایمان می کند و این بار زیر پیشخوان دکه اش و در میان آشغال های گندیده ؛ بند نافش را خودش با کارد ماهی پاک کنی می برد و نوزاد را که قاعدتن می بایست مثل دفعات قبل مرده یا مشرف به مرگ باشد بین همان زباله ها رها می کند. اما این نوزاد که قرار است شخصیت اول این داستان باشد , بنا ندارد به این سرعت از دنیا خارج شود. لحظاتی بعد , درست زمانی که مادر در اثر ضعف بیحال می شود و چند نفری دورش جمع می شوند , نوزاد شروع به گریه می کند و موجبات کشفش را ایجاد می کند و لذا مادر به جرم اقدام به قتل دستگیر و وقتی اعتراف می کند که چهار زایمان دیگر هم به همین ترتیب داشته است , به جرم قتل گردن زده می شود!

در پاریس آن زمان , سالیانه ده هزار کودک سرراهی و حرامزاده تولید می شد که نود درصد آنها می مردند. این نوزاد با نام ژان باتیست گره نوی غسل تعمید یافت و به دایه ای سپرده شد. او به دلیل حالات خاصش دایه های متعددی را از خودش خسته و متنفر کرد. اما گره نوی سخت جان بود و چندان به غذای جسمی و روحی نیاز نداشت... زنده ماند و بزرگ شد و خطرات زیادی را نظیر بیماری های مهلک و اقدامات اطرافیان را پشت سر گذاشت چرا که هر کودکی را که از تولد در سطل آشغال جان سالم به در برده , نمی توان به آسانی از جهان بیرون انداخت. او بزرگ شد و مشخص شد که چه استعداد غریبی دارد: او نابغه عرصه بویایی بود.  

درصورت صلاحدید به ادامه مطلب بروید.

*** 

پ ن 1: زوسکیند یا سوزکیند؟!

پ ن 2: پاتریک برای ساخته شدن فیلم بر اساس رمانش 15 میلیون دلار دریافت کرده است. گوارای وجودش.

پ ن 3: به جای فونت 10 از فونت 11 استفاده کردم. خوبه؟ 

پ ن 4: انتخابات پست قبل تا دو روز دیگر ادامه دارد!

پ ن 5: حالا که بازار تبریک گرم است , من هم به ایشان تبریک می گویم و امیدوارم از فرصتی که به دستش رسیده است خاطره ای خوش برای خود و همه بسازد و متقابلن به خودم نیز متذکر می شوم قرار نیست همه کتاب های خوب دنیا "خود به خود" خوانده شود یا کس دیگری در گوش من زمزمه اش کند... کتاب را باید از سطر اول تا به انتها مسئولانه خواند. خیلی مثال دقیق و خوبی از کار در نیامد! العاقل یکفیه بالاشاره... یا به قول این ضرب المثل قدیمی: گر گدا کاهل بود تقصیر صاحبخانه چیست! ... کاهل نباش ای میله.

نابغه اوتیست

او تا سه سالگی روی پا نایستاد و اولین کلمه اش را در چهار سالگی به زبان آورد و با توجه به تاکیداتی که نویسنده در جای جای کتاب دارد , حس بویایی اش جایگاه ویژه ای در وجودش داشت که حس های دیگر را به حاشیه می راند. مثلن در همین گفتن کلمات , او کلماتی را فرا می گیرد و به زبان می آورد که نشاندهنده یک موجود یا شیء بودار است و کلماتی مثل بله و نخیر و یا افعال را تا سال ها بعد یاد نمی گیرد... همه این ها نشان دهنده اوتیست بودن این فرد است (همانند دیگر نوابغ).

وقتی او به واسطه توانایی اش در امر تشخیص بوها , پایش به یکی از کارگاه های عطرسازی پاریس می رسد, ظرف مدت کوتاهی قله های صنعت عطرسازی را درنوردید , درحالیکه جایش در روی بستری از کاه در گوشه کارگاه بود. مشکل این جور نوابغ این است که زود به تهش می رسند و تبدیل می شوند به یک هدر دهنده استعداد! ممکن است به انزوا کشیده شوند و سال ها در غار تنهایی خویش بمانند... به قول رفیقمون ابراهیم خان: نابغه بودن خیلی دردناک است این واقعیت رو از یک درد کشیده قبول کنید!

گره نوی قاتل محصول چه چیزی است؟

در نگاه اول ممکن است این گونه به نظر برسد که یک کودک معصوم و بی پناه به خاطر تاثیرات اجتماعی نظیر نداشتن پدر و مادر یا ندیدن محبت و توجه در طفولیت و کار کشیدن برده وار در دوران نوجوانی و... به یک قاتل زنجیره ای پلید تبدیل شده است.همه این گزاره ها در داستان هست و احتمالن در فیلم هم نمایش داده شده است (فیلمی بر اساس این رمان در سال 2006 ساخته شده است که دوستانی که دیده اند تعاریف مثبتی از آن نموده اند)... این گزاره ها ممکن است ما را به خطا بیاندازد!! خطا نه از این جهت که منکر تاثیرات اجتماعی بشوم , اما ما اینجا با یک متن مواجه هستیم و در این متن , شخصیتی خلق شده است که به تصریح از زمان به دنیا آمدن واجد خصوصیات غریبی است. راوی دانای کل سوم شخص , عامدانه گریه بدو تولد او را یک گریه حساب شده و نشانه ای بالغانه از تلاش او برای زنده ماندن روایت می کند. این نوزاد خاص از همان ابتدا به صورت غریزی این دریافت را دارد که در این دنیایی که بدان وارد شده نمی توان توامان عشق و زندگی را با هم داشت (ص30 که البته این صفحه و صفحه بعدش که نقش کلیدی دارد خوب ترجمه نشده است)... این طفل خردسال برای زنده ماندن به حداقل غذا و پوشاک و امثالهم نیاز دارد و به تصریح متن برای روحش به هیچ چیز نیاز نداشت! (توجه , امنیت, مهربانی و عشق و امثالهم که گفته می شود مورد نیاز کودکان است).

راوی با تشبیه او به یک شپش و توصیفی که در این خصوص ارائه می دهد نشان می دهد که او به صورت غریزی حاوی خصلت های آنچنانی! است (می خواستم بگویم شیطانی دیدم پا در کفش کشیش ها می کنم...همان آنچنانی بهتر است).کودکانی که در کنارش هستند بلافاصله به این موضوع پی می برند و یا دایه های اولیه ... هرچند نمی دانند علت این احساس شان نسبت به این نوزاد چیست و مثلن یکی از دایه ها آن را به بی بویی او ارتباط می دهد و...

این موجود , بدون بو و بدون احساس و عاطفه به این دنیا وارد شد. موجود شومی که هرکس با او مرتبط شد بلایی به سرش آمد... و این هنر نویسنده است که حسی شبیه همدردی را در خواننده نسبت به این نابغه کفران گر ایجاد می کند.

صحنه کلیدی و تاثیر گذار

گره نوی وقتی در سال های انزوایش در غار به کشف فاجعه بار "بی بویی" خودش نایل می شود و سرخورده از کوه پایین می آید و فلان و بهمان... تصمیم می گیرد عطری بسازد که همه عاشق او بشوند. آن صحنه مهم و مد نظر من , صحنه اعدام است که او متوجه نکته مهمی می شود: دوست داشته شدن توسط مردم چیزی نبود که همه عمر دنبالش بوده است. اینجاست که پی می برد همواره نه از عشق , که از تنفر , خرسندی و رضایت یافته است؛ از نفرت ورزیدن و مورد نفرت بودن!

تکمله

این کتاب که موفق ترین رمان آلمانی لقب گرفته است (به دلیل چاپ 150 میلیون نسخه در سراسر دنیا و ترجمه به 45 زبان) در لیست 1001 کتابی که قبل از مرگ می بایست خواند حضور دارد , دو بار به فارسی ترجمه شده است :

مرحوم مهدی سمسار , 1372 نشر لوح فکر (در سال 1385 تجدید چاپ شده است)

خانم رویا منجم , 1382 نشر علم (چاپ دوم در سال 1385 که کتاب من همین چاپ است)