آذر, ماه آخر پاییز ابراهیم گلستان

 

این مجموعه که شامل هفت داستان کوتاه است , اولین کار ابراهیم گلستان در زمینه داستان نویسی است که در اواسط دهه بیست و در سن 25 سالگی آن را منتشر نموده است. این داستانها اگرچه مجزا هستند اما از لحاظ محتوایی ارتباط ظریفی دارند و در کنار هم به زعم من یک تصویر قابل تامل را شکل می دهند که در ادامه اشاره خواهم کرد:

به دزدی رفته ها : مالک ساختمانی که چند خانوار در آن زندگی می کنند اقدام به تعمیر ناودانی ساختمان می کند و یک یا دو کارگر را به ساختمان می آورد. کلفت یکی از خانواده ها معتقد است که یکی از عمله ها ساختمان را ترک نکرده و زیر شیروانی مخفی شده است و به کمک همدستش می خواهد نصف شب اقدام به دزدی کند و...

آذر ماه آخر پاییز :مردی در رستورانی در میدان فردوسی از رادیو خبر اعدام دوستش احمد را می شنود و بهت زده از رستوران خارج می شود و آخرین خاطراتش با احمد را هنگام چرخیدن در میدان مرور می کند...

تب عصیان : مردی در زندان به همراه باقی همبندیان شاهد شکنجه مبارزی به نام احمد هستند و او پیشنهاد می دهد که اعتصاب و اعتراضی را راه بیاندازند و...

در خم راه : پسر جوانی در حال فرار از سربازان خان است و پدرش هم همراهش است و می خواهد متقاعدش کند که برگردد و از خان طلب عفو کند . پدر به دست سربازان می افتد و شکنجه می شود تا جای پسرش را که همان نزدیکی شاهد ماجراست لو بدهد...

یادگار سپرده : همسر احمد (مبارزی که از دنیا رفته است) در اثر فشارهای اقتصادی و بیماری فرزندش, شمعدانهای سفره عقدش که یادگاری باقیمانده از همسرش است را در گرو بانک گذاشته است و حالا در کش و قوس ذهنی است که آیا آن را بفروشد یا خیر...

شب دراز : زندانبانی در شب یلدا مشغول عرق خوردن و یاداوری اتفاقات آن روز است. از مهندسی که شلاق خورده است و او هم لگدی به مهندس زده است تا مافوقش که در ملاقات همسر مهندس در ازای دادن اجازه آوردن غذا تن او را طلب می کند...

میان دیروز و فردا : مهندس جوان و یک کارگر هم سلولی شده اند و بایکدیگر صحبت می کنند. هر دو شکنجه شده اند اما کارگر از روی غیظ و ناامیدی می خواهد چیزی را لو بدهد و مهندس می خواهد با حرف زدن او را امیدوار کند اما....

***

اگر به همین کوتاه نوشته ها از هر داستان عنایت کنید ارتباط شکلی زیادی بین داستانها مشاهده می شود (زندان و شکنجه و دلهره و...). اما آن ارتباط ظریف فراتر از اینهاست که در ادامه مطلب برداشت خودم را می نویسم.

برای فهمیدن صحیح یک دوره تاریخی , در کنار خواندن تاریخ معمولن توصیه می شود که به نحوی از تاریخ اجتماعی آن دوره اطلاعاتی کسب شود, چرا که اگر این گونه عمل نشود تاریخ خلاصه می شود در آمدن و رفتن شاهان و احیانن جنگ ها و اسامی آدمهای بزرگ و امثال این چیزها که فقط به درد تست زدن در امتحانات می خورد. یکی از منابع تاریخ اجتماعی می تواند ادبیات باشد. این مجموعه از این جهت و به زعم من در نشان دادن بخشی از فضای دهه بیست قابل توجه است.به خصوص فضای ذهنی آدمهای معمولی و یا مبارز در آن زمان , و یا حداقل برداشت یک شخص باهوش (نویسنده) از مردم آن روزگار که با آنها می زیسته است. به عنوان مثال شعر زمستان اخوان و فضای بعد از کودتا... و ...

یا این شعر ع.شجاعپور که بسیار به آن فضایی که در ادامه مطلب می خواهم ترسیم کنم نزدیک است, خود گواهی برای همه ادوار ماست:

تاریخ این ایام را

هرکس که خواهد خواند ,

جز این سخن از ما نخواهد راند:

این نسل سردرگم ,

بر توسن اندیشه هاشان لنگ ,

فرسنگ در فرسنگ

جز سوی ترکستان نمی رانند

تاریخ پیش از خویش را باری نمی خوانند.

***

در مورد نثر داستانها چون تبحری ندارم نظری هم ندارم اما به عنوان یک خواننده گاهی دچار مشکل می شدم و برخی تکرارها برایم آزار دهنده بود و گاهی هم برعکس حتا از تکرارها هم لذت بردم.

مشخصات کتاب من: نشر بازتاب نگار , چاپ چهارم 1388 , تیراژ 2000 نسخه , 146 صفحه , قیمت با برچسب! 4000 تومان 

.

پ ن 1: در داستان هفتم دو جمله دراز بیش از یک صفحه ای داریم که زیبایی خاصی دارد...

پ ن 2: نوشته هایم کمی ضعیف شده است. یعنی ضعیف تر از پیش شده است... فرصت حضور در دنیای مجازی هم شدیدن محدود شده است... کار هم که به جای خود...  همه چیز مهیای غرغر بیش از حد است.  

پ ن 3: پست بعدی را هم درخصوص زندان و زندانبان نگاه کنید اینجا   

درماندگی

در هر هفت داستان احساس ترس و دلهره مشاهده می شود. ترس و دلهره ای که موجب تردید شخصیت ها می شود. شخصیت هایی که طیف های مختلفی را شامل می شوند. طیف هایی که در کنار هم جامعه ای را شکل می دهند. جامعه ای که در یک کلام "درمانده" است , همانند شخصیت های درمانده این داستانها.

در داستان اول , کلفت دچار ترس موهومی است و این ترس را با تکرار مکرر به دیگران هم سرایت می دهد تا جایی که خانم خانه هم دچارش می شود و او هم شوهرش را... موهوم بودن ترس را نویسنده صافتقیم تحویلمان نمی دهد (و این یکی از امتیازات این داستان است) البته با کمی دقت متوجه می شویم اما مهم این است که چگونه ترس , جوانه می زند و  در سطح جامعه منتشر می شود.

در داستان دوم , راوی صحنه ای که برای گرفتن وسایل احمد از خانواده اش به سر قرار می رود را یاداوری می کند... نویسنده احتیاط و ترس راوی را به خوبی نشان می دهد... حالا با شنیدن خبر مرگ , آن ترس به تردیدی اساسی تبدیل می شود و جمعبندی نهایی اش این می شود که از راهی برود که به خانه خودش برسد و البته در عین درماندگی قمپز (قمپوز) هم در می کند که باید به فکر فردا و نگاهداری از بازمانده احمد بود... اصولن شخصیت های داستانهای مجموعه در لحظات حساس انتخاب , بر سر دوراهی ها , توانایی تصمیم گیری ندارند و درمانده می شوند و درعین حال خودشان را با جملات آرمانگرایانه تسلی می دهند. اما به زعم من این ادعاها واهی است و همه از روی درماندگی است (این که می گویم به زعم من به خاطر این است که نویسنده مستقیمن هیچ اشاره ای به واهی بودن ادعاها و شعارهای آرمانگرایانه ندارد و اتفاقن چند نفری را هم دیدم که با خواندن برخی از داستانها هیچ احساس واهی بودن را نداشته اند... اصلن راه دور چرا؟؟ خودم بار اول همین داستان و داستان بعدش را جور دیگری دریافت کردم!).

داستان سوم , شاه بیت این قضیه است. نمی خواهم با رمزگشایی مزه اش را از بین ببرم(هرکس خواست بعد از خواندن در خدمتش خواهم بود!). این داستان خیلی هوشمندانه بود. به زمان افعال در این داستان دقت داشته باشید و دو جمله کلیدی و...

در داستان چهارم , موضوع عیان تر بیان می شود. عیان از این لحاظ که موقعیت خلق شده یک موقعیت بسیار خاص است.مثل داستان قبل نیست که یک همبند شکنجه شود یا یکی که نمیشناسیم اما در یک سو هستیم... اینجا یک همخون است, پدر است...پدری که علیرغم اختلاف نظر به هرحال پدر است. آیا ما باید اقدامی بکنیم یا نظاره گر باشیم؟ البته نویسنده با محدودیتی که در امکانات لحاظ کرده کار انتخاب را سخت کرده است اما به خوبی درماندگی پسر را حس می کنیم, درماندگی ای که باز هم با جملات آرمانگرایانه و "حواله به فردا" تسلی می یابد.

در داستان پنجم , ادعای واهی راوی داستان دوم مشخص می شود! زن احمد تنها و سرگردان با مریضی بچه اش دست به گریبان است و خبری هم از راوی داستان دوم نیست.(جمله آخر این داستان هرچند موقعیتی جالب ایجاد می کند اما به نظر من اضافه است)

در داستان ششم , شخصیت های اصلی آن طرف جوی هستند... زندانبانان... طبعن وجود این داستان برای شمولیت پاراگراف اولی که اینجا نوشته ام لازم است. اینجا هم راوی درمانده در عین این که بی شرافتی ها را می بیند ولی بازهم خودش را توجیه می کند و...

در کل برداشت من این بود که داستانها در کنار هم درماندگی یک نسل را نشان می دهد, آن هم نسلی که به قول مهندس داستان هفتم نسلی است که حوادث بسیار می بیند و کارهای بسیار می کند و مثل سنگ ریزه های میان راه نیست که عادی باشد بلکه تکه سنگ بزرگی است که نشانه خم راه است و...

****

نفرت از ته وجودش جوش می خورد و بالا می آمد اما به نیمه هستی او که می رسید , بالاتر نمی آمد: تبدیل به چیز دیگری می شد که نمی خواست اسمش را بداند. نویسنده اسم این چیز را نمی برد ؛من اسم این را گذاشتم درماندگی ... چیز بهتری به ذهنم نرسید.