همنوایی شبانه ارکستر چوبها قسمت دوم

 

قسمت دوم

محل وقوع داستان ساختمانی قدیمی متعلق به یک دکتر پیر فرانسوی است, دکتری که در جوانی برای ساختن جهانی سرشار از عدالت مبارزه کرده است اما پس از شکست در این زمینه تصمیم گرفته است عدالت را در عرصه اقتدار خود یعنی همین ساختمان پیاده کند. به همین خاطر است که حاضر می شود علیرغم تعلق خاطری که به کمونیسم دارد (و حتا فروپاشی بلوک شرق را نتیجه توطئه غرب می داند) اتاقی نیز به مهاجری که از بلوک شرق گریخته است با بهایی ناچیز اجاره دهد کاری که بی شک از نوادگان ولتر بر می آید و حتی فراتر از آن اجاره یک سال طرف هم عقب افتاده است! کاری که از خود ولتر هم بر نمی آید! اوضاع طبقه ششم این ساختمان که دارای 12 اتاق و یک دستشویی است بی شباهت به اوضاع کشوری پس از انقلاب نیست! در برهه ای دار و دسته کلانتر به قدرت می رسد و سید فراری می شود و در برهه ای دیگر سید زیرآب کلانتر و باقی را می زند و... ایرانیان ساکن این طبقه که هر کدام چند اسم مستعار دارند , هر کدام رویایی دارند, یکی می خواهد عدالت را در طبقه برقرار کند(کلانتر) یکی می خواهد همه اتاق ها را تصاحب کند و دیوارهای بین اتاق ها را بردارد تا فضای حیاتی خویش را گسترش دهد (سید) و یکی هم می خواهد در هر اتاق یک حواری داشته باشد (پروفت که ادعای اتصال به خدا را دارد و خود را مجری دستورات او می داند) و البته اینجا هم این ایرانیان واقعی! چشم دیدن همدیگر را ندارند و سر هم را کلاه می گذارند.

شما ایرانی ها دیگر اعتقادی به شب اول قبر ندارید. حتا وقتی پایتان به اینجا می رسد! ما از شما چیز دیگری می پرسیم و شما دائم داستان های صد تا یک غاز تحویل می دهید.

البته در همین راستا بهترین معرفی از زبان اولین نماینده شرکت گرامافون ماکسیم پیک و به نقل از کتاب گنج سوخته او ارائه می شود: ایرانیان نژادی تاجر مسلکند. زیرک و با هوشند اما روش فکر کردن و مبادلاتشان کاملا آسیایی است. آنان در هر کاری تعلل می کنند و همه چیز را به تعویق می اندازند. قولی که ایرانی بدهد پایه محکمی ندارد و گفتن حرف ناصواب عملی قابل چشم پوشی است. زنان بسیار ولخرجند و هرآنچه نظرشان را جلب کند, بی توجه به قیمت آن , خریداری می کنند.ایرانیان از جهات مختلف به کودکان شبیه هستند. میل دارند که متعجب و مبهوت شوند.چیز های جدید ,سروصدادار  و براق نظرشان را جلب می کند... من البته همه مواردی که این اجنبی در زمان مظفرالدین شاه بیان کرده تایید نمی کنم ولی آخه ما چرا هیچ تغییری نکردیم!! فکر کنم همه به بیماری وقفه های زمانی مبتلا شدیم.

در ادامه بحث خلق و خوی ما این پاراگراف معروف که دوست خوبمان نیکادل هم به آن اشاره کرد نیز قابل توجه است:

تاریخچه اختراع زن مدرن ایرانی بی شباهت به تاریخچه اختراع اتومبیل نیست. با این تفاوت که اتومبیل کالسکه ای بود که اول محتوایش عوض شده بود (یعنی اسب هایش را برداشته و به جای آن موتور گذاشته بودند) و بعد کم کم شکلش متناسب این محتوا شده بود و زن مدرن ایرانی اول شکلش عوض شده بود و بعد، که به دنبال محتوای مناسبی افتاده بود،کار بیخ پیدا کرده بود. (اختراع زن سنتی هم، که بعدها به همین شیوه صورت گرفت، کارش بیخ کمتری پیدا نکرد). این طور بود که هرکس، به تناسب امکانات و ذائقه شخصی، از ذهنیت زن سنتی و مطالبات زن مدرن ترکیبی ساخته بود که دامنه تغییراتش، گاه، از چادر بود تا مینی ژوپ. می خواست در همه تصمیم ها شریک باشد اما همه مسئولیت ها را از مردش می خواست. می خواست شخصیتش در نظر دیگران جلوه کند نه جنسیتش، اما با جاذبه های زنانه اش به میدان می آمد. مینی ژوپ می پوشید تا پاهایش را به نمایش بگذارد اما اگر کسی به او چیزی می گفت از بی چشم و رویی مردم شکایت می کرد. طالب شرکت پایاپای مرد در امور خانه بود، اما در همان حال مردی را که به این اشتراک تن می داد ضعیف و بی شخصیت قلمداد می کرد. خواستار اظهار نظر در مباحث جدی بود اما برای داشتن یک نقطه نظر جدی کوشش نمی کرد. از زندگی زناشوئیش ناراضی بود اما نه شهامت جدا شدن داشت و نه خیانت. به برابری جنسی و ارضای متقابل اعتقاد داشت، اما وقتی کار به جدایی می کشید، به جوانیش که بی خود و بی جهت پای دیگری حرام شده بود تاسف می خورد. بی گمان زنانی هم بودند که در یکی از دو منتها الیه این طیف ایستاده بودند. اما رعنا درست وسط این طیف بود.

این جمله آخر را که معمولاٌ دیده نمی شود را بولد کردم تا نویسنده به داشتن دیدگاه ضد زن و ... متهم نشود.

از دیگر مشخصات ذکر شده از خلق و خوی ما: حس شهادت طلبی و مظلومیت که مشخصه ای کاملاٌ ایرانی است.هیچ گاه در طول تاریخ اجازه نداده است تا مسائلی را که با یک سیلی حل می شود به موقع رفع و رجوع کنیم; گذاشته ایم تا وقتی که با کشت و کشتار هم حل نمی شود خونمان به جوش آید و همه چیز را به آتش بکشیم و هیچ چیزی را هم حل نکنیم و من که در این لحظه, به تمام معنا, با تاریخمان یکی شده بودم, مثل شهیدی مظلوم, روزنامه را برداشتم و...

از صفات دیگر ما سرسپردگی غیر منطقی و احساسی است که در مورد برخی ساکنین به خوبی بیان می شود و نکته ظریفی که راوی از گذشته ها یادآوری می کند; روحانی روشنفکری که به غرب کشور رفته بود توسط اهالی آن منطقه به عنوان منجی وعده داده شده دوره می شود و علیرغم امتناع او اهالی باز هم ول کن نیستند! و او در جواب سوال راوی در این خصوص می گوید: من نه طبیبم, نه مهندس و نه نویسنده. اگر آنها خیال می کنند برای دردهای بی درمانشان مرهمی دارم دریغ چرا؟ بله واقعاٌ دریغ چرا؟ وقتی ما خودمان تنمان می خارد, خارشگران را ملامت نشاید!

مولفه دیگر اعتقاد به قضا و قدر است. اتفاقاٌ من بر خلاف برخی که معتقدند از نقاط ضعف این رمان گرفتار شدن در چنبره تقدیرگرایی است, چنین فکر نمی کنم. از این جهت که بدبختی راوی بعضاٌ به همین امر بر می گردد. ما همانگونه زندگی می کنیم که فکر می کنیم. اگر آدمی فکر می کند در ساختن سرنوشتش نقشی ندارد طبیعی است که در واقع نیز همین اتفاق برای او خواهد افتاد. راوی چند بار در ابتدا این جمله را در خصوص بعضی وقایع بیان می کند: این از قضای روزگار خالی نیست! اتفاقاٌ در بار اول بلافاصله این توضیح را اضافه می کند که این نخستین بار نبود که خرافات را به جای عقل چراغ راه می کردم. نکته همین جاست که اینگونه نیست که ما با تغییر برخی افکار برای همیشه از شر آنها راحت می شویم, خیر! رسوبات برخی اعتقادات سالهای سال و شاید تا چند نسل باقی خواهد ماند و این است که می بینیم کسی که اصلاٌ به خدا اعتقاد ندارد دنبال غذای نذری می دود و از آن بالاتر غذای نذری می دهد!!

...

من این کتاب را دو بار پشت سر هم خواندم که به نظرم از خواندن بار دوم بیشتر لذت بردم. بار سوم برای نوشتن مطلب, جاهایی را که علامت زده بودم خواندم (خیلی زیاد بود!) و... مطالب گفتنی زیاد دارد که به همین مقدار بسنده می کنم. اما نکته ای در باب نقشه اتاق های این طبقه است که باید اضافه کنم. من با توجه به توضیحات نویسنده در فصول مختلف این نقشه را رسم کردم که این کار به درک فضای داستان کمک می کند اما به دو اشکال کوچک برخوردم.مطابق روایت از راه پله که وارد طبقه می شویم (راهروی درازی را تصور کنید که اتاق ها در طرفین آن است) مقابل راه پله اتاق بندیکت (زن میانسال فرانسوی) است و در سمت چپ اتاق 1 (راوی) و 2(پروفت) قرار دارد (که سمت روبروی بندیکت می شود) و روبروی آنها اتاق 3و4 (سید) و 5 (فریدون) قرار دارد, یعنی یک سمت دو اتاق و روبرو سه اتاق, قاعدتاٌ باید جایی اشاره می شد که اتاق پروفت مساحتی دو برابر اتاق های دیگر دارد که اشاره نشده است (یا اتاق های سید نصف اتاق های دیگر مساحت دارد) ولی چون جایی به تفاوت اتاق ها اشاره نشده ما قاعدتاٌ تصور می کنیم که اتاق ها مساحتی برابر دارند که این امر با توصیف راوی نمی خواند.همین اشکال در سمت دیگر راهرو هم بروز می کند , جایی که در سمت بندیکت اتاق های 7 (کلانتر با آن ناله های جانسوز زنش...!) و 8 (علی) و 9 (امانوئل با آن صدای اپرای کارمن جهت پوشش صدای ناله!) قرار می گیرد و در روبرو اتاقهای 10 (میلوش) و 11 (آشپزخانه علی) و 12 (آشپزخانه راوی) باضافه یک دستشویی که بین 10 و 11 قرار دارد. به نظرم اگر نویسنده دستشویی را به مجاورت اتاق 2 انتقال می داد مشکل هر دو سمت حل می شد!! اشکال دوم مربوط به ص 188 است که راوی بیان می کند "سمت چپ آشپزخانه ام که همان سمتی که دستشویی بود" این مشخصاٌ غلط در می آید چون دستشویی سمت راست آشپزخانه قرار دارد.(دو تا غلط تایپی هم بود که بی خیال می شوم!! ص151 و ص158)

باقی مسائل و موضوعات بماند اگر بحثی شد در بخش کامنت ها (مثلاٌ ماندن در گذشته یا به قول راوی چهار میخ اقتدار گذشته شدن, قرص لیزانکسیا که من مطلب پزشکی در موردش نیافتم و خواهران و برادران پزشک یاری می کنند , اسم زیبای رمان,کنایه های سیاسی و این مطلب که برخی از ساکنین با توجه به کار نکردن از کجا میارن بخورن! و...). کتابی است خواندنی که علیرغم اینکه کلاٌ قرار نبود توصیه ای بکنم به دوستانی که نخوانده اند این کتاب را توصیه می کنم.

این کتاب را انتشارات نیلوفر در 208 صفحه منتشر نموده است.(کتاب من چاپ نهم و به قیمت 4000 تومان است)

لینک قسمت اول

. 

پ ن 1:مطلب بعدی در مورد خنده در تاریکی اثر ولادیمیر ناباکوف است. 

پ ن 2: کتابی که الان باید بخونم منوط به انتخاب دوستانه: 

 الف) جاز  تونی موریسون   ب) رهایی  ژوزف کنراد  ج)عروس فریبکار  مارگارت اتوود  د) نخستین روز مرگم  ژاک آتالی  ه) کافه پیانو  فرهاد جعفری (دوباره خوانی) 

تا الان کافه پیانو 3 جاز 2 و عروس فریبکار 1 رای آوردند. منتظر باقی دوستان هستم.

پ ن 3: نمره کتاب 4.8 از 5 می‌باشد.