میرا کریستوفر فرانک

 

سی رایت میلز جامعه شناس آمریکایی عبارتی دارد تحت عنوان "تخیل جامعه شناسانه" که به توانایی افراد در دور ساختن اندیشه شان از جریانهای عادی زندگی روزانه برای از نو نگریستن به آنها , اشاره دارد. این توانایی نه تنها می تواند وضعیت موجود را به ما نشان دهد بلکه می تواند نشان دهد درصورت قوت گرفتن الگویی خاص , وضعیت چگونه می تواند بشود. "میرا" نیز به نوعی تخیل جامعه شناسانه ای است که به ما یک نوع آینده ممکن را نشان می دهد, آینده ای که در آن هویت فردی بسیار کمرنگ و حتا به فنا رفته است. جامعه ای که در "میرا" توصیف می شود آرمانشهری است که در آن برای از بین بردن بی عدالتی , همه نابرابری ها از بین رفته است یا دست کم کوشش می شود که از بین برود.آرمانشهری که در آن کوشش می شود همه مثل هم فکر کنند و مثل هم باشند و دیگران را همیشه و در همه حال بر خود مقدم بدانند.

راوی داستان مردی است که تصمیم گرفته است خاطراتش و اتفاقاتی که در زمان حال برایش رخ می دهد را بنویسد (همانند راوی 1984 اورول و اتفاقن اینجا هم همانند آنجا نوشتن و این گونه نوشتن جرم است). راوی ابتدا توصیفی از مکان زندگی انسانها ارائه می کند تا خواننده بداند که کجا پای گذاشته است:

ما یک خانه معمولی داریم, با دیوارهای شفاف, تا چهار نفر ساکنان آن هیچ گاه نتوانند خود را از چشم دیگری پنهان کنند. به این ترتیب تنهایی مغلوب می شود, زیرا چنان که همه می دانند بدی در تنهایی خفته است.

راوی با هر توصیفی یا با هر نقل حادثه ای , یکی از مختصات این آرمانشهر را بیان می کند. مثلن در پاراگراف بالا , ضمن نشان دادن تحت کنترل بودن افراد جامعه در حد اعلای خود , یکی از ضدارزش های این جامعه را که تنهایی است معرفی می کند. با خواندن همان چند صفحه اول با لیستی از ارزش ها و ضد ارزش ها آشنا می شویم.

"بدی در تاریکی خفته است" پس معابر عمومی همیشه با چراغ هایی که پنج متر به پنج متر کار گذاشته شده است روشن نگاه داشته می شود. و یا در اواسط داستان می بینیم قانونی در حال تصویب است که داخل خانه ها هم چراغ ها می بایست روشن باشد...

تنهایی شر است , پس هیچکس نباید تنها باشد و همیشه باید در گروه بود (گله وار) و برای نشان دادن رضایت نیز می بایست لبخند به لب داشت. در جیب ها به جای کارت شناسایی باید ورقه ای که در آن اسامی دوازده دوست آدم ذکر شده موجود باشد, چون سربازان آن را کنترل می کنند. راوی رفیقی ندارد اما او هم چنین ورقه ای دارد چون به هر حال قانون را باید رعایت کرد.

با این اوصاف بزرگترین گناه چیست؟ کدام گناه است که زیربنای چنین جامعه ای را می لرزاند؟ جامعه ای که مردم آن باید همسان باشند... درصورت تمایل به ادامه مطلب مراجعه نمایید.

اما بر سر کسانی که از قوانین عدول کنند چه می آید؟ آنها به خانه های اصلاح فرستاده می شوند و عملی روی مغزشان انجام می شود (مغزشویی و تغییر افکار) و همچنین بر روی صورتشان نقابی جراحی می شود که همیشه آنها را در حال خندیدن نشان می دهد.

*** 

سانسور

قیمت درج شده روی کتاب من 1200 تومان است اما فروشنده با این توجیه که این متن سانسور نشده کتاب است قیمت چند برابری کتاب را توجیه کرد (حداقل یک سال قبل خریدم)... یک پاراگراف را مقایسه کردم و حالم شدیدن گرفته شد... وقتی آدم می فهمد کتابی که خوانده است این گونه سانسور شده است حس بدی بهش دست می دهد... تازه به همه برداشت هایش از کتاب هم شک می کند!

نسخه سانسور نشده هم توی بازار هست. چاپ سال 1354 است و افست شده آن در دسترس است (البته الان که بعد از ده سال متن را ویرایش کردم در دسترس است! قبلاً نبود!!)

***

این داستان بلند پادآرمانشهری را کریستوفر فرانک نویسنده فرانسوی در سال 1968 نوشته است.خانم لیلی گلستان نیز آن را به فارسی ترجمه و نشر بازتاب نگار آن را منتشر نموده است.

مشخصات کتاب من: چاپ پنجم (مثلن!! چون داد می زند که افست است و...) 1385 , تیراژ 2200 نسخه , 90 صفحه , قیمت کرم فروشنده! (کرم بر وزن کلم و قدم و کفن و خفن) ولی نهایتن بین چهار تا پنج هزار تومان.

*** 

پ ن 1: این هم لینک معرفی این کتاب در وبلاگ لذت متن

رقابت

برای جامعه ای که تلاش در همسان نمودن آدمها دارد , رقابت کشنده ترین سم است و به همین خاطر راوی از آن به عنوان بزرگترین گناه نام می برد و از آلودگی خودش به این گناه در هنگام تحصیل سخن می گوید:

در سال دوم تحصیل به خاطر این که سه بار پشت سر هم در یک ماده شاگرد اول شده بودم, تنبیه شدم. به شورای رفاقت احضار شدم و از من خواستند علت رفتارم را توضیح بدهم... برایم یک بار دیگر "مقررات همشهری گری" را شرح دادند: بشر, در خدمت بشر. مالی که قابل تقسیم نباشد مال بدی است. هرچه کمتر باشیم , کمتر می خندیم. احتیاج یک فرد , وظیفه فرد دیگر است. شادی تقسیم نشده , اندوهی است بزک شده و غیره... و مرا برای یک سال از رفتن به کلاس محروم کردند, به اضافه ی ورزش اجباری روزانه, و انجام دادن تمام بازی های دسته جمعی. همان سال , ورزش های انفرادی نظیر شنا, دو , پرتاب وزنه و... که رقابت را دامن می زد , قدغن شد. در مقررات بازی های گروهی (نظیر فوتبال , بسکتبال وغیره) نیز تغییراتی داده شد: منظور کردن یک گل برای هر دسته ای که از دسته مقابل گل می خورد. به این ترتیب همه مسابقات با نتیجه مساوی تمام می شد.

عشق

تنهایی گناه است اما جفت بودن گناه بزرگتری است و بنابراین عشق گناهی نابخشودنی است و بخش عمده ای از رمان روی کاکل همین گناه می چرخد.

ابتدا باید به جایگاه احساسات در این جامعه توجه کنیم. در همان صفحه اول داستان , راوی اعضای خانواده را با سردی هرچه تمام تر و مناسب حال , این گونه معرفی می کند:

در آن خانه بوئنیه هست که بیست سال از من بیشتر دارد, مردی است قوی و باهوش که با دئیردر , که من از او زاده شده ام, جفت شده است. دئیردر هم مسن است. هنوز در چشمهایش پرتوی از بدبختی دارد که جزئیاتش را فراموش کرده ولی سنگینی بارش را حفظ کرده است. چهارمی میرا است; او هم از دئیردر زاده شده است.

زن و مرد صرفن بر اساس نیاز جامعه به رشد جمعیت و از طریق مسئولین مربوطه جفت می شوند و حق انتخابی در این زمینه وجود ندارد. درس های تولید مثل در مدرسه به صورت عملی آموزش داده می شود و قوانینی بنیادی آن بیان می شود:

دست رد به سینه یک نفر زدن اشتباهی است که نسبت به جمع مرتکب می شویم.بدون لذت تسلیم شدن تسلیم حقیقی است. و غیره...

در دو مورد از داستان, این بخش از قوانین خیلی برجستگی خاصی دارد. مورد اول جایی است که بوئنیه به آن شکل حذف می شود و راوی وقایع بعدی را در چند سطر این گونه شرح می دهد:

جانشین بوئنیه آمده است... به او دستور داده اند که از دئیردر بچه ای به وجود بیاورد. مقامات پزشکی دئیردر را معاینه کرده اند و معتقدند او چندان هم پیر نیست. دئیردر خسته است و این کار را خوش ندارد...

مورد دوم:

یک زن دیگر هم هست که «دولت» به من ارزانی داشته : اسمش گلیز است و خوب است, چون هرگز به خودش فکر نمی کند و همیشه تمام نیرویش را برای دیگران صرف می کند. به همین دلیل بود که وقتی روزی با بی احتیاطی از او پرسیدم که تا به حال چند نفر قبل از من او را لمس کرده اند , یکی از دوستانش را با خود آورد و در مقابل چشمهای من خودش را به او تسلیم کرد تا بتواند مرا از فکرهای سوء رهایی دهد.

طبیعتن در فضایی که کسی حق انتخاب کردن ندارد و همچنین تحسین کردن و ستایش کردن , گناه است و از همه مهمتر فردیت و هویت فردی وجود ندارد ؛ عشق پدیده ای می شود نادر و جالب توجه که دچارشدگان آن باید مورد آزمایشات متعدد و ویژه قرار بگیرند.