مقدمه اول: شاید شما هم در برخی سفرها تجربه کرده باشید؛ اینکه از روی نقشهها و راهنماها چند نقطه را مشخص کنید و عازم شوید. آنهایی که داخل شهر هستند و یا کنار جاده و در دسترس، مد نظرم نیست. منظورم دقیقاً آنهایی است که دور از خطوط اصلی هستند. من آنها را به سه گروه عمده تقسیم میکنم. برخی از این جادههای فرعی از ابتدا جالب توجه هستند و هرچهقدر هم سختتر یا طولانیتر از آنچه که برنامهریزی کرده یا در نظر داشتهایم، باشند، باز هم ملالی نیست و ما ادامه میدهیم. مسیر در اینگونه موارد بهواقع بخشی از مقصد است. در گروه دوم با جادههایی طرف هستیم که یا ابتدایش سخت است و کمکم آسان میشود و یا ابتدایش ساده است و کمکم سخت میشود اما در هر صورت سختیاش چندان لذتبخش نیست و این جذابیتِ موردِ انتظار در مقصد است که ما را به ادامه مسیر ترغیب میکند. در این موارد وقتی به مقصد میرسیم و چرتکه میاندازیم، اگر کفهی ترازو به سمت رضایت چربش کند آنگاه با یادآوری سختیهای مسیر، از آن به عنوان لحظات لذتبخش یاد میکنیم. گروه سوم آنهایی هستند که در مقصد با چیزی که انتظارش را داشتیم روبرو نمیشویم؛ یا اساساً چیزی نیست، یا چیزکِ ناچیزی از آن چیزِ مورد نظر باقی مانده است! و امان از وقتی که مسیر این گروه سخت و صعبالعبور هم باشد. غرض اینکه در حال خواندن کتابی هستم بسیار سختخوان... به زمین و زمان بد و بیراه میگویم و به سختی ادامه میدهم... شما دعا کنید این سفر از آن گروهِ سومیها نباشد!
مقدمه دوم: چند روز پیش تعدادی از دوستان بازنشسته شدند و رفتند. خیلی از آنها جوانتر از من بودند! از چند سال پیش به این طرف حس یک زندانی را دارم که با چوبخط کشیدن در انتظار روز آزادی خود است، با این تفاوت که ماندن در این زندان دست خودمان است اما به هزار و یک دلیلِ درست و نادرست، ماندن را انتخاب میکنیم! ترسناکیِ دنیای جدید و تناقضی که انسان گرفتار آن است همین است! به مسئول مربوطه مراجعه کردم. پرونده را بالا و پایین کرد هیچ راهی ندارد و باید مدتی دیگر دوام بیاورم!
مقدمه سوم: خدا رحمت کند سعیدی سیرجانی را... یکی از مقالاتش گاه و بیگاه به یادم میآید و هر بار از آن تمثیل ماندگار و کاربرد مکررش متعجب میشوم. «مشتی غلوم لعنتی» را عرض میکنم... این مقاله را در ایام سربازی در کتاب «در آستین مرقع» خواندم. ایشان ابتدا خاطرهای از دوران کودکیِ خود در سیرجان تعریف و شخصیت مشتیغلوم را به ما معرفی میکند: فردی شیرینعقل که در هنگام راه افتادن دستههای عزاداری جلوی دسته راه میرفته و بر اشقیا لعنت میفرستاده و جمعیت در پاسخ، «بیش باد» میگفتند. مرحوم سعیدی در ادامه به اولین مواجهه خود در حسینیه شهر با مشتیغلوم میپردازد و اینکه وقتی شورِ جمعیت از یک میزانی بالاتر میرفت مشتیغلوم به جای لعنت بر یزید و ابنزیاد و... شروع میکرد به دادن فحشهای خاردار به جمعیت، اما جماعت بهشورآمده بدون آنکه متوجه باشند با هیجان پاسخ میدادند که بیش باد! نویسنده با نقل این خاطره به تریبونها و سخنرانیهای آن زمان (تا جایی که یادمه تاریخ نگارش مقاله 58 یا 59 بود) اشاره و میگوید که سخنان و وعدههایی که سخنرانان میدهند کمتر از آن شعارهای مشتیغلوم نیست اما جمعیت با اشتیاق و شور آنها را تأیید میکنند. واقعاً خدا رحمتش کند... طوری مسئله را بیان کرده است که همیشه به یاد من میماند و روند حوادث بهگونهایست که مدام تازه میشود!
مقدمه چهارم: یادمه که میگفتند دعا کن گذرت به دادگاه و بیمارستان نیافتد... وجوه مشترک این دو کمابیش بدون تجربه و یا با تجربه، برای ما قابل درک است اما اخیراً یک وجه مشترک جدیدی بر من مکشوف شده است: در این دو مکان هیچ مسئلهای کامل حل نمیشود! در دومی گاهی اتفاقات مثبتی رخ میدهد اما بدنِ انسان بهگونهایست که فیالواقع ما را به مرور به جایی میرساند که حس میکنیم مسائل حل نمیشوند. اما در اولی به جرئت و به تجربه میگویم هیچ مسئلهای حل نمیشود. من از این بابت حسابی غمگینم. از دویست سال قبل به این طرف نبود عدالتخانه واقعاً معضل بزرگی بوده است. دوباره یاد فیلم آرژانتین 1985 افتادم و حسرت خوردم.
مقدمه پنجم: در پیچ و خم تاریخ معمولاً فرصتهایی برای یادگیری جمعی پدید میآید و خوشا به حال آنان که میآموزند و خود را از دایرههای تکرار خلاص میکنند و بدا به حال آنان که نمیآموزند... آنان محکوم به تکرار و تکرار و تکرار هستند. و نفرین ابدی بر آنانکه در مقاطع حساسی که فرصت بالا پدید میآید برای یازده ثانیه یا یازده دقیقه لذت بیشتر از قدرت (یا قدرت احتمالی)، بساط یادگیری را فرو میکوبند و در هم میپیچانند.
...............
پ ن 1: خوانش اول زیر کوه آتشفشان احتمالاً تا دو سه روز دیگر به پایان میرسد و... نمیدانم نوشتن مطلبش به این طرف سال میرسد یا نه... حتی نمیدانم جرئت هممسیر شدن دوباره با آن را دارم یا ندارم! اگر دوباره نخوانم چه بنویسم در موردش!؟ خلاصه اینکه معلوم نیست آخرین پست امسال را به خودش اختصاص میدهد یا خیر... حالا من هرچی از سختخوان بودن کتاب بگویم باز عدهای بیشتر کنجکاو میشوند و احتمالاً بیشتر فحش میخورم!
یکی دو ساعت از نیمهشب گذشته بود و با صدایی در حدِ بالزدن پروانه از خواب بیدار شدم. پاورچین پاورچین از اتاقم خارج شدم. چراغها خاموش بود اما نورافکنهای ایستگاهِ مترو تاحدودی فضای داخل خانه را روشن کرده بود. غریبهای از اتاق پسرم خارج شد و سعی داشت آرام درِ اتاق را ببندد. قد و قوارهای متوسط با موهای بلند و صافی که از تهیگاه پایینتر آمده بود. رایحهی خاصی در فضا پیچیده بود که از بدو ورود به سالن ذهنم را مشغول کرده بود و درست هنگامی که مچِ آن دختر را گرفتم ناغافل اسم یک نویسنده ایتالیایی که چندان هم مورد توجهم نیست به ذهنم آمد: استفانو بنی! و بلافاصله نام کتابی که از او خوانده بودم. البته فرصت نشد در همان لحظه به چرایی این یادآوری پی ببرم.
وقتی مچش را گرفتم یک لحظه از جا پرید اما جیغ نکشید و رو به من چرخید و خیلی زود با لبخندی نشان داد بر اوضاع مسلط است. به محض اینکه صورتش را دیدم، این من بودم که حسابی جا خوردم. خودِ خودش بود! همان صورت و همان چشم و ابرو و لازم نبود حرف بزند تا بگویم همان صدا. چند ثانیه طول کشید تا به خودم بیایم.
گفتم: من رو به جا میارید خانم؟!
گفت: گرچه گذشت چند دهه تغییرات زیادی در شما به وجود آورده ولی من همه بچههایی رو که دیدم به خوبی میتونم تشخیص بدم.
گفتم: آرزوی من رو چی؟! اون رو هم به یاد میارید؟!
گفت: ما فرشتههای مهربون حافظههای دقیقی داریم. یادمه آرزو کردی که میلیونر بشی!
گفتم: پس چی شد؟!
گفت: قول دادم که تا چهل سال بعد میلیونر میشی. الانم اگه خوب حساب و کتاب کنی میبینی که چند سال زودتر از موعد میلیونر شدی و حتی داری میلیاردر هم میشی!
با عصبانیت گفتم: خانوم محترم این یه کلاهبرداریه! این اونی نبود که من آرزو کردم.
چیزهای دیگری هم گفتم از اقتصاد گرفته تا سیاست و فرهنگ و... اما او به آرامی دستش را خلاص کرد و به سمت درِ خروجی رفت. بعد رو به من کرد و با شیطنت خاصی گفت: «دلخوش به این مقدار نباشید!»