آونگ فوکو (2) - اومبرتو اکو

مختصری از شروع داستان

راویِ اول‌شخصِ داستان (کازئوبون) یک ایتالیایی جوان است. تز دکترایش در مورد محاکمه معبدی‌ها بوده است و به همین واسطه آشنایی ‌او با "یاکوپو بلبو" در یک کافه، به دوستی تبدیل می‌شود. بلبو و "دیوتالوی" در انتشارات گاراموند به کار ویراستاری مشغول هستند. این آشنایی کم‌کم به همکاری تبدیل می‌شود. انتشارات گاراموند دو بخش مجزا دارد. یکی مثل همه انتشاراتی‌ها... اما بخش دیگر مختص چاپ آثاری است که هزینه‌های آن بر عهده خود نویسندگان است و سازوکار این بخش به نحوی است که درواقع برای گاراموند بسیار سودآور است! آنها برای ترغیب این نویسندگان، جوایز سالانه‌ای تدارک دیده‌اند و مدال و نشان و عناوین افتخاری... در یک دوره، آنها پروژه‌ای را آغاز می‌کنند تا نویسندگانی را که در زمینه اسرار و علوم خفیه و طرح‌ها و توطئه‌های جهانی و فراماسونری و امثالهم که از قضا تعداد قابل توجهی هستند و می‌توان از آنها سود خوبی را به دست آورد، به بنگاه خود جذب کنند. در این مسیر حوادثی رخ می‌دهد که این سه نفر ترغیب می‌شوند از سر تفریح و تفنن وارد بازیِ بافتنِ طرحی شوند که از همه بافته‌هایی که برای چاپ پیش آنها آورده می‌شود جهانی‌تر باشد اما...!

ساختار کتاب

کتاب 10 بخش و 120 فصل دارد. از لحاظ بخش‌بندی ارتباط مستقیمی با شجره سفیروت (جمع سفیره که به هر مرحله از عرفان و تصوف یهودی معروف به کابالا یا قباله اشاره دارد) داشته و هر بخش به نام یکی از سفیره‌ها نام‌گذاری شده است. این سفیره‌ها ده فلک از افلاک ظهور الهی هستند و به درختی تشبیه شده‌اند که هر شاخه‌اش یکی از نیروهای الهی را نشان می‌دهد (برای مطالعه بیشتر اینجا یا اینجا). کتاب با تصویری از شجره سفیروت (همان دیاگرامی که در تصویر روی جلدی که انتخاب کردم آمده است) آغاز می‌شود  و بعد دو عدد نقل قول... که خواننده در ابتدا طبیعتاً متوجه اهمیت این دو عبارت نمی‌شود اما بعد از اتمام کتاب اگر دوباره این عبارت‌ها را ببیند اقرار خواهد کرد که این دو عبارت هوشمندانه انتخاب شده است.

تنها برای شما فرزندان حکمت و فضل است که این اثر را نگاشته‌ایم. آن را بیازمایید، در معنایش که جای‌جای در کتاب پراکنده و بار دیگر گرد آورده‌ایم غور کنید؛ آنچه در جایی نهان کرده‌ایم در جای دیگر از پرده بیرون آورده‌ایم، باشد که حکمت شما آن را دریابد. (هاینریش کورنلیوس آگریپا فون نتسهایم )

خرافات شوربختی می‌آورد. (ریموند اسمولیان)

هدف از انتخاب جمله‌ی اول اشاره‌ای کلی به همه کتاب‌هایی است که به نوعی تحت پارادایم رازآلود‌نویسی و ابهام نوشته می‌شوند و علاقمندان و معتقدان، هر زمان که بخواهند بالاخره یک چیزی از آن می‌توانند بیرون بکشند! مثل پیشگویی‌های نوستراداموس و امثالهم. نویسنده آن نقل، آگریپا (1486-1535)، از نام‌آوران عرصه کیمیاگری در دوران خود و کسی است که چند جلد کتاب در زمینه اسرار و علوم خفیه نوشته است که این نقل هم مربوط به یکی از آن کتاب‌هاست. جمله اول و دوم در کنار هم به‌نوعی، نمایشی کوتاه از پیرنگ داستان در یک پلان هستند.

نعداد فصول کتاب (120) هم کاملاً به پیرنگ اثر ارتباط دارد و نویسنده هر فصل را با یک نقل‌قول که عمدتاً از کتاب‌های قدیمی انتخاب شده‌اند آغاز می‌کند. توصیه اکید می‌کنم که بعد از اتمام هر فصل به ابتدای آن بازگردید و آن نقل را یک بار دیگر بخوانید... پشیمان نخواهید شد!

چرا کتاب استعداد رها شدن را دارد؟

شروع داستان با روایت حضور راوی در پاریس آغاز می‌شود... با افعال گذشته... در واقع راوی در حال روایت اتفاقاتی است که دو روز قبل افتاده است. این که راوی دقیقاً در زمان حال روایت کجاست، در انتها مشخص خواهد شد. اولین صحنه‌های یادآوری مربوط به حضور راوی در کنسرواتوار صنایع و فنون پاریس است یعنی جایی که آونگ فوکو در آنجا نصب است. راوی قرار است شب را در آنجا بماند تا شاهد اتفاقاتی باشد. او داخل کابین پریسکوپ مخفی می‌شود... تنها و در حالت انتظار... و تصاویری که از پریسکوپ به صورت وارونه می‌بیند و به اتفاقات عجیب سه روز قبل و دو سال قبل و قبل‌تر از آن می‌اندیشد. توصیفات ابتدایی داستان برای ما گنگ است، به این دلیل بسیار ساده که راوی پس از پشت سر گذاشتن اتفاقاتی شگرف به لحظه‌ی آغازین داستان رسیده است و مایِ خواننده از راه‌نرسیده با او همراه می‌شویم ولذا احساسات او برای ‌ما تاحدودی گنگ است. علاوه بر این او از آدم‌ها و اصطلاحات و وقایعی (آن هم در لفافه) حرف می‌زند که اکثراً برای ما در شروع داستان ناآشناست و از طرف دیگر مکان شروع داستان هم پر است از چیزهای عجیب و غریب که آن‌ها هم برای ما آشنا نیست و توصیفات راوی در مورد آنها برای ما گنگ است.

حالا تصور کنید که چنین فضایی مثلاً صد صفحه (کم یا زیاد) طول بکشد! راوی تا گردن داخل آب فرو رفته است و با حالتی سرشار از اضطراب و اضطرار حرف می‌زند، اما ما هنوز قوزک پای‌مان هم در آب فرو نرفته است... حرف همدیگر را متوجه نمی‌شویم... از قوزک پا و آب گفتم یاد اپرای شناور جان بارت افتادم و شروع آن رمان معرکه... از موضوع پرت نشویم... تحمل چنین فضایی ممکن است برای برخی قابل تحمل نباشد و کتاب را به کناری بیاندازند. شوخی که نیست! هزار و اندی صفحه... اما بشارت! می‌دهم که شما اگر صبور باشید کم‌کم داخل آب خواهید شد و در انتهای داستان علاوه بر شنا کردن و شیطنت در آب، متوجه می‌شوید راوی در ابتدای داستان چه حسی داشته و در چه حالی روایت برای شما را آغاز نموده است.

از طرف دیگر، در متن داستان به‌فراخور، اسامی اشخاص و اصطلاحات بسیاری به کار رفته است که ممکن است اکثر آنها برای خواننده معمولی ناشناخته باشد. مترجم محترم کتاب درخصوص پاره‌ای از این موارد در انتهای کتاب توضیحات مختصری آورده است یا لااقل در مواقعی که هیچ توضیحی نداده است کلمه‌ انگلیسی مربوطه را ذکر نموده است. هرجا که کلمه‌ای برایتان ثقیل بود به انتهای کتاب مراجعه و اگر توضیحات کافی نبود حتماً به گوگل رجوع کنید!

**********

سومین کتابی است که از اومبرتو اکو می‌خوانم و جایگاه ویژه‌ای را در ذهن من به خود اختصاص داده است. این کتاب به همراه نامِ گلِ سرخ در لیست 1001 کتابی که می‌بایست قبل از مرگ خواند حضور دارد و بدون شک انتخاب بی‌حرف و حدیثی است. خواندن این کتاب بعد از مرگ هیچ لطفی ندارد!

مشخصات کتاب من؛ ترجمه رضا علیزاده، انتشارات روزنه، چاپ اول 1389، تیراژ 2000نسخه، 1171 صفحه.

پ ن 1: در قسمت بعدی کمی به محتوای داستان خواهم پرداخت.

پ ن 2: نمره کتاب از نگاه من 5 از 5 است. (نمره کتاب در گودریدز 3.9 از مجموع 48128 رای، نمره کتاب در آمازون 3.7)

پ ن 3: لینک قسمت قبلی