زندگی نو اورهان پاموک

راوی, پسر دانشجوی جوانی در یکی از رشته های مهندسی است که روزی در بوفه دانشکده, متوجه کتابی در دستان یکی از دختران می شود. خصوصیات فیزیکی-شیمیایی دختر سبب می شود که کتاب در ذهن راوی ثبت شود. از قضا موقع برگشت به خانه در بساط یک دستفروش آن کتاب را می بیند. کنجکاو می شود و آن کتاب را می خرد. این کتاب همانی است که در جمله اول داستان از آن یاد می شود:

روزی کتابی خواندم و کل زندگی ام عوض شد. کتاب چنان نیرویی داشت که حتی وقتی اولین صفحه هایش را می خواندم، در اعماق وجودم گمان کردم تنم از میز و صندلی ای که رویش نشسته ام جدا شده و دور می شود. اما با آن که گمان می کردم تنم از من جدا و دور شده، گویی با تمام وجود و همه چیزم، بیش از هر زمان دیگر، روی صندلی و پشت میز بودم و کتاب نه فقط بر روحم، بلکه بر همه چیزهایی که مرا ساخته بودند، تاثیر می گذاشت.

طبعن راوی پس از این تاثیرپذیری شگفت, به دنبال آن دختر می رود و با توجه به آن خصوصیات پیش گفته, عاشق جانان می شود. دختر او را به ملاقات دانشجوی دیگری به نام محمد می برد تا در مورد کتاب حرف بزنند. راوی به زندگی نویی که گویا در کتاب از آن صحبت شده, ایمان آورده است اما محمد که ظاهرن از سابقون است و سفر طولانی ای در پی این هدف رفته است و مرارت ها کشیده است به او انذار می دهد که ته این مسیر چیزی نیست و بسیار هم خطرناک است. راوی گرم تر از این حرف هاست...بخصوص وقتی از جانان می شنود که محمد به او احتیاج دارد و باید همراه او برود.

چندی بعد راوی به طور اتفاقی از پنجره کلاس صحنه ترور محمد را می بیند اما وقتی به خیابان می رود اثری از این جنایت نمی یابد. جانان هم در پی این اتفاق ناپدید می شود. راوی به دنبال دختر یا به دنبال زندگی نو, راهی سفرهای بی هدف می شود و شهر به شهر با اتوبوس طی طریق می کند تا این که به طور اتفاقی...(نگران نباشید.اینجا حدودای صفحه 50 است و شما سیصد صفحه دیگر جلوی رویتان خواهد بود)

*****

این کتاب حتمن علاقمندان خاص خودش را دارد و این که در ایران حداقل به چاپ هفتم رسیده است گویای همین است و فراتر از آن، این که در دنیا به زبانهای مختلف ترجمه و با تیراژهای قابل توجه به فروش رفته است و ...اما من چه حالی داشتم موقع خواندن کتاب؟!

واقعن با سماجت و پشتکاری مثال زدنی! توانستم خودم را به نیمه های کتاب برسانم. تقریبن سینه خیز ...البته پس از آن بلند شدم، گرد و خاک لباس هایم را تکاندم و باقی مسیر را قدم زنان طی نمودم, در حالی که به یاد کوه جادو و گرگ بیابان افتاده بودم! برای نوشتن مطلب نیاز بود که یک بار دیگر کتاب را بخوانم...واقعن نیاز بود...با این که نکات ارزشمندی در کتاب بود اما هرکار کردم نتوانستم خودم را راضی به این کار کنم و با همین اندوخته در ادامه مطلب چیزهایی که به ذهنم رسیده را می نویسم.

*****

اورهان پاموک برنده نوبل ادبی سال 2006 است. بدیهی است که مسایل جانبی در گرفتن جایزه موثر است اما مطمئنم که ادبیات در صدر این انتخاب است...کتابهای او قبل از دریافت نوبل به 46 زبان ترجمه شده بود مگر این که اعتقاد داشته باشیم این امر نیز برنامه ریزی شده و ...است در این صورت بد نیست به یک دکتر یا مشاور مراجعه کنیم!

مشخصات کتاب من: ترجمه ارسلان فصیحی، نشر ققنوس، 344 صفحه ،چاپ پنجم (قیمت چاپ هفتم 15000 تومان)

پ.ن : همانگونه که در پست قبلی ذکر شد یکی از دوستان اقدام به فروش کتابخانه خود نموده است که می توانید برای دیدن لیست کتاب ها به اینجا مراجعه نمایید.

 

نکاتی که به یاد خواهم سپرد

1-     من تشکر می کنم از مسئولین دانشگاه که بوفه ها و غذاخوری ها را از همان زمان ما اسلامی کردند و مانع شدند که خدای ناکرده ما دچار تحولات منفی و از این جور امور بشویم...ولذا مثل گاو، بلانسبت همکلاسی ها، هم دانشگاهی ها، همشهری ها، هموطنان و... به همان زندگی کهنه ادامه دادیم!

2-     ما یک کتاب می خوانیم یا در یک موقعیتی قرار می گیریم یا با عقیده ای آشنا می شویم یا یک چیز مشابه دیگر و فکر می کنیم که همه حقایق هستی و دوای همه دردها را یافته ایم. احساس می کنیم نور حقیقت بر ما تابیده است و گنجینه رازها به روی ما گشوده شده است...همانند کسی که لب چشمه ای دو دست خود را بر آب می زند و با کف دستانش مقداری آب بالا می آورد و خیره خیره به ماحصل کارش نگاه می کند و مجذوب همه آب های عالم که در دستانش جا گرفته است می شود! غافل از آن که دمی بعد چیزی کف دستش نیست و آن هم که بود چیزی نبود! (خواستم تست کنم ببینم می تونم جمله سنگین بگم!)

3-     در راستای بند2 ...از فوتبالیستی پیشکسوت در برنامه ای رادیویی خاطره ای خواستند و ایشان خاطره جالبی تعریف کرد، خلاصه اش این بود: در خیابان پاستور (محل سابق انستیتو پاستور) که دارای درختان بلند و زیبا بود (و هنوز هم زیبایی هایی در آن هست) به مربی مجارستانی ام گفتم که در تمام عالم از این خیابان زیباتر وجود ندارد، نه!؟ مربی مجار هم پاسخ داده است که بچه جان تو کجای عالم را دیده ای!؟

4-     در ابتدای داستان راوی پس از خواندن کتاب از نگاه ناظری حرف می زند که او و کارهایش را زیر نظر دارد، به نظر می رسد این نگاه را یک نگاه پاک از گناه حس می کند. داستان که جلو می رود از یک فرشته صحبت به میان می آید که می تواند تجلی همان احساس اولیه راوی باشد. اما در انتها می بینیم که بله، ناظرانی وجود داشتند، اما این ناظران یک سری آدم مزدور و تروریست بودند! و آن فرشته هم در جملات پایانی چیزی جز یک شاهد درمانده و بیرحم نیست.

5-     راوی به درستی اشاره می کند از کتابهایی که یک شبه زندگی آدم را عوض می کند باید ترسید (در پیش درآمد نقل کردم: اینجا) ...از کتاب که نه، به نظرم از این فکر خودبسندگی و حقیقت یافتگی باید ترسید. راوی هم وقتی در نهایت، کتاب های دیگر را می خواند، کتاب مذکور دیگر برایش چندان نوری ندارد. متوجه می شود که چیزهای ناب دیگری هم هست و حتا آن کتاب هم ریشه در کتاب های دیگری دارد. منتها همگان این شانس را ندارند که به این کشف برسند و یا گاهی به این کشف می رسند که دیگر فرصتی نیست. مثل راوی.

6-     عشق هم البته مثل برخی کتاب های اینچنینی عمل می کند...مسیر زندگی را تغییر می دهد که خب امر واضحی است... کتاب در ابتدای داستان جایگاه مثبتی دارد (البته برداشت من این است که در انتها جایگاهش تنزل می یابد) از کتاب، نور ساطع می شود. صورت جانان هم نوری دارد که مانند نور کتاب است و راوی را تکان می دهد. در واقع راوی تحت تاثیر نور جانان حرکت می کند، کتاب بهانه است! دنیا تصاویر و اشاراتی است که به غلط تفسیر شده اند و راوی به این نتیجه می رسد که کس دیگری جز جانان نمی تواند راه درست را نشانش دهد. سفر راوی می خواهد به نوعی به ما نشان بدهد که رفتن به دنبال سراب زندگی نو به کجا می انجامد اما واقعیت این است که راوی به دنبال چیز دیگری به سفر می رود! شاید به همین خاطر است که در حاشیه ص86 نوشته ام این کتاب مانند اتوبوسی است که ممکن است ما را به جایی نبرد!

7-     محمد تلاش می کند که راوی را قانع کند ته این قضیه زندگی نو، چیزی نیست؛ منتها بعدها می فهمیم که محمد و جانان به صورت برنامه ریزی شده و عمدن کتاب را سر راه او گذاشته اند! آیا آزار داشتند که این کار را کردند!!؟ بعدتر می بینیم که همین محمد دارد از کتاب نسخه برداری می کند و به دیگران می دهد...واقعن متوجه نشدم!

8-     مولفه های رمان پست مدرن در داستان دیده می شود. از مخاطب قرار دادن خواننده تا چیزهای دیگر...از جمله میزان بالای "تصادف" در داستان. یاد پل استر افتادم و آن جمله اش که هیچ چیز واقعی تر از شانس و تصادف نیست. اما در این داستان برخی از تصادفات، برنامه ریزی شده اند و تا آخر هم راوی اعتقاد دارد که پشت همه این خط خطی ها یک منطق وجود دارد.

9-     محمد را با تیر می زنند و راوی می بیند. اما اثری از جنازه و اینها نمی یابد. ما هم به همراه راوی(شاید!) حس می کنیم که این اتفاق در توهمات مرد رخ داده است اما بعد متوجه می شویم که این اتفاق واقعن رخ داده است و در گزارشات مزدوران دکتر نارین ثبت شده است. بعدتر متوجه می شویم که محمد زنده است!

10-  در ص87 عنوان می شود که آدم ها زندگی نو و دنیای نو را نمی خواهند و به همین خاطر است که نویسنده کتاب و حتا کسانی که آن را خوانده اند، را می کشند...در واقع خواننده با توجه به این فضاسازی ها به این سمت کشیده می شود که این تغییر و این واژه "نو" در زندگی نو یک امر مثبت است اما لزومن اینگونه نیست. این نکته مهمی است که ارزش یک امر را نمی توان از طریق مثبت یا منفی بودن مخالفینش تشخیص داد.

11-  در ص92 عنوان می شود که تنها راه آوردن دنیای دوردست به این دنیا هم عشق است...این موضوع هم به نظر مثبت می آید. نتیجه این عشق در مورد راوی که مشخص است؛ مرتکب قتل می شود و این سوال پیش می آید که کدام عشق!؟ اما این سوال و تلاش برای جواب دادن و تفکیک عشق واقعی و غیرواقعی به نظرم بیهوده است؛ بهتر است بیخیال آوردن دنیای دوردست به این دنیا شویم چه با عشق چه بی عشق. نمی خواهم تفسیر خودم را به داستان تحمیل کنم اما شاید راوی هم در انتها به چنین چیزی رسیده باشد.

12-  این که دکتر نارین با خارجی ها و مصنوعاتشان مخالف است (البته منهای ساعت و اسلحه!) و این که راوی از رواج مصرف زدگی می نالد و این که پروینِ کارامل ساز از تجددگرایی به نوعی می نالد و این که عموی آبنبات فروش از نفوذ غرب تا داخل تنبان هموطنانش حکایت می کند و...را هم از منظر جمله آخر نکته شماره 10 باید دید.

13-  در ص203 عنوان می شود که زمان وحشتناک ترین چیز است و راوی برای رهایی از آن سفر می کند. استبعادی ندارد که سفر راوی هم تحت تاثیر کتاب باشد و هم به خاطر جانان باشد و هم برای رهایی از زمان.

14-  در ص243 توصیه ای از فرشته بیان می شود که به زندگی پشت نکنید و... در انتها هم که به نظر می رسد راوی به چنین رهیافتی رسیده است، پس چرا فرشته را درمانده و بیرحم توصیف می کند؟ این طفلک که صد صفحه قبل هشدار داده بود.

15-  نور مرگ از کتاب فوران می کند(ص261)... قاعدتن آدم این نور را کنار نور جانان و نور عشق و نور زندگی قرار می دهد. من که به چیزی نرسیدم. طرح داستان با توجه به این که "کتاب" به نوعی زندگی راوی است و به نوعی همین کتابی است که ما می خوانیم، پیچیده می شود و از آن پیچیدگی هایی که برای من باز نمی شود مگر اینکه به همان چیزهایی که دریافتم بسنده کنم و دنبال معنا بخشیدن به همه جملات آن نباشم مثل راوی که در انتها به دنبال معنای عمیق بخشیدن به زندگی نیست.

16-  فکر کنم این کتاب را باید همانند آن دکتری که اون کتاب را به نحو دیگری خواند و الان خوشبخت است و با جانان ازدواج کرده و...(ص281) خواند. منتها معلوم نیست که او چطوری خواند ولی باید اونطوری خواند!

17-  من اقتدا می کنم به یک سخن از پاموک در همین کتاب: آدم های شکست خورده خواسته شان را در زندگی نمی یابند و شروع می کنند به تفسیر و تعبیر و تأویل ...به همین خاطر است که قفسه کتابخانه های مسلمین، از نگاه نویسنده، پر است از کتب تفسیری، و توی کوچه و خیابان هم پر است از آدم های شکست خورده.

18-  در ص314 می خوانیم که زندگی داستانی چرت نیست که دیوانه ای زنجیری تعریف کند (که یاد  خشم و هیاهوی فاکنر می اندازد من را از زاویه معکوس! آنجا عنوان می شود به نقل از مکبث که زندگی افسانه ای است که از زبان دیوانه ای نقل شود, آکنده از خشم و هیاهو که هیچ معنایی ندارد. ) وهمچنین زندگی خط خطی های اتفاقی یک دختربچه 3 ساله نیست که بی منطق باشد و طراحی بزرگ در پس پرده و...این نظر راوی است. در واقع به نظرم نویسنده در همان موضع فاکنر است. به نظرم نویسنده خیلی تحت تاثیر فاکنر و استر است.(در بند 13 هم می خواستم اشاره ای به ساعت و زمان در خشم و هیاهو و قرابتش با اینجا بکنم.)

19-  راوی واقعن سرگشته است. نباید توقع داشته باشم که از حدیث نفس یک راوی سرگشته بتوان به جمعبندی دقیقی دست یافت. راوی در انتها آرزویش این است که از فرشته در مورد رازهای زمان و تصادف و زندگی و آرامش و از این قبیل مقولات اندیشه سوز سوال کند.

20-  همین راوی در عین حال که از رواج مصرف گرایی می نالد در صف همبرگر و دیدن صحنه ای از مسابقه فوتبال در تلویزیون احساس می کند که دوست دارد توی خانه اش بنشیند و فوتبال ببیند و با همسرش خوش و بش کند و با بچه اش بازی کند... زندگی نو همین است.

*****

     پ . ن: برای خواندن نقدهای حرفه ای در خصوص این کتاب می توانید به لینک های زیر مراجعه نمایید:

روزنامه اعتماد مورخ 6 آبان 1385 اینجا

از سایت نشر ققنوس  مورخ 18 آبان 1387  اینجا

وبلاگ دریچه ای به داستان و نقد  مورخ 9 بهمن 1389 اینجا

از سایت آی کتاب اینجا  که برگرفته از این وبلاگ فیلتر شده است.