آب بابا ارباب گاوینو لدا

 

گاوینو, پسری که به تازگی وارد شش سالگی شده است به مدرسه می رود اما پس از مدت کوتاهی ,پدرش که دهقانی مستبد است به مدرسه می آید و او را از کلاس خارج می کند و با خودش به ییلاق می برد, جایی که زمین کشاورزی پدر و چراگاه گوسفندان آنهاست.گاوینو علیرغم سن کمش باید از گوسفندان در مقابل دزدان مراقبت کند و همچنین مواظب باشد تا گله های همسایه وارد مرتع آنها نشود تا پدر بتواند به امور کشاورزی برسد. توجیه پدر برای این کار , سختی زندگی و درآمد ناچیز آنهاست و گاوینو با این کار , مانع از مرگ خواهران و برادران کوچکترش از گرسنگی می شود. اوایل پدر او را زود به زود به خانه بر می گرداند یا زیبایی های طبیعت را به او نشان می دهد اما بعد از کمرنگ شدن این جاذبه ها ,گاوینو دچار احساس دلتنگی و ترس و تنهایی می شود و می خواهد هرطور شده به خانه بازگردد. لذا پدر به روشهای تربیتی خشن رو می آورد...

این داستان شرح خاطرات سالهای کودکی تا اوایل جوانی گاوینو و بیان رفتارهای خشن پدر و تلاش های پسر برای رهایی از این وضعیت است.

وجه تسمیه عنوان کتاب

همانگونه که از عنوان اصلی کتاب برمی آید می بایست نام کتاب چیزی شبیه به پدرسالار باشد (و فیلمی که برادران تاویانی بر اساس این کتاب ساختند با عنوان پدرسالار نمایش داده شد) اما نام کتاب بر اساس سلیقه ناشر یا مترجم و یا به دلایلی...تغییر داده شده است. اسم جدید بر اساس نقش ارباب گونه ای که پدر در خانواده دارد انتخاب شده است.در جایی از داستان می بینیم که گاوینوی خردسال برخی روزها تنها در ییلاق می ماند درحالیکه فقط یک سگ با اوست و همین سگ وقتی آمدن پدر را احساس می کند شروع به دم تکان دادن و ...می کند:

جست و خیزهای شادمانه و دست لیسیدن هایش به من می گفت که باید هر دو با هم برای آمدن بابا, ارباب و نان شادی کنیم.

برداشت هایم از داستان و حواشی آن

نویسنده ,داستان را بر اساس زندگی واقعی خود نگاشته است و می تواند به عنوان یک تک نگاری در دو موضوع مورد استفاده قرار گیرد: 1- سیستم پدرسالارانه 2- فرهنگ دهقانی

در خصوص این دو مورد در ادامه مطلب خواهم نوشت. البته این نکته قابل توجه است که در برخی موارد , نویسنده با توجه به خشم و کینه ای که نسبت به پدر دارد , گاهی زیاده روی می کند که طبیعی و قابل چشم پوشی است اما در دو سه مورد تحت تاثیر جو چپ گرایانه زمان نگارش داستان , تحلیل های به زعم من سطحی نگرانه ای ارائه می دهد (مثلاً تلاشش برای چسباندن صفت بورژوا به پدر در صفحه 156... یا این که در ص162 رفتن خانواده را به ییلاق واکنده شدن از "تاریخ"!! عنوان می کند...) که خوشبختانه تعدادشان خیلی کم است.

***

با توجه به این که نویسنده تا اوایل سنین جوانی (20 سالگی) بی سواد بوده است, نوشتن این کتاب کار بزرگی تلقی شده و می شود (دقت کنیم که گاوینو لدا در جزیره ساردنی در جنوب ایتالیا به دنیا آمده است و با توجه به تفاوت زبانی مردم آن منطقه و مدرسه نرفتن , او حتا در زمان سربازی متوجه صحبت های افسران و... نمی شده است). بخشی از موفقیت های کتاب هم ناشی از همین امر است.نیمه اول کتاب به نظر من جذابیت و رنگ و لعاب خوبی دارد اما در نیمه دوم به تدریج کمی رنگ و رو رفته می شود. ترجمه فارسی آن را مرحوم مهدی سحابی انجام داده است که ترجمه قابل قبولی است. بخش هایی از کتاب (هرچند خیلی اندک) که به روابط زناشویی روستاییان تعلق دارد به زیور "..." آراسته شده است.(البته نه به اعصاب خورد کنی پخش های مستقیم فوتبال در این شب ها!!)

.

مشخصات کتاب من: نشر مرکز , چاپ اول 1381, 2200 نسخه, 300 صفحه, 2150 تومان , ویرایش دوم (این کتاب با همین ترجمه در سال 1366 توسط انتشارات کتابسرای بابل چاپ شده است)

.

لینک صوتی دو صفحه اول داستان

سیستم پدرسالارانه

خانواده ای که در آن پدر از همسر و فرزندانش فقط انتظار اطاعت و تبعیت دارد را خوانده پدر سالار می گوئیم. در این سیستم بین پدر و باقی افراد یک رابطه عمودی و یک طرفه (از بالا به پایین) شکل می گیرد که در جوامع سنتی از طرف سنت های جامعه نیز تایید و تقویت می شود.

مولفه هایی که می توان با توجه به این داستان برای توضیح این سیستم برشمرد بدین شرح است:

1- حق مالکیت بر فرزند: پدر با توجه به اینکه طبیعتاً خود را خالق فرزند می داند و همچنین با توجه به این که تامین آب و نان خانواده را به عهده دارد کاملاً مستعد احساس مالکیت بر اعضای خانواده است. در مواردی این جمله از زبان پدر این داستان نقل می شود که: پسر خودم است... و بر این اساس خود را محق می داند که هر تصمیمی را برای او بگیرد. در این حالت پدر , نقش ارباب را به خود می گیرد.

2- اراده مطلقه پدر: او تحمل شنیدن کلمه "نه" و یا نافرمانی را ندارد و در صورت بروز این حالت به شدت با آن برخورد می نماید که در جای جای این کتاب موارد آن را می بینیم و گاه با چنان شدتی برخورد می کند که خواننده را به تعجب وا می دارد.

جالب آن که وقتی گاوینو وارد ارتش می شود و تنها کلمات ایتالیایی که بلد است "بله سرکار" و "نه سرکار" است و نمی داند که آنها را کجا به کار ببرد و کم کم به این نتیجه می رسد که در همه موارد بگوید "بله سرکار"... اراده مطلقه فقط تایید را بر می تابد حتا اگر نابجا و مضحک باشد!

3- خشونت آشکار و نهان:در این داستان هر چه هست خشونت آشکار است ; مثلاً پدر برای این که ترس گاوینو را از مار بریزاند , بار اولی که پسر مار را می بیند و می ترسد چنان کتکی به او می زند که ترس از کتک پدر از ترس مار افزون می شود و در نتیجه دیگر غلط بکند از مار بترسد!! یا در مورد دیگری چنان کتکی به فرزند می زند که خودش پشم و پیلی اش می ریزد که نکند پسر را ناکار کرده است! و اثرات زخم این کتک در موقع نوشتن کتاب روی صورت نویسنده باقی بوده است (روی دلش که به طریق اولی).

اما همیشه در این سیستم خشونت به صورت آشکار نیست گاهی هم با عطوفت و مهربانی می شود اعمال خشونت کرد. پدری که با اتکا به اطمینان به قدرت تشخیص درست خودش, با مهربانی فرزندش را وادار به عملی می نماید و به انحاء مختلف اعتماد به نفس و عزت نفس فرزند را از او می گیرد (همون داستان پیله و پروانه که همه یادتون هست دیگه!)...فقط فرزند هم نیست دیگران هم به همین ترتیب (همسر , دوست, معشوق و...) ترس از حق انتخاب دادن , ترس از رها کردن (نه به معنای ول کردن بلکه آزاد گذاشتن)... و اینگونه است که ما هم مرتکب خشونت می شویم و ...در عین حال میگیم چرا فلانی ول کن میزش یا قدرتش نیست!!

4- ایزوله کردن: طبیعتاً یکی از بهترین راه های اعمال اراده مطلقه , ایزوله کردن است. فرزندانی که از دیگران خبر ندارند و نمی دانند که انواع دیگری از آداب و قوانین و سبک های زندگی وجود دارد , خیلی راحت تر تن به سلطه تام پدرسالار می دهند...

5- عدم انطباق انتظار پدر با توانایی های فرزند: انتظار او از فرزندش ان است که بال در نیاورده پرواز کند! و با یک تعلیم یک دقیقه ای این فرزند خردسال به یک مدیر یک دقیقه ای تبدیل شود و وقتی چنین اتفاقی نمی افتد تحقیر و سرکوفت آغاز می شود و...:

هنوز نیم ساعت از شروع درس نگذشته توقع داشت که من مثل یک کشاورز ماهر کار کنم , انگار پروردگاری بود که می توانست در یک لحظه همه تجربه خودش را در من بدمد و در یک آن مرا مثل خودش کند.

...

و البته موارد دیگری هم قابل ذکر بود اما کوتاه سخن , پدر گاوینو یک روانی است و شدت عملش به گونه ایست که آدم ابتدا به خودش می گوید به به چه پدر خوبی هستم من! پدرسالاری مراتبی دارد و همه مراتبش تبعات فاسد کننده و زیان اوری دارد.

قربانیان این سیستم (فرزندان) به تدریج به آن خو می کنند و جذب همین سیستم می شوند و به تقویت آن نیز می پردازند. پدر این داستان خودش در کودکی چنین رفتارهایی را تجربه کرده و حالا (کمی بالا یا پایین) همان رفتار را نسبت به فرزندش دارد و این گونه است که چنین سیستمی به حیات خود ادامه می دهد. ضمن این که برخی اعتقادات هم آن را تقویت می کند. خنده دار انکه در جوامع در حال گذار فقط در خانواده باقی نمی ماند بلکه در نهادهای کلان تر هم دیده می شود مثلاً در یک سازمان یا یک مکان صنعتی (که از مولفه های جامعه مدرن هستند) چنین مناسباتی دیده می شود.

خواننده ای که تا اینجای مطلب را با حوصله خوانده ای! ممنون... همه اینها را گفتم که این حرفی که در دلم مانده بگویم: ساختار خانواده ها و ساختار قدرت حاکم یک رابطه متقابل دارند و همدیگر را تقویت می کنند. پدر از همسر و فرزندانش می خواهد که همه تابع او باشند (سخت یا نرم) در سوی قدرت حاکم هم همینگونه است, مردم باید اطاعت کنند و واکنشی جز این پذیرفته نیست و این دو همدیگر را تقویت می کنند... وقتی ساختار خانواده اینگونه است و فرهنگ مشارکتی جایی ندارد اگر به هر علتی تغییری در قسمت فوقانی جامعه یا هیئت حاکمه رخ دهد بعد از مدت کوتاهی همان شکل سابق بازتولید می شود و نهایتاً فقط برخی اسامی و چهره ها تغییر می کنند.

مسئولیت های خودمان را جدی بگیریم... ایجاد تحول در جوامع سنتی بسیار سخت است و برخی جامعه شناسان توسعه (مثلاً اورت هیگن) آن را ناشی از شکل گیری شخصیت استبدادی در افراد این جوامع تشخیص داده اند و علت این شکل گیری را تربیت خشک و اطاعت آمیز در کودکی می دانند.

....

تا یادم نرفته بگویم که در این داستان زنان حضور چندانی ندارند وگرنه می شد یک روضه توپ هم در این رابطه بالای منبر برد... زنانی که قربانی این سیستم هستند گاه فرصتی می یابند تا از طریق پسر خود نقش فاعلی را بازی کنند و بدین ترتیب در تقویت این مناسبات نقش بازی می کنند.

فرهنگ دهقانی

"آه... روستا و مردم ساده روستایی چه صفایی داشتند".حتماً شده است که خودمان این جمله را به زبان آورده باشیم یا حداقل آن را شنیده باشیم.ما معمولاً وقتی به گذشته ها می پردازیم,خیلی گزینش شده و مطابق خواسته هایمان نگاه می کنیم... مسلماً زندگی روستایی صفا و صمیمیت هایی داشته است (و شاید حتا بیش از وضعیت حال حاضر! ... آن را شهری یا مدرن یا چیز دیگر نمی نامم چون فکر می کنم حتا شهرهای بزرگ ما هنوز به واقع یک روستای خیلی بزرگ هستند) اما این نباید باعث شود که مشکلات آن را و تاثیرات جهان بینی روستایی را که به نظر من هنوز دست بالا را در جامعه ما دارد را نبینیم.

کافی است در این زمینه به نظریه خرده فرهنگ دهقانی راجرز توجه کنیم. اورت راجرز یکی از موانع مهم توسعه را "خرده فرهنگ دهقانی" می داند که از بروز نوآوری و پذیرش تغییرات در جوامع روستایی جلوگیری می کند. راجرز این خرده فرهنگ را با 10 مولفه شرح می دهد:

1- سطح پایین اعتماد متقابل در روابط شخصی (یا عدم وجود آن)

2- فقدان نوآوری

3- تقدیر گرایی

4- پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات

5- عدم توانایی در گذشتن از منافع کوتاه مدت به خاطر منافع بیشتر در بلند مدت

6- کم اهمیتی عنصر زمان

7- خانواده گرایی

8- وابستگی به قدرت دولت

9- محلی گرایی (نگرش محدود محلی)

10- فقدان همدلی

 .....................................

تازه همین اخیراً بود که دوستان از طولانی بودن مطلب انتقاد کردند... و درست هم بود انتقادشان...مدتی نبودم جبران کردم و زیاد حرف زدم!